به گزارش پردیسان آنلاین از چهارمحال‌وبختیاری، سوگواری برای شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش در هر شهر و دیاری توسط مردم به بهترین شکل با آداب و رسوم خاص آن شهر هرساله برگزار می‌شوداما در برخی شهرها مراسم سوگواری‌شان کمی متفاوت‌تر است و همین امر موجب می‌شود تا برای ثبت ملی آن اثر تلاش شود، سوگواری مردم بام ایران به ویژه مردم شهر سامان در مراسم چاق‌چاقوزنی، نشان افتخاری بر پیشانی مردمان این شهر از ارادت آنها به ائمه اطهار (ع) است.

قدمت مراسم چاق‌چاقو زنی در شهر سامان به حدود بیش از ۲۵۰ سال گذشته باز می‌گردد که سبب شد تا با شماره ۶۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد.

چاق‌چاقو آئینی بر گرفته از قبیله بنی اسد

واقعه کربلا چنان حزن‌انگیز بود که روایت شده است حتی سنگ‌های موجود در صحنه کربلا بعد از پایان جنگ روز عاشورا جهت عزاداری حضرت اباعبداله‌الحسین (ع) و یاران با وفایش از شدت حزن و اندوه به‌هم می‌خورند و صدا تولید می‌کردند.

براساس برخی روایات شیعه نیز، در روز سیزدهم محرم سال ۶۱ هجری قمری، چند روز پس از نبرد کربلا، افرادی از قبیله بنی‌اسد برای خاکسپاری پیکرهای باقی‌مانده از نبرد به کربلا آمدند و در هنگام تاریکی هوا، گروه‌هایی که پیکری را پیدا می‌کردند با کوبیدن دو سنگ به یکدیگر صدایی تولید می‌کردند تا بقیه را با خبر کنند و همه پیکرها جمع شود، عده‌ای دیگر نیز بر این باور هستند که واقعه عاشورا و دفن شهدا آن به قدری با سوز و گداز همراه بود که سنگ‌های بیابان نیز به‌هم خورده و صدا کردند.

روایات بسیاری در خصوص علت برگزاری مراسم چاق‌چاقو وجود دارد و در یکی دیگر از روایات آمده است که امام حسین (ع) و یارانشان با کوبیدن سنگ‌ها به هم مانع از رسیدن صدای پای اسبان دشمن می‌شدند تا یارانشان از فراوانی دشمن اطلاع پیدا نکنند و امید خود را از دست ندهند.

بر همین اساس، مراسمی تحت عناوینی چون «چاق‌چاقو» یا «چق‌چقه‌زنی» در برخی مناطق ایران همچون شهرستان سامان برگزار می‌شود، اجرای مراسم به این شکل است که نوحه خوانده می‌شود و عزاداران دو تکه سنگ یا چوب را براساس ریتم نوحه (مثلاً پنج ضرب، چهار ضرب، سه ضرب و دوضرب تند و کند) به هم می‌کوبند، گاهی طبل و سنج و نی هم با این نوا همراهی می‌کند، این مراسم در شهر سامان فقط هنگام شب عاشورا اجرا می‌شود، در ایام قدیم‌تر مراسم چاق‌چو زنی توسط بزرگان شهر چالشتر نیز در هیئت‌های عزاداری برگزار می‌شد.

علت این‌که چاق چاقو در شهرستان سامان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و رتبه نخست را دارد این است که سوز و گداز برگزاری آن بیش از سایر نقاط است و سنگینی اشعار آن در این شهرستان جایگاه نخست را برای استان به ارمغان آورده و این مراسم را به نام چهارمحال‌وبختیاری به ثبت رسانده است.

برگزاری مراسم چاق‌چاقو زنی از نیمه شب تا اذان صبح

مردم شهرستان سامان برای انجام مراسم «چاق چاقو» خود را آماده می‌کنند و بعد از نیمه شب حدود حوالی ساعت دو نیمه شب از مساجد و تکیه‌ها به کوچه‌ها و خیابان‌های شهر رفته و عزاداری خود را با انجام مراسم چاق چاقو ادامه می‌دهند و این مراسم تا اذان صبح ادامه دارد.

اما ابزار مورد نیاز برای این مراسم، دو قطعه چوب یا سنگ، نی و نوای دلنواز آن و مجری نواهای آئین، طبل‌های بزرگ و کوچک، میکروفون و باندهای مربوط به آن، علامت عزاداری تزئین شده و پارچه و پرچم نوشته‌های دست مردم از وسایل آئین چاق چاقو است.

در گذشته بیشتر از سنگ استفاده می‌شد، در گذشته تکه سنگ‌های صیقلی و صاف را جمع‌آوری کرده و در مراسم چاق چاقو از آن‌ها استفاده می‌کردند و امروزه بیشتر از تکه چوب‌های صاف تراشیده شده‌ای که در پشت آن‌ها جای انگشت تعبیه شده است، استفاده می‌شود.

نوحه ترکی نیسان سامانی که زبان حال حضرت زینب (س) را خوانده در این مراسم خوانده می‌شود، نوحه‌خوان‌های چاق چاقو افراد خاصی هستند که در خواندن این نوحه مخصوص تبحر داشته باشند، از جمله نوحه‌خوان‌های با تبحر می‌توان به مرحوم ناصر جعفرزاده فرامرز ابراهیمی اشاره کرد، این مراسم با نواختن ساز چپی (سرنا) همراه است.

نوحه اصلی این مراسم به شرح زیر است:
امشب جناب فا (طمه) یاعلی / با اضطراب و وا (همه) یاعلی / آید به دشت کر (بلا) یا علی / گوید حسین من (چه شد) یا علی / نور دو عین من (چه شد) یاعلی / حسین حسین حسین (حسین) یا علی / مظلوم حسین غریب (حسین) یاعلی

حروف آخر اشعار یعنی حروفی که داخل پرانتز است، خوانده نمی‌شود و سنگ‌ها به هم کوبیده می‌شوند و کوبیدن سنگ‌ها به هم حالت ویژه‌ای دارد و گفتن یاعلی به صورت دسته جمعی است.

به گزارش پردیسان آنلاین، در چهارمحال و بختیاری اقدامات زیادی برای پژوهش، مستندسازی و تهیه پرونده برای ثبت شش اثر فرهنگ عاشورای از جمله مراسم چاق چاقو شهر سامان در فهرست ثبت آثار ملی انجام شده است، آثاری که از ارادت بی حد و حصر مردمان این دیار به حضرت سیدالشهدا (ع) خبر می‌دهد.