روزهای کرونا، قرنطینۀ  خانگی، اعمال طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و کاهش تعاملات در جوامع شرایطی را ایجاد کرد که شاید جهان کمتر نمونه و تجربه‌ای را از آن داشت. شرایطی که بسیاری از مشاغل را به تعطیلی کشاند و البته برخی را رونق تازه‌ای بخشید. نمونه‌ای از تعطیل شدن مشاغل در این ایام سینماها و سال‌های اکران فیلم بودند که در همان روزهای اول شیوع تعطیل شدند و این تعطیلی همچنان ادامه دارد؛ از سوی دیگر اما فضای اینترنتی که پیش از این در مورد اکران آثار سینمای ایران و جهان قدم‌هایی را برداشته بود، با رویکرد تازه‌ای مواجهه شد و به عنوان فضایی مناسب در غیاب شرایط حقیقی و تا تحقق بازگشت زندگی به روال سابق، مورد اقبال واقع شد.

این اقبال از فضای وب و اکران اینترنتی فیلم‌ها در غیاب سالن های سینمایی تابدان جا پیش رفت که خروج آخرین ساخته ابراهیم حاتمی کیا که هنوز بر پرده سینما نرفته بود، در این فضا به نمایش درآمد و عنوان اولین فیلم ایرانی که پیش از اکران در فضای اینترنت پخش شد را از آن خود کرد.

پس از آن اگرچه کارگردانان دیگری ابراز تمایل به این شکل از اکران کردند و فیلم هایی در نوبت پخش اینترنتی قرار گرفت اما بحث‌هایی از باب ظرفیت محدود این فضا، خلاهای اکران سینمایی و بحث قاچاق فیلم که پیش از این نیز دغدغه سینماگران بود، مطرح شد. البته ویژگی‌های مثبتی هم در این شیوه از اکران وجود داشت که منتقدان دیگری درباره‌شان بحث کرده و جریان اکران اینترنتی را جریانی قابل دفاع می‌خواندند؛ کوتاه شدن دست مافیای اکران در جریان اکران اینترنتی آثار، سبک شدن بار اکران سینمایی از آثاری که درحدواندازه‌های سینما نیستند و در فروش اینترنتی مخاطب و سود بهتری خواهند داشت، سود بهتر و بیشتر سرمایه‌گذاران نسبت به اکران در سالن سینمایی و … از جمله مواردی بودند که در این شیوه مورد تاکید و توجه قرار گرفتند.

ضمن این که توجه به کیفیت فیلم‌ها نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و بسیاری از منتقدان شیوه اکران اینترنتی را شکلی درخور برای فیلم‌هایی دانستند که پرده سینما قالب مناسبی برای آنان نیست.

مشکل سینمای ما ربطی به کرونا ندارد

محمد گبرلو منتقد و کارشناس سینما در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی پردیسان نوین و درمورد اقتصاد سینما پس از اکران آنلاین فیلم‌ها در دوران پساکرونا، بیان کرد: دنیای پس از کرونا طبیعتاً با دنیای قبل از آن بسیار تفاوت دارد چراکه کرونا باعث آشنایی ما فناوری‌های جدیدی شد که می‌توانیم با استفاده از آن‌ها زندگی اجتماعی خودمان را تنظیم کنیم. در این دوران همۀ ابعاد زندگی و حتی نوع مواجهه مردم (در خریدها، پرداخت‌های بانکی و …) هم متفاوت شده‌ است؛ طبیعتاً در چنین شرایطی سینما هم بی‌نصیب از این تغییرات نمی‌ماند.

ضمن این‌که سینما پیش‌ازاین ایام به لحاظ اقتصادی به‌شدت دچار بحران شده بود اما کرونا جرقه‌ای زد که فعالین این عرصه بیشتر آگاه شوند.

وی ادامه داد: در دوران پیش از شیوع کرونا هزینه‌های تولید فیلم‌ها به‌شدت بالا رفته بود و تهیه کنندگان نمی‌توانستند درآمد کافی برای فیلم‌ها جور کنند (دستمزدها بالا بود، هزینه‌های فنی بالا بود و مجموع اینها باعث افزایش هزینه فیلم شده بودند)؛ ضمن این که تماشاگر به اندازه‌ای که مناسب باشد و جبران هزینه‌های تولید را کند، به سینما نمی‌آمد.

آخرین آماری که داریم این گونه است که پرمخاطب‌ترین و جذابترین و پرفروش‌ترین فیلم نهایت بین دو تا سه میلیون نفر بیننده داشت که حدود سی تا چهل میلیارد فروش بلیت می‌شود که این را اگر تقسیم بر تعداد سالن‌ها و سینماها کنیم، چیزی نصیب دست اندرکاران تمام سینماها نمی‌شود؛ چرا که تمام فیلم‌ها فروش میلیاردی ندارند و صرفا تعداد اندکی هستند که فروش میلیاردی کرده‌اند. بنابراین سینما پیش از کرونا مشکل داشت و با عدم اقبال مخاطب مواجه بود در حالی که هزینه‌هایش هم بسیار بالا رفته بود.کرونا باعث شد تا دوباره نگاهی به وضعیت سینما داشته باشیم؛ فروش آنلاین فیلم‌ها بسیار بهتر از این بود که  فیلم‌ها در نوبت نمایش باشند اما فرصت نمایش نداشته باشند و کلاً فیلمسازان متضرر شوند. بنابراین از موقعیتی که برای پخش آنلاین به وجود آمد باید استقبال کنیم و اگر وضعیت کرونا ادامه پیدا می‌کرد، باید تسلیم این سیستم نمایش آنلاین می‌شدیم چون به هرحال در این شیوه فیلمسازان هرچقدر هم کم سود کنند، بهتر از ضرری است که می‌دادیم.

هر فیلمی کیفیت نمایش سینمایی ندارد

گبرلو در تشریح مشکل فیلم‌های سینمایی که در حد و اندازه پرده سینمایی نیستند، تصریح کرد: نمی‌شود با کلیت این حرکت (نمایش آنلاین) مخالفت کرد اما نکته مهم این است که افرادی چون ما که تحلیلگر هستیم به این نتیجه رسیدیم که بسیاری از این فیلم‌ها سینمایی نیستند و بیشتر شبیه یک تله فیلم هستند که مردم می‌توانند در قاب تلویزیون آن را ببینند و آسیبی هم به اعتبار سینما نمی‌زند. چون این تولیدات فیلم‌های سینمایی نیستد که تماشاگر هزینه کند و لذت ببرد و در روی پرده سینما آن را ببیند.

وی افزود: بسیاری از فیلم‌های امروز سینمای ایران نه تنها سینمایی نیستند بلکه صرفا به درد نمایش خانگی، تله فیلم و شبکه‌های تلویزیونی می‌خورند و از این طریق می‌توانند بفروشند و درآمد کسب کنند؛ چون فرم و قالب سینما در دنیا به گونه‌ای است که باید فیلم‌های بسیار شاخص و متفاوت را روی پرده نمایش دهند تا تماشاگر با شوق و ذوق از آن استقبال کند.

این فیلم‌هایی که سطحی، کمدی، آپارتمانی و جاده‌ای هستند، مناسب نمایش در سالن‌ها نیستند. اگرچه کرونا باعث شد تا مجبور شویم به سیستم آنلاین سوق پیدا کنیم اما اگر در باب فروش متضرر شدیم، ربطی به اکران نشدن این دست فیلم‌ها نداشت. به صورت طبیعی هم این فیلم‌ها اگر اکران می‌شدند، مورد استقبال زیادی قرار نمی‌گرفتند. چند میلیارد فروش برای یک فیلم سینمایی به جز ضرر چیز دیگری نیست. وقتی هزینه‌های ساخت فیلم بین ۴ تا ۵ میلیارد تومان است، بنابراین فیلم باید دست کم ۱۵ میلیارد بفروشد تا بتواند هزینه‌های خودش را جبران کند و این به معنی تعداد بیشتری تماشاگر است؛ درصورتی که تماشاگر ایرانی رقبت ندارد به سالن برود.

امروز سالن‌ها مجهز و شیک شده‌اند، صندلی‌ها و سیستم نمایش بسیار خوب شده است اما ساختار فیلم‌ها خودش را با وضعیت جدید سینما در دنیا و با شرایط اقتصادی تطبیق نداده و با آن همراه نبوده است؛ درنتیجه حالا و در دوران پساکرونا که این تلنگر به کیفیت فیلم‌ها زده شده، لازم است تا سینماگران به این موضوع به صورت بنیادی فکر کنند.

این منتقد خاطرنشان کرد: تشکلایت سینمایی در ایران همچون سازمان سینمایی، حوزه هنری و … نهایت بتوانند چند سوپرمارکت سینمایی را پر کنند؛ یعنی همانند مغازه‌های سوپرمارکت، این تشکیلات سینمایی پاسخگوی نیازهای عظیم سینماگر و تماشاگر سینما که مطابق با شرایط جهان باشند، نیست. بنابراین این سازمان‌ها سوپرمارکت‌های سینمایی را اداره می‌کنند و به همین هم بسنده کرده‌اند. در صورتی که ما به برنامه‌ریزی گسترده و وسیع نیاز داریم که تلنگر بیداری سینماگران شود که به این راحتی هر فیلمی را به اکران سینمایی نرسانند. آن هم در صورتی که امروز مردم می‌توانند آن فیلم را در نمایش خانگی خود بینند.

کرونا تلنگری برای سینما بود

گبرلو در توضیح مشکلات اکران آنلاین، یادآور شد: به طور طبیعی اگر سینما شکل آنلاین پیدا کند، تماشاگر سالن سینما کمتر می‌شود؛ ضمن این که متاسفانه چون در ایران مشکل قاچاق فیلم داریم و کپی رایت نداریم، از این جهت فیلمسازان و تهیه کنندگان متضرر می‌شوند اما به هرحال باید نیاز اجتماعی و فرهنگی و سرگرمی مردم برآورده شود و بهترین شیوه موجود همین اکران آنلاین است.

وی در واکنش به این موضوع که آیا اکران آنلاین می‌تواند جای اکران سینمایی را بگیرد، گفت: به هیچ وجه. این فیلم‌های آنلاین نمی‌تواند جای سینما را بیگیرند چراکه هرکدام جایگاه خودشان را دارند؛ اما می‌شود از این جریان استفاده کرد، بدین صورت که تغییری اساسی در ساختار سینما از لحاظ فرم و تکنیک برای ما ایجاد کند و باید به این موضوع فکر کرد.

کیفیت تولیدات سینمایی ربطی به کرونا ندارد؛ کرونا بهانه‌ای است تا مسئولان سینمایی هشیار شوند. البته گردش اقتصادی سینماگران آنان را وادار خواهد که در این داستان تأمل کنند. ضمن این که شاید برای فیلمنامه نویسان و تهیه کنندگان و… جرقه‌ای برای تولید فیلمنامه قدرتمند و قوی باشد. بعید است که این اتفاق در یکی دوسال آینده رخ دهد اما برنامه‌ای دراز مدتی لازم است که از این بحران عبور کنیم و فکری برای گردش اقتصادی سینما.