یکی از پدیده‌های مرسوم در بسیاری از شهرهای ایران پدیده «دستفروشی» است. شهر قم سال‌هاست براساس مصوبات قانونی با این پدیده خداحافظی کرده و دیگر به‌ندرت می‌توان بساط دستفروشی را در گوشه و کنار آن مشاهده کرد.
به گزارش پردیسان آنلاین؛ در بسیاری از خیابان‌های به‌اصطلاح تجاری که مرکز تجمع مغازه‌های مختلف است، بساط دست‌فروش‌هایی که انواع کالاهای مصرفی را در معرض تماشا و خرید عابران قرار داده‌اند، در گوشه و کنار خیابان و حتی کوچه‌ها پهن است.
به‌این‌ترتیب که هر صبح و با آغاز فعالیت روزانه در شهر، دستفروشها یک به یک بساطشان را که معمولا شامل یک میز کوتاه چوبی یا فلزی یا پارچه‌ای است که وسایلشان را روی آنها می‌چینند، در گوشه‌ای پهن کرده و مشغول کاسبی می‌شوند.
هرچند چنین به نظر می‌رسد که اجناس و کالاهای دستفروشی شامل کالاها و اجناس به‌اصطلاح خرد و ریزی است که حمل آنها آسان باشد و خریدار و فروشنده بتوانند به‌راحتی آن را با هم تبادل کنند، اما حالا دیگر در این شهرها جای پای دستفروشها در بازارهای خیابانی آن‌قدر محکم و باثبات شده که اجناس مختلفی مثل بلور و چینی، انواع لباس، کفش، کیف، جوراب، لوازم‌تحریر و… در بساطشان پیدا می‌شود و مشتری‌های ثابت خودشان را هم دارند.
به‌ویژه اینکه قیمت اجناس و کالاهایی که دستفروشها عرضه می‌کنند معمولا کمتر از قیمتی است که مغازه‌دارها برای اجناس تعیین می‌کنند و همین عامل مهم باعث می‌شود مشتری به خرید از دستفروشها رغبت بیشتری نشان دهد.
همچنین پدیده دستفروشی به‌عنوان یک پدیده سیار قادر است در نزدیک‌ترین فاصله ممکن با عابران قرار گیرد و بساطش را در مراکز شلوغ و پررفت و آمد شهر و پیاده‌روهایی پهن کند که به‌اصطلاح خودشان «پاخور مشتری» است و عابران ارتباط بیشتری با آن پیدا می‌کنند تا مغازه‌هایی که در یک مکان شخصی قرار دارند و مشتری‌ها صرف‌نظر از دوری یا نزدیکی مسافت باید خودشان را به آنها برسانند.
با نگاهی گذرا به تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران در می‌یابیم که دست فروشی در ایام قدیم هم وجود داشته است، اما کمی متفاوت با امروز و اینکه به شرایط اجتماعی و اقتصادی و جمعیتی آن دوران مربوط بوده است.
البته در روستا، پدیده دست فروشی به شکل دیگری تحت عنوان «دوره گردی» از قدیم وجود داشته است، مردمان روستا با حضور همین به اصطلاح دوره‌گردها می‌توانستند مایحتاجشان را خریداری و بعضی تولیدات‌شان را به بازار مصرف منتقل کنند.
دوره گردی فقط در روستا باقی نماند و در گذر زمان وارد شهرها نیز شد بطوریکه در گذشته دوره گرد در شهرها با صدای بلند و بعدها با در اختیار داشتن بلندگوی دستی، اعلام می‌کردند چه کالاهایی برای فروش آورده‌اند البته با توسعه شهرها، دوره گرد به دست فروش تبدیل شد که چندین عامل در این تغییر وضعیت تعیین کننده بود. هر چه تمرکز افراد در محله‌ها و کوچه‌ها و خیابان‌های شهر بیشتر شد، نیاز به حضور دوره گرد در قالب دست فروش هم افزایش یافت.
درخواست افراد و خانواده‌ها در خرید چندین کالا و افزایش تقاضا، به حضور مستمر چهار چرخ و نام و نشان برای حفظ مشتری مهم شد.- نابسامانی نظام شغل و کار که به بیکاری مزمن در شهرها دامن زد، عده‌ای را به این نوع مشاغل ترغیب کرد.در کنار اینها، نیاز مشتری، تمرکز جمعیت و اصل یکجانشینی، فقر و بیکاری و ارزان فروشی در کنار هم موجب شد، تا دوره‌گردی متوقف و پدیده دستفروشی ظهور کند.
در خصوص پدیده دست فروشی کلا دو دیدگاه در جامعه حاکم است یک نگاه اینکه نباید به خاطر شرایط اقتصادی سخت و دشوار جامعه، چندان به دستفروشها سخت گرفت و بساط آنها را جمع کرد و دیدگاهی دیگر بر این باور هستند که دستفروشی نه تنها باعث اختلال در نظم شهری و تردد خودروها و شهروندان می‌شود که اقتصاد شهر و مغازه‌دارها را نیز به‌خطر می‌اندازد.همین دو رویکرد متضاد باعث شده تا شهرداری نتواند نظر هر دو طیف فوق را تامین کند نتیجه این ناهماهنگی و سردرگمی نیز شاید، فقط آشفتگی در نظم شهری و همچنین انتشار اخباری است که هر از چند گاهی از درگیری بین ماموران شهرداری با دستفروشها رخ می‌دهد.
دکتر امان الله قرایی کارشناس مسایل اجتماعی با اشاره به اینکه در حال حاضر مهمترین عامل ازدیاد دستفروشان در سطح شهرها وجود بیکاری در میان قشر فعال جامعه است، اظهار کرد: وقتی از بیکاری در جمعیت فعال جامعه صحبت می شود با هجوم کودکان کار و زنان بی سرپرست که تخصصی در کارهای تولیدی در خانه از قبیل فرش بافی و گلیم بافی ندارند رو به رو می شویم و با وجود تورم اقتصاد که تمام زندگی فرد را تحت الشعاع قرار داده است طبیعتا این سبک مشاغل در شهرهای بزرگ با سرعت، رو به رشد است.
وی افزود: دستفروشی به صورت یک شغل غیررسمی پرجاذبه مدت هاست مورد توجه مردان و زنان بخصوص کودکان قرار گرفته است؛ اینکه دستفروشی عملی زیانبار برای اقتصاد کشور یا باعث بروز آسیب‌های آجتماعی می شود بر کسی پوشیده نیست.
به گفته دکتر قرایی مقدم چاره دستفروشانی که با وجود تورم اقتصادی و نداشتن امکانات برای یادگیری تخصص و حرفه‌ای، برای امرار و معاش تنها این نوع کسب و کار رو می‌توانند انجام دهند چیست؟ این دستفروش ممکن است زنی بی‌سرپرست یا بد سرپرست باشد و یا کودکی که وظیفه تامین مخارج خانواده بر گردنش باشد.
این کارشناس مسایل اجتماعی معتقد است چون نظارتی منسجم و مداوم بر روی افراد دستفروش صورت نمی‌گیرد متاسفانه ما شاهد برخی معضلات و آسیب‌های اجتماعی بر روی این افراد و جامعه هستیم بطوریکه عموما دستفروشان در شهرهای بزرگ چون افراد شناخته شده‌ای نیستند راحت تر می‌توانند به ناهنجاریهای اجتماعی کمک کنند.
قرایی مقدم در خصوص مواجهه با موضوع دستفروشی می‌گوید: اصولا شهرداری نمی‌تواند به معنای واقعی از ازدیاد دستفروشی در سطح شهر جلوگیری کند چرا که اگر این سبک کسب و کار با برخوردهای سلبی به طور کامل جمع شود طبیعتا آنها به مشاغل کاذب و پرخطر که به مراتب آسیب‌های بیشتری به جامعه وارد می‌کند روی می‌آوردند.
وی معتقد است که تنها راه چاره برای رهایی از معضل دستفروشی ایجاد اشتغال برای گروه سنی فعال است اما تا زمانی که این مهم اجرایی نشود باید با یک ساماندهی اصولی و منسجم آنها را مدیریت کرد که جامعه کمتر آسیب ببیند.
در واقع دستفروشی می‌تواند برای اقتصاد ایران آورده‌های زیادی را به‌همراه داشته باشد به شرط آنکه به این پدیده به عنوان یک بحران و معضل اجتماعی نگاه نشود بلکه با یک مدیریت و ساماندهی موثر علاوه بر کاهش پیامدهای منفی آن، درجهت بهبود کسب و کار و رونق اقتصادی اقدام کرد.
مساله دستفروشی، بحرانی نیست که تنها ایران با آن مواجه شده بلکه تمام جهان با این مشکل روبرو است البته برای آن راه‌حل‌هایی پیدا کرده‌اند.در کشور ما پدیده دست فروشی به عنوان یک معضل اجتماعی محسوب می‌شود، اما تجربه جهانی نشان می‌دهد در بسیاری از کشورها به‌جای مقابله با این پدیده، با ساماندهی آنها نه تنها پیامدهای جانبی آن را کنترل کرده بلکه آن را به یک فرصت برای اقتصاد خود تبدیل کرده است.
در قم نیز در سالیان اخیر معضلات و مشکلات فروانی در سطح شهر ایجاد شده بود که با ساماندهی صورت گرفته توسط اداره تخلفات شهری شهرداری قم فضای مناسبی در سطح شهر مشاهده می کنیم.
ساماندهی دستفروشی و حمایت از مشاغل خانگی در قم
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مرتضی استقامت رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائرین شورای اسلامی شهر قم، در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین درباره ساماندهی دستفروشان و مشاغل خانگی بیان کرد: هدف ما حمایت از مشاغل خانگی است، به ویژه از افرادی که به دلیل کمبود امکانات مالی قادر به تأسیس مغازه نیستند. همزمان، باید به حمایت از مصرف‌کننده توجه کنیم تا کالاهای با کیفیت و قیمت مناسب به دست مردم برسد.
استقامت افزود: مسئله ساماندهی دستفروشی به معنای جمع آوری آنها نیست، بلکه قصد داریم نقاط مشخصی را برای بازار روز تعیین کنیم تا مایحتاج مردم به راحتی در دسترس باشد. در این راستا، طی دو سال گذشته موفقیت‌های خوبی در تأمین زمین‌های لازم برای بازارها کسب کرده‌ایم.
وی گفت: «برای ساماندهی و پیگیری ثبت اطلاعات دستفروشان، ایجاد یک سامانه اطلاعاتی در حال انجام است تا بتوانیم به درخواست‌های آنان رسیدگی و بر اساس نیازهای محلی اقدام کنیم.
استقامت با تأکید بر اهمیت توجه به نیازهای مختلف مناطق گفت: ما باید نیازها را بر اساس مناطق مختلف شهر شناسایی کنیم و در مناطق مختلف درخواست‌ها را تنظیم کنیم تا خدمات بهتری به مردم ارائه دهیم و از این طریق بتوانیم به تولید درآمد برای دستفروشان نیز کمک کنیم.
وی در پایان بیان داشت که هدف کلی این اقدامات، حمایت از مردم و فراهم آوردن امکانات بهتر برای زندگی و معیشت آنان است.
رعایت حقوق شهروندی مهمترین عامل ایجاد شهری سالم و ایمن
احمد رضا شفیعی مدیر کل پیشگیری و رفع تخلفات شهری شهرداری قم در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار پردیسان آنلاین با اشاره به برنامه ها و اقدامات اجرایی شهری در خصوص رفع تخلفات سد معبر اظهار داشت : شهر مقدس قم به لحاظ حساسیت ها و موقیعت خاص مذهبی و جغرافیایی از جمله کلانشهرهای مهم کشور محسوب می شود که سالانه بدلیل وجود بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران بویژه در ایام و مناسبتهای خاص سال قبل اعیاد مبارک شعبانیه و نوروز شاهد حضور میلیونی زائرین و مسافرین از اقصی نقاط جهان در آن هستیم لذا ضرورت توجه ویژه به مباحث خدماتی و رفاهی بخصوص در بحث کاهش تخلفات شهری و آسیب های اجتماعی از جمله مباحث مهم مدیریت شهری می باشد .
وی ادامه داد : بدین منظور با برنامه ریزی منسجم و سیاست گذاری های صورت گرفته و تعاملات ارزنده بین دستگاهی بخصوص در حوزه قضایی و انتظامی با هدف کاهش حداقلی آسیب ها و تخلفات و ایجاد بسترهای مناسب در جهت رفاه و آسایش عمومی و رعایت حقوق عامه و با توجه به تحولات ساختاری و تشکیلاتی اداره کل با استفاده از توان بخش خصوصی و امانی و تکیه بر اصل قانون مداری و اخلاق محوری بحمداله گامهای موثری را در این خصوص در سنوات اخیر شاهد بودیم که نظم و انضباط شهری را در مباحث سد معبر و آسیب های اجتماعی بدنبال داشته است .
شفیعی در خصوص اقدامات صورت گرفته در کاهش تخلفات سد معبری در شهر افزود : از جمله اهم اقدامات صورت گرفته در این زمینه ایجاد تعاملات ارزنده بین دستگاهی و اخذ احکام قضایی مربوطه در جهت برخورد موثر و قانونی با متخلفین و سرعت بخشی در امور خدمات رسانی ، آماده باش کامل نیروها در قالب اکیپهای پیاده ، موتوری و سواره در جهت نظارت موثر در معابر عمومی و بوستان ها و اجرای طرح های مشترک در جهت جمع آوری و رفع موارد تخلفاتی بخصوص در هسته مرکزی و پیرامون حرم مطهر و مسجد مقدس جمکران و شناسنامه دار کردن کلیه دستفروشان و وانت بارهای میوه فروش و سیار در شهر و ساماندهی آنها در بازار روزها می توان اشاره نمود .
وی در خصوص اهم برنامه های اجرایی در راستای انتظام بخشی به بوستانها گفت : طرح انتظام بخشی که به منظور تامین نظم و انظباط اجتماعی و افزایش ضریب امنیت در سطح بوستانها و در راستای رفاه و آسایش خانواده های محترم و زائرین و مسافرین گرامی بخصوص در ایام خاص سال و مناسبتها به اجرا در می آید . علاوه بر انجام رسالتهای نظارتی و حفاظتی از اموال عمومی در پارکها با ارتقاء سطح همکاری و مشارکت بین دستگاهی ، دستاوردهای مهمی را در جهت کاهش حداقلی جرائم و تخلفات ، نزاع ، سرقت و ناهنجاریهای اجتماعی در بوستانها به دنبال داشته است .
مدیر کل پیشگیری و رفع تخلفات شهری در ادامه افزود : واگذاری طرح انتظام بخشی بوستانها به موسسات خدمات حفاظتی و مراقبتی ناجا با هدف بهره گیری از توان بخش خصوصی و با بکاگیری 30نفر از پارکبانان خانم و آقا در راستای انتظام بخشی به 45 بوستان مهم و حساس شهری که زمینه ساز مشارکت موثر در جهت کشف جرائم و تخلفات و جلوگیری از رفتارهای نامتعارف در بوستانها و بالا بردن سطح امنیت و آسایش خانواده ها در بوستانها را به همراه داشته است .
وی در پایان افزود : یقینا مشارکت و همدلی دستگاههای استانی با انجام وظایف قانونی و همچنین رعایت حقوق شهروندی و ارتقاء سطح آگاهی عمومی و مشارکت مسئولانه مردم می تواند عامل موثر و مهم در ایجاد شهری ایمن ، سالم و عاری از تخلف باشد .
