پردیسان آنلاین | در زندگی فردی و اجتماعی هر انسانی مسائلی وجود دارد که آگاهی دیگران از آنها، ممکن است منافع فرد را به خطر بیندازد تا جایی که شخص تمایلی به برملاشدن آنها ندارد، این امور راز نامیده می‌شود.

راز به معنای پنهان‌کردن مطلبی در دل است. براین‌اساس رازداری مربوط به اموری‌ست که آشکارشدنش ضرر فردی و اجتماعی را در پی دارد تا جایی که سلامت روانی و اجتماعی جامعه در گرو حفظ اسرار است. انسانها برای حفظ اسرار یکدیگر، نیازمند صفتی به نام رازداری‌اند.

رازداری از جمله ویژگی های خداوند متعال است.

قرآن می فرماید:

«یَعلَمُ مَا فِی السَّماواتِ وَ الاَرضِ وَ یَعلَمُ ما تُسِرُّونَ وَ مَا تُعلِنونَ وَ اللهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ(۱) او آنچه را که در آسمانها و زمین است و آنچه را که شما پنهان و آشکار میکنید همه را میداند و خدا به اسرار دلهای خلق هم آگاه است».

بدین معنا که خدا از همه ی اسرار آگاه است وهیچ کس از اسرار غیب او آگاه نیست. به راستی حفظ اسرار را باید از خدا آموخت، زیرا خدا از تمام عیوب و گناهان بندگان باخبر است؛ اما رازداری او مانع از افشای سِر بندگان میگردد. اگر خداوند کارهای پنهانی بندگان را فاش کند، اندک آبرویی از کسی باقی نمی ماند.

رازداری از اوصاف مؤمنین شناخته شده، انسان رازدار امین و وفادار بوده و با حفظ اسرار، جایگاه خود را حفظ کرده و آبرو و ناموس دیگران را محترم می شمارد.

امام علی علیه‌السلام می فرماید: «جُمِعَ خَیرُ الدُّنیا و الاخِرهِ فی کِتمانِ السِّرِّ(۲) خیر دنیا و آخرت در پنهان داشتن رازها نهفته است».

رازها را می توان به دو بخش تقسیم نمود.

بخش اول رازهای خویشتن و بخش دوم رازهای دیگران. منظور از رازهای خویشتن این است که هر کس در زندگی شخصی خود از نظر اخلاقی و عملی خصوصیاتی دارد که دیگران از آن بیخبرند. انسان عاقل تمام مسائل شخصی و اتفاقات زندگی خود را در سینه نگه میدارد؛ چراکه اگر انسان از اسرار خوب خویشتن پرده بردارد، حسادت دیگران را برمی انگیزد و اگر اسرار ناخوشایند خویشتن را فاش کند، خود را به ورطهٔ هلاکت، خفت و ذلت میکشاند.

همان‌گونه که امام علی علیه‌السلام میفرماید: «سِرُکَ اَسیرُکَ فَان اَفشیتَهُ صِرتَ اَسیرَهُ(۳) راز تو مادامی که آن را برملا نکردی، اسیر توست ولی اگر آن را فاش کردی تو اسیرش میشوی» و منظور از رازهای دیگران اموری‌ست اعم از ضعفها و نقصها و مطالبی که مردم تمایلی به آشکارشدن آنها ندارند.

پرده برداشتن از اسرار دیگران ممکن است باعث سقوط شخصیت اجتماعی افراد شود. انسان زیرک اسرار دیگران را حفظ میکند چراکه فاش ساختن رازها را خیانت می‌داند.

امام علی علیه‌السلام میفرماید: «وَلا تُذِع سِراً اودَعتَهُ فَاِنَّ الاِذاعَهَ خیانَهَ(۴) رازی که به تو سپرده میشود فاش مساز که فاش ساختن رازها خیانت است».

رازداری یکی از مهمترین فضایل اخلاقی است؛ اما درعین‌حال در اخلاق تبلیغ از اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از مؤلفه های اخلاقی در امر تبلیغ، رازداری یک مُبلغ است. کسی که در مسیر تبلیغ قرار میگیرد و در مقام طلبگی با مردم تعامل دارد و گاه حتی به مردم مشاوره میدهد، باید اهل رازداری باشد؛ زیرا مردم به هنگام مشکلات و ناملایمات به بیان اسرار خود می پردازند و مُبلغ باید با صبر و حوصله پای صحبت آنها بنشیند و سنگ صبور آنها باشد و درعین‌حال رازهای آنها را در سینه نگه دارد.

مُبلغ باید در حفظ مطالب محرمانه ای که به‌صورت حضوری یا تلفنی مطرح میشود دقت لازم را به عمل آورد و با خویشتن‌داری در حفظ اسرار مردم تلاش کند. گاهی ممکن است مُبلغ به‌خاطر عواملی چون ناآگاهی، سهل‌انگاری، خودنمایی، پرحرفی، تهدید، تطمیع و غضب ناخواسته دچار افشای سِر شود که در این صورت کرامت انسانی فرد لطمه می بیند و آینده فرد و جامعه به خطر میافتد.

به‌عنوان‌مثال گاهی مُبلغ در مقام مشورت قرار میگیرد، موضوعی را می‌شنود و برای حل آن پرس‌وجو میکند، یا مطلب را در جمع بیان میکند و بدین شکل دلسوزانه اما نسنجیده سِر مردم را فاش میکند و رازداری را زیر سؤال میبرد.

به همان اندازه که کتمان سر در اسلام مورد تأکید قرار گرفته، افشای سر سخت نکوهش شده است؛ زیرا پیامدهای نامطلوبی از جمله تباهی کارها، ازبین‌رفتن اعتماد و ریختن آبروی افراد را به دنبال دارد.

امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «جُمِعَ الشَّرُ فِی الِاذاعَهِ وَ مُوَاخاهِ الاَشرار (۵) تمام شر و بدی دنیا در پخش اسرار و همنشینی با اشرار است».

دقت در فواید رازداری، توجه به پیامدهای افشای سر، یادآوری حساب و کتاب روز قیامت، خودداری از بیان تمام دانسته ها، کنترل احساسات، سکوت، پرهیز از خودنمایی و پرهیز از حسد از جمله راه هایی است که مُبلغ می بایست با توجه‌ به آنها رازداری را در وجود خود تقویت نماید.

او باید به‌عنوان کسی که مورد اعتماد و محرم اسرار مردم است، بیش از بقیه رازدار و امین باشد و نسبت به حفظ رازهای مردم اهتمام بورزد؛ بنابراین رازداری برای مُبلغ و در امر تبلیغ یک اصل مهم قلمداد می شود.

مُبلغ به‌عنوان امین مردم باید از افشای رمز و رازهای زندگی افراد خودداری کند و آن قدر سعهٔ صدر داشته باشد که سر دیگران را آشکار نسازد، امانت را در این زمینه رعایت نماید و خود را از پیامدهای افشای سر مصون دارد.

بر مبلغ لازم است با تمرین و ممارست، تقویت اراده و عادت نفس به نگهداری راز، خود را به این صفت پسندیده اخلاقی آراسته کند.

صفیه علیخانی

پی‌نوشت‌ها:

۱. تغابن (۶۴)، آیه ۴

۲. قمی، عباس، سفینه البحار، تهران، انتشارات فراهانی، ۱۴۰۲ه.ق، ج۷، ص۴۳۶

۳. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، محقق/ مصحح: رجائی مهدی، قم، دارالکتب الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ه.ق، ج۱، ص۴۰۳

۴. همان، ص۵۳۱

۵. . قمی، عباس، سفینه البحار، تهران، انتشارات فراهانی، ۱۴۰۲ه.ق، ج۷، ص۴۳۶