اصفهان تنها شهر گنبدهای فیروزه‌ای نیست، شهر گل سرخ هم هست. آوازه گل‌های سرخ آن را باید از دوران معاصر تا صفویه در توصیفات مادفون روزن، کلود آنه، مادام دیولافوا، پیر لوتی و پیترو دلاواله پی‌گرفت که اصفهان را با عنوان «درخت پرگل بهشتی» و «گل سرخ جهان» یاد می‌کنند؛ توصیفی که دست‌مایه سرودن شعرها، آفریدن قطعات موسیقی، اجرای اُپرا، تابلو نقاشی و حتی کتابی تحت عنوان گل‌های سرخ اصفهان در آن سوی مزرهای ایران بوده و اما مدیران فرهنگی، شهری و گردشگری این شهر تا چه حد از این فرصت استثنایی برای معرفی اصفهان به جهان استفاده کرده اند؟

از میدان نقش جهان تا میدان گل سرخ

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبزشهرداری اصفهان، در گفت‌ و گو با پردیسان نوین می‌گوید بنا دارد گل‌های سرخ را به میدان نقش‌جهان بیاورد و در پیوند با این اثر تاریخی  و رعایت ملاحظات میراث‌فرهنگی در باغچه‌های میدان، رُز ایرانی بکارد. این تصمیم اگر درست و اصولی اجرا شود، قدمی خواهد بود به سوی سالهای فرمانروایی گل سرخ اصفهان.

به گفته فروغ مرتضایی‌نژاد تصمیم نهایی در این‌رابطه بستگی به نتیجه جلسات آنها با میراث فرهنگی اصفهان دارد: در میدان نقش‌جهان باید از درخت‌ها، بوته‌ها و گل‌های کوتاه استفاده کنیم که جلوی دید بناهای  تاریخی را نگیرد. در این‌ باره یکی از مواردی که تصویب کرده‌ایم و پیشنهاد داده شده استفاده از رُز ایرانی است.

گل سرخ همان رُز بومی ایران است که به رنگ‌های گوناگون  و با نام «وَرد» در کتاب‌های کهن و ادبیات به چشم می‌آید و جان‌مایه آفرینش‌های هنری گوناگون بوده است. مرتضایی‌نژاد با تاکید بر پیشینه گل سرخ در ایران و بویژه در اصفهان به پردیسان نوین گفت:در سال‌های اخیر از نسترن سفید که گونه‌ای از گل سرخ است در بسیاری از رفیوژهای میان خیابان‌ها استفاده شده و در جای‌ جای شهر به چشم می‌خورند. در چهارباغ نیز در قسمت‌هایی که تراکم درختان انبوه نباشد نیز از رُز هفت رنگ استفاده کرده‌ایم و در همین سال گذشته تنها رُزی که زیبایی بسیاری در ابتدای چهارباغ  آفرید، رُز هفت‌رنگ بود.

بایدهای محیط‌زیستی در فضای سبز شهری

مرتضایی‌نژاد می‌گوید در فضاهای سبز شهری بایدهای زیادی وجود دارد و در این ‌باره ملاحظات زیست‌محیطی از بایدهای این حوزه هستند. وی ضمن اشاره به گونه‌های مقاوم گل سرخ  که کمتر دچار بیماری و آفت می‌شوند بر اهمیت دوره گل‌دهی طولانی‌مدت گل‌های رز سفید یا همان نسترن سفید تاکید می‌کند.

در کنار روایت مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان، کنشگران محیط زیستی واکنش دیگری از اقدامات این سازمان در چهارباغ و فضاهای سبز شهری داشته‌اند؛ آنها معتقدند در شرایط کم‌آبی اصفهان و بحران زاینده‌رود، شهرداری بیشتر از چمن‌هایی که مصرف آب بالایی داشته استفاده کرده و عملکرد سازمان پارک‌ها را متناسب با شرایط بحران کم آبی این سال‌های اصفهان نمی‌دانند.

آن‌ طور که مرتضایی‌نژاد می‌گوید پیرو سیاست سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان مبنی بر کاشت درختچه‌های گلدار چند ساله، یکی از گل‌های اساسی، گل سرخ است و بدین‌جهت هم شاید در سال‌های اخیر در رفیوژها و پرچین‌های شهر گل نسترن سفید یا رُز سفید و رُز هفت‌رنگ بیشتر به چشم می‌خورند.

از  دیدگاه وی استفاده از گونه‌هایی مثل تیژ، نسترن سفید و رُز هفت‌رنگ به این دلیل بوده که اساسا رُز ایرانی یا همان گل سرخ سازگار با طبیعت اصفهان بوده  اما بهره گرفتن از گل‌های سرخ در سرسبزی و زینت بخشی معابر، میان‌گذرها و چشم‌انداز مکان‌های تاریخی و گردشگری، برای چهره گللگون اصفهان در اردیبهشت ، نیازمند برنامه‌ریزی با نگاه ویژه به اصفهان به عنوان شهر گل سرخ است.

از گل‌گلاب تا رُزهای هفت‌رنگ چهارباغ

سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان بیشتر به سمت گیاهان دائم‌گل و پایدار میل دارد و شاید هم  به همین دلیل کمتر گرایش به کاشت گل‌گلاب دارد؛ گل گلاب همان رُزی ست که در دوران قاجار، جنگلی از گل سرخ در چهارباغ پدیدار ساخته بوده اما دوران گل‌دهی‌اش محدود به اردیبهشت است و از همین منظر شهرداری تمایلی به کاشت آن در چهارباغ ندارد.

مرتضایی‌نژاد می‌افزاید: رُز آفتاب می‌خواهد! و ما در چهارباغ سایه درختان را داریم. به هرحال هرجا در چهارباغ  فشردگی درختان را نداشته باشیم رُز هفت‌رنگ کار کرده‌ایم. در ابتدای چهارباغ از سمت میدان انقلاب که درخت‌های قبلی را بریده بودند، درخت‌هایی انتقال دادیم که هنوز سایه‌انداز نشده‌اند و بنابراین می‌توانیم در این محل هم رُز هفت‌رنگ کار کنیم. 

وی در ادامه گفت: گل‌گلاب گونه‌ای از رُز است که دوره گل‌دهی کوتاهی دارد. ما باید از رُزهایی مثل رُز سفید که دوره گل‌دهی طولانی‌تری دارند استفاده کنیم و این برای ما اهمیت بیشتری دارد.

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری با تایید سابقه انبوه گل‌گلاب در چهارباغ، معتقد است در آن سالها مخاطرات زیست محیطی برای گل‌ها کمتر بوده و چون گل‌گلاب آفت بیشتری می‌گیرد و عمر گل‌دهی کوتاهی دارد تاکید زیادی بر کاشت آنها در چهارباغ ندارند.

این مقام مسئول در شهرداری اصفهان در عین حال از پژوهش‌ها در مرکز تحقیقات محمودآباد می‌گوید تا بتوانند گل گلاب مقاومی تولید کنند که گل‌های درشت‌تر، پُر پَرتر  و با دوره گل‌دهی بیشتری داشته باشد.

جشن گل سرخ در شهر گل سرخ

در فرهنگ ایران، اردیبهشت نگهبان گیاهان روزی زمین است، ماهی که همیشه اصفهان با گل‌های سرخ‌اش بیشتر از وقت‌های دیگر سال به چشم می‌آمد.
اصفهان، شهر گل‌های سرخ ایرانی ست که از دیرباز در اردیبهشت و همزمان با جشن گل سرخ، چشم انداز دلفریب‌تری در کنار پل‌ها، گذرها و کاخ‌ها  پیدا می‎کرده است.

گرچه اکنون از جشن گل‌سرخ اصفهان تنها نامش در میان سفرنامه‌ها باقی مانده اما هنوز نمودهای گل ‌سرخ در این شهر را می‌توان در طبیعت اردیبهشت به تماشا نشست.

شاهین سپنتا پژوهشگر جشن های ایرانی و فعال میراث فرهنگی در این‌باره به پردیسان نوین گفت: شاید هیچ شهری در دنیا به اندازه اصفهان نامش با گل سرخ پیوند نخورده باشد. این را با نگاهی گذرا به آثار برجای مانده از سرایندگان، نگارندگان و گردشگران ایرانی و اروپایی به خوبی می‌توان دریافت.

بازآفرینی برند شهر گل سرخ

سپنتا معتقد است پس از «نصف‌جهان» پرآوازه‌ترین عنوان برای اصفهان «شهر گل سرخ» بوده اما با این وجود برای حفظ و توسعه این عنوان، آن‌گونه که شایسته است اقدامی نشده است.

وی بر این باور است که عنوان «شهر گل سرخ»از پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک برند جهانی برای اصفهان برخوردار است:برای بازآفرینی برند «شهر گل‌سرخ» باید از همه ظرفیت‌های ممکن استفاده کرد. خلق آثار ادبی و هنری، ایجاد باغ‌های گل سرخ، جشنواره گل‌سرخ و تورهای گردشگری به ویژه در روز سوم اردیبهشت‌ماه یا جشن گل سرخ تنها گوشه‌ای از این ظرفیت‌هاست‌.

این پژهشگر جشن‌های ایرانی در ادامه افزود: این برنامه‌ها باید از چنان جذابیتی برخوردار باشند که همه ساله در چنین زمانی هزاران نفر از سراسر جهان برای تماشای شور و حال جشن گل سرخ به اصفهان سفر کنند.

سپنتا در ادامه گفت و گو با خبرنگا پردیسان نوین گریزی به فضای سبز اصفهان و گل‌های مورد استفاده در آن زد و گفت: در طراحی فضای سبز شهر اصفهان باید بیش از گذشته به استفاده از گل سرخ اهمیت داد. به ویژه در چشم انداز بناهای تاریخی میدان نقش‌جهان، چهارباغ عباسی،چهارباغ خواجو، و پل‌های تاریخی.

وی تاکید کرد: حضور گل سرخ در چشم‌انداز این آثار شاخص که هویت تاریخی شهر اصفهان را به رخ می‌کشند باید به گونه‌ای باشد که در قاب تصویر هر عکسی از این آثار در فصل بهار، گل سرخ دیده شود.

سپنتا یادآور شد: گل‌های فصلی همچون شب‌ بو، بنفشه، اطلسی، همیشه بهار و غیره را در خیابان‌های اصلی و فرعی شهر می‌توان کاشت اما در چشم‌انداز آثار شاخص جای گل سرخ خالی است.

او به تجربه کاشت گل سرخ در کنار پل خواجو اشاره کرد و گفت: چند سال است که چند بوته گل‌سرخ رونده در کنار پل خواجو، توانسته به بخشی از جاذبه طبیعی این اثر تاریخی تبدیل شود. این تجربه موفق را در چشم انداز سایر آثار تاریخی نیز می توان تکرار کرد.

سپنتا همچنین معتقد است که نهادهای شهری باید هویت شهر گل سرخ را بازآفرینی کنند و در ادامه گفت: اگرچه رُز سفید و یا رز هفت‌رنگ در حال حاضر نسبت به قبل در اصفهان شیوع بیشتری پیدا کرده است اما باید با مطالعه گیاه‌شناسی، گونه‌های مقاوم‌تر گل‌سرخ و یا گل‌گلاب را که در گذشته بخشی از هویت اصفهان بوده‌اند، پرورش داد و به اصفهان بازگرداند.