فعالان حوزه محیط زیست معتقدند، توسعه شهرنشینی، رقابت برای دستیابی به منابع طبیعی، تغییر در عادات و الگوهای مصرف سبب پیامدهای پیچیده و ناسازگاری‌های زیست محیطی شده است که می‌طلبد با برنامه‌ریزی مناسب و توجه به سازوکارهای محیط‌زیست شهری، صدمات جبران‌ناپذیر بر پیکره شهرها را کاهش دهیم.
به گزارش پردیسان آنلاین، امروزه تخریب محیط‌زیست، نابودی جنگل و بیابان‌زایی از مهم‌ترین مسائل کشورهای جهان است، از این‌رو برای دستیابی به رشد اقتصادی توأم با حفظ محیط زیست، لازم است به گسترش شهرنشینی به عنوان یکی از عوامل اصلی تخریب محیط زیست توجه بیشتری شود، به طوری که بنابر اعلام سازمان ملل متحد تا سال ۲۰۵۰ حدود ۷۰ درصد جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی خواهند کرد و انتظار می‌رود جمعیت ساکنان شهرها از ۴.۴ میلیارد نفر در سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۵۰ به ۶.۷ میلیارد نفر افزایش یابد، با افزایش جمعیت در شهرها و بالا رفتن مصرف انرژی برای ساخت‌وساز، حمل‌ونقل، تولیدات صنعتی و تقاضا برای کالاهای مصرفی، ردپای کربن هم افزایش می‌یابد.
بر این اساس، نتایج تحقیقات نشان داده است که گذار از سوخت‌های فسیلی به ویژه زغال سنگ به منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر می‌تواند جان افراد زیادی را از فوت بر اثر آلودگی هوا نجات دهد و به مبارزه با گرمایش جهانی کمک کند، در واقع کاهش عمده انتشار آلودگی هوا به‌ویژه از طریق حذف تدریجی این سوخت می‌تواند نتایج مثبت و بزرگی برای سلامتی داشته باشد، از این‌رو طی دو سال گذشته در برگزاری کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP۲۶)، نمایندگان ۴۵ کشور جهان متعهد شدند که تا سال ۲۰۵٠ انتشار گاز دی‌اکسید کربن را به صفر برسانند.
از سوی دیگر با افزایش جمعیت و رشد و گسترش شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف و استفاده وسیع از موادی که به آسانی تجزیه نمی‌شود، عوارض دفع غیر بهداشتی و بازیافت مواد زائد آشکار شد، از این‌رو ضرورت مدیریت پسماند در شهرها به خصوص شهرهای بزرگ دوچندان شده است، چرا که بر اساس پیش‌بینی محققان و پژوهشگران؛ میزان زباله‌ها در جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۳۴ میلیارد تن در سال افزایش یابد، سطح فعلی حدود ۲.۰۱ میلیارد تن است که حداقل ۳۳ درصد از آن به شیوه‌ای ایمن از نظر زیست‌محیطی دفع نمی‌شوند، بسیاری از این زباله‌ها زیرخاک مدفون و باعث آلودگی خاک می‌شوند و در بسیاری از نقاط جهان مواد زائد به طور مؤثر بازیافت، استفاده مجدد یا به‌درستی دفع نمی‌شوند.
نتایج تحقیقات نشان داده است که در حال حاضر افراد در سراسر جهان به‌طور متوسط ۰.۷۴ کیلوگرم زباله در روز تولید می‌کنند که طیف گسترده‌ای از کشورهای توسعه یافته تا در حال توسعه را شامل می‌شود، بنا بر اعلام بانک جهانی، حدود ۳۴ درصد یا ۶۸۳ میلیون تن زباله جهان را کشورهای با درآمد بالا تولید می‌کنند، درحالی‌که تنها ۱۶ درصد از جمعیت دنیا در این کشورها ساکن هستند، این در حالی است که با توجه به رشد جمعیت و شهرنشینی، انتظار می‌رود مقدار کل زباله‌های تولید شده در کشورهای کم‌درآمد تا سال ۲۰۵۰ بیش از سه برابر شود، بسیاری از این زباله‌ها آشکارا در طبیعت تخلیه می‌شوند که باعث آلودگی محیط زیست و انتشار گازهای گلخانه‌ای خواهد شد، زیرا این کشورها برای مدیریت مناسب دفع زباله، زیرساخت‌های لازم را ندارند.
بنابراین روند شهرسازی در سال‌های اخیر شتاب زیادی به خود گرفته و شهر و طبیعت را در جدالی نابرابر رو به روی هم قرار داده است، به طوری که بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، ساختمان‌ها ۳۴ درصد از تقاضای جهانی انرژی برای گرمایش و سرمایش و تولید مصالح ساختمانی را به خود اختصاص می‌دهد و تولیدکننده ۳۷ درصد دی‌اکسید کربن جهان است، از این‌رو گرمایش زمین به افزایش میانگین دمای سطح جهان اشاره دارد، بر اساس تحقیقات دانشمندان، دمای زمین در حال حاضر نسبت به قرن نوزدهم قبل از صنعتی شدن، ۱.۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و این میزان در اواسط دهه ۲۰۳۰ به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، همچنین مقدار CO۲ موجود در جو ۵۰ درصد افزایش داشته است.
به گزارش ایندیپندنت، شهرنشینی همراه با تغییرات اقلیمی کمبود آب را تشدید می‌کند، در بسیاری از شهرها به دلیل رشد جمعیت، مدیریت ناکارآمد آب و استفاده صنعتی از منابع آبی، تقاضا برای آب بیش از حد شده، درحالی‌که تغییرات اقلیمی میزان منابع آب را کاهش داده است، بر اساس مطالعات، پیش‌بینی می‌شود جمعیت شهرنشین جهان که با کمبود آب مواجه است، از ۹۳۳ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶، در سال ۲۰۵۰ به ۱.۶۹۳ تا ۲.۳۷ میلیارد نفر افزایش یابد و تقریباً نیمی از شهرهای بزرگ جهان در مناطق کم‌آب قرار داشته باشند.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که توسعه سریع شهری در چند دهه معاصر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است، به طوری که آلودگی هوا ناشی از افزایش تقاضا برای حمل‌ونقل، تولید برق از سوخت‌های فسیلی و فعالیت‌های صنعتی است، بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد؛ آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان است، ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون مهم‌ترین و در عین حال نگران‌کننده‌ترین آلاینده‌های هوا به‌شمار می‌رود، طبق اعلام مسئولان، در کشور ۲.۴۸ درصد تولید ناخالص ملی معادل ۳۴ هزار میلیارد تومان صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود؛ به نحوی که ریزگردها و آلاینده‌های هوا ۳۸ میلیون نفر از جمعیت کل کشور را در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار می‌دهند، در همین راستا قنبر احدزاده، فعال و کارشناس محیط‌زیست و عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
توسعه شهرها چگونه محیط زیست را تحت تأثیر قرار داده است؟
روستا از دیرباز به عنوان یک جامعه، اساس زندگی اجتماعی ایرانیان را تشکیل می‌داده است، اما با گذشت زمان سهم جمعیت روستایی در کل جمعیت رو به کاهش نهاده و بسیاری از روستاها خالی از سکنه شده‌اند، آمارهای مهاجرتی نیز گویای مهاجرت شدید جمعیت از روستاها به شهرها طی نیم قرن گذشته است، به طوری که آلودگی‌های بصری ناشی کالبد و الحاقات نماهای شهری و کالبد معابر، دفع نامناسب پساب‌ها و فاضلاب‌های خانگی در سطح معابر، آلودگی هوا به دلیل تردد زیاد اتومبیل‌ها در بافت مرکزی شهرها، ساخت و ساز ابرپروژه‌ها و رهاسازی بناهای نیمه کاره، آلودگی صوتی به جهت تردد زیاد وسایل نقلیه، وجود فعالیت‌های کارگاهی و آلودگی به جهت انباشت زباله بخش کوچکی از پیامدها و تأثیرات شهرنشینی بر محیط زیست است.
ویژگی‌های جوامع شهری امروز سبب ناپایداری انسان‌ها و محیط زیست محدوده شهری و محیط طبیعی شده است، به نحوی که با گسترش شهرها، مظاهر و ارزش‌های محیط طبیعی در معرض نابودی و فرسایش بیشتر قرار گرفته است، چرا که با افزایش جمعیت جهان و گسترش صنایع، استفاده انسان از مواد مصرفی رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد و نیز آلودگی محیط زیست را به دنبال داشته است که این امر نیز آینده سیاره زمین را به مخاطره انداخته، به طوری که بازیافت مواد یکی از مهم‌ترین ارکان برای جلوگیری از زوال مواد و منابع تجدیدپذیر و ناپذیر محسوب می‌شود.
بنابراین در بسیاری از کشورها، قوانین متعددی برای افزایش آگاهی فروشندگان و مصرف‌کنندگان به‌منظور کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی به اجرا گذاشته شده است که از جمله آن‌ها ممنوعیت قوانین منع توزیع یا مصرف کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت‌های خاص، ممنوعیت مصرف رایگان از طریق وضع مالیات، اجبار فروشگاه‌های خاص برای استفاده از کیسه‌های تخریب‌پذیر یا ارائه خدمات تشویقی به مشتریان برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی است.
آیا هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش آسیب‌های زیستی محیطی در شهرها کمک کند؟
در سال‌های اخیر، نگرانی روزافزونی در جهان برای پایداری و حفاظت محیط‌زیست، سبب گرایش دولت‌ها و سازمان‌ها به طور فزاینده‌ای به فناوری‌های نوآورانه بوده است تا با مسئله فوری مدیریت پسماند خشک روبه‌رو شوند، یکی از این فناوری‌ها که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، هوش مصنوعی است، زیرا یکی از مزایای کلیدی هوش مصنوعی در سیستم‌های مدیریت هوشمند زباله، قابلیت بهینه‌سازی مسیرهای جمع‌آوری زباله است، چرا که روش‌های سنتی جمع‌آوری زباله اغلب از زمان‌بندی‌های ثابت پیروی می‌کنند که منجر به گشت و گذارهای ناکارآمد و غیرضروری می‌شود.
تأثیر تغییرات زیست‌محیطی بر روند توسعه شهرها چیست؟
آلودگی آب، خاک و هوا از بین رفتن تنوع زیستی، طبیعت و محیط زیست زاییده فعالیت و توسعه شهرها هستند، بر این اساس باید طراحی شهری به صورت هنر و دانشی تعریف شود که وقف ارتقای کیفیت محیط کالبدی در شهرها شود، آبادانی را سمت و سو ببخشد و شهری زیست‌پذیرتر را برای شهروندان فراهم کند و در عین حال در راستای اهداف توسعه پایدار زیست محیطی باشد.
بر اساس تحقیقات، توسعه شهری برخی کلان‌شهرها بر پایه ارزیابی زیست محیطی شکل نگرفته و در هیچ یک از شاخص‌های زیست محیطی توسعه پایدار مورد توجه نبوده است، به عنوان مثال وجود صنایع متعدد از عمده مشکلات زیست محیطی شهرها است که به دنبال توسعه شهری پدید آمده‌اند، به طوری که آلودگی هوا به زخم کهنه‌ای بدل شده است و هر ساله در پاییز و زمستان سر باز می‌کند و درد آن گلوی تمام شهروندان و موجودات زنده را می‌فشارد.
توسعه پایدار روستایی تا چه میزان بر کاهش پیامدهای زیست محیطی شهری تأثیرگذار است؟
دستیابی به توسعه پایدار و به دنبال آن توسعه پایدار روستایی، یکی از اهداف اساسی در تمام کشورهاست که مستلزم برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و مدیریت دقیق و کارآمد است، دست‌یافتن به توسعه‌ای باثبات و متوازن که بتواند نیازهای جامعه محلی و روستانشینان را برآورده کند و موجب رضایتمندی و رفاه عمومی شود، البته دست یافتن به این مهم نیازمند داشتن برنامه‌ای منطقه‌ای و مشارکتی است.
برنامه‌ریزی توسعه روستایی جزئی از برنامه‌های توسعه هر کشور محسوب می‌شود و بی‌شک یکی از وظایف برنامه‌ریزان روستایی، یافتن راه‌حل برای عمران و توسعه نواحی روستایی است، توزیع متعادل امکانات و خدمات‌رسانی بهینه به سکونتگاه‌های روستایی، عامل مهمی در توسعه، عمران و آبادانی روستاهاست، بهتر است اکنون مسئولان در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای از کارشناسانی که به بهبود این امر می‌توانند کمک کنند، دعوت به عمل آورند تا این پیامدها را بازبینی و طرح‌های جامعی را در منطقه‌های مختلف کشور تهیه کنند.
بنابراین برنامه‌ریزی لازم برای آسیب‌شناسی و شناسایی نقاط ضعف، قوت، تهدیدها و فرصت‌ها در حوزه روستایی باید انجام شود و اقدامات اجرایی در خصوص شناسایی ظرفیت‌های توسعه در روستاها مورد توجه قرار گیرد تا با تشکیل بانک اطلاعاتی، تقسیم‌بندی روستاهای هدف بر اساس محورهای توسعه و پیگیری جدی از استانداری‌ها برای بهره‌گیری از ظرفیت دستگاه‌های ذی‌ربط استان‌ها در راستای رفع موانع موجود و ارائه خدمات فنی و مشاوره‌ای برای توسعه روستاهای کشور بیش از پیش اجرایی و از گسترش بی‌رویه شهرها و به دنبال آن افزایش مشکلات زیست محیطی پیشگیری شود.
ساخت‌وسازهای شهری چگونه موجب وارد آمدن آسیب به محیط زیست شده است؟
باید بگوییم افزایش حجم ساخت و ساز هم‌زمان با افزایش تعمیرات و آواربرداری از ساختمان‌های فرسوده بر معضلات توسعه‌های شهرنشینی افزوده شده است، زیرا آلودگی‌های اصلی ناشی از ساخت و ساز در شهرها عبارتند از آلودگی هوا، آب و آلودگی صوتی است.
قانون هوای پاک از سال ۹۶ جایگزین قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» شد، از این‌رو در قانون هوای پاک حدود ۱۷۶ «تکلیف – دستگاه» احصا شده است و براساس ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره، تعداد ۲۲ دستگاه اجرایی به ویژه وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما را مکلف کرده است که هر یک به تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا اجرایی کنند، اما اکنون شش سال، قوانین و مصوبات هوای پاک در اجرا توفیق چندانی نداشته است، لذا باید بررسی شود که دلیل این موضوع چیست و چرا با وجود احکام اجرایی متعدد مقابله با بحران آلودگی هوا به طور کامل ممکن نشده است و کماکان وضعیت کیفی هوای شهرها نامطلوب است.
از سوی دیگر مصارف انرژی یک ضرورت اساسی برای فعالیت‌های اقتصادی و منبع اصلی تجارت است و حامل‌های انرژی با منابع طبیعی ارتباط نزدیکی با هم دارند، اما مصرف زیاد انرژی در اقتصاد کشورها به انتشار بیشتر کربن منجر می‌شود، چرا که تأثیر زیست‌محیطی صنعت انرژی قابل توجه است و تولید، حمل‌ونقل یا مصرف انرژی تأثیرات زیست‌محیطی دارند، طبق تحقیقات انجام شده در عرضه جهانی انرژی تا سال ۲۰۵۰، دانشمندان و محققان معتقدند مصرف انرژی‌های تجدیدناپذیر همچون گاز، نفت و زغال‌سنگ رو به افول خواهد رفت و انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی بادی و الکتریکی رو به افزایش است که خود به حفظ محیط زیست کمک خواهد کرد، از این‌رو اگر تقاضا و عرضه جهانی انرژی به این شکل پیش رود، از انقراض کره زمین جلوگیری می‌شود.
تولید گازهای دی‌اکسید کربن و متان دست‌ساز انسان با توسعه مصارف سوخت‌های فسیلی نفت، گاز، بنزین، گازوئیل، مازوت و زغال‌سنگ یکی از مهم‌ترین عوامل گرمایش سیاره زمین است، زیرا در سطح صنایع از سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ استفاده می‌شود که از منابع مهم آلایندگی در شهرها به شمار می‌رود، همچنین لازم است مانند بسیاری از کشورها برای تولید الکتریسیته به سمت بهره‌وری و گسترش انرژی‌های پاک حرکت کنیم.
راهکارهای مقابله با تغییرات زیست‌محیطی ناشی از توسعه شهرها چیست؟
امروزه با سیر روز افزون مهاجرت روستانشینان به شهرها مواجه هستیم و با مشکلات و پیامدهای ناشی از این مهاجرت، دست و پنجه نرم می‌کنیم، این مهاجران هم در مبدا و هم در مقصد، مسائل و مشکلات متعددی مانند بروز نابسامانی‌های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، کمبود فضای زیستی و آموزشی و آلودگی هوا و محیط زیست را به وجود آورده است.
با این حال، تنها راه برای تحقق وعده‌های نوآوری برای حفاظت از محیط‌زیست نیازمند همکاری‌های عمیق‌تر میان دستگاه‌ها است، در اصل سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه در راستای کمک به تأمین مالی فناوری‌های سبز نیازمند کسب‌وکار و نیز مشارکت برای تعیین چارچوب‌های قدرتمند باید مورد توجه قرار گیرد.
از سوی دیگر افزایش سطح رفاه روستاییان نقش مهمی در کاهش مهاجرت به شهرها دارد و قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی که در روستا و روستایی وجود دارد سرمایه ارزشمندی است که می‌توان با بهره‌گیری از این سرمایه عظیم و ارزشمند از آن در راستای توسعه و آبادانی روستاها و افزایش جمعیت روستایی و تأمین امنیت غذایی کشور و سربلندی و عزت جامعه روستایی بهره برد، چرا که با بازگشت روستاییان از شهرها به روستاها جمعیت روستایی افزایش خواهد یافت و حجم تولیدات روستایی نیز بیشتر خواهد شد و این گامی مهم در راستای سازگاری زیست محیطی، مقابله با تغییرات زیست‌محیطی ناشی از توسعه شهرها و حفاظت از منابع طبیعی کشورها است.
Monday, 29 April , 2024