گرافیک به عنوان یک هنر پیشتاز در عصر مدرن ، نقش مهمی برای انتقال مفاهیم و فرهنگسازی در زمینه‌های مختلف دارد که استفاده از این نقش و جایگاه در مواقع بحرانی و ضروری می‌تواند به کنترل بحران‌های اجتماعی مانند آن‌چه که این روزها در جامعه دیده می‌شود کمک کند.

طی ۲ ماه اخیر که هنرمندان رشته‌های مختلف تلاش کردند در فضای مجازی تولیدات و فعالیت‌های گوناگونی داشته باشند، آثار متعدد و متنوعی در حوزه‌های مختلف هنر تولید شد. برگزاری جشنواره‌های متعدد فرهنگی و هنری هم باعث شد که تعداد زیادی از مردم نیز همراه با هنرمندان ایده‌های هنری و فرهنگی خود را در قالب‌های مختلف اجرایی کنند. اما در بین همه این آثار آن‌چه که معمولاً بیشتر به چشم می‌آید و مورد توجه قرار می‌گیرد طرح‌های گرافیکی هستند که در کمترین زمان، پیام را به مخاطب انتقال می‌دهند.

اطلاع‌رسانی شیوه‌ها و ابزارهای گوناگونی دارد که یکی از مهم‌ترین این ابزارها در عصر خلاصه‌خوانی و کم‌حوصلگی مخاطبان، آثار گرافیکی است. هنرمندان عرصه گرافیک در سراسر دنیا قدرت بالایی برای انتقال یک مفهوم با استفاده از طرح و تصویر و رنگ دارند. تولیدات گرافیست‌های حرفه‌ای معمولا موجز، مختصر، بدون مرز و پرکاربرد هستند. اما این ویژگی‌ها در صورتی که هنگام تولید اثر به ویژه در شرایط خاصی مانند این روزهای جامعه مورد توجه قرار نگیرند، سبب می‌شود که توانمندی هنر گرافیک برای اثرگذاری در جامعه کمتر به کار گرفته شود.

زبان مشترک تصویر

«بهنام رئیسیان» گرافیست باتجربه و فعال اهل ساری معتقد است که مهم‌ترین حلقه مفقوده تولید آثار گرافیکی به ویژه در شرایط کنونی، ضعف در ایده‌یابی و توجه نکردن به دریافت ایده‌ها از خود مخاطبان است.

این گرافیست جوان که تجربه حضور در چندین نمایشگاه گرافیک بین‌المللی و داوری جشنواره‌های مختلف گرافیک را در کارنامه خود ثبت کرده است، علاوه بر نقد به ایده‌یابی در تولید آثار گرافیکی، از نبود انسجام بین هنرمندان گرافیک برای ایجاد جریان و موج‌های اجتماعی با استفاده از این هنر اثرگذار نیز انتقاد دارد.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان نوین با اشاره به پراکندگی برنامه‌های هنری و فراخوان‌های فرهنگی و هنری ویژه کرونا در ۲ ماه اخیر به خبرنگار پردیسان نوین گفت: از یک سو می‌بینم برخی همکاران گرافیست فعالیت‌های خوبی انجام می‌دهند که خوشحال کننده است. اما از سوی دیگر شاهد ضعف در انسجام بین هنرمندان گرافیک هستیم که می‌تواند از میزان اثرگذاری این هنر در جامعه به ویژه در شرایط خاص کنونی بکاهد.

این هنرمند شناخته شده گرافیک اظهار کرد: گرافیک مانند همه هنرها در خدمت جامعه و مخاطب است. اما باید در نظر داشت که امروز این هنر در اجزای زندگی مردم حضور مستقیم دارد و به دلیل سرعت در اثرگذاری می‌تواند بسیار کاربردی‌تر از سایر هنرها دیده شود. زبان تصویر یک زبان مشترک بین همه انسان‌هاست و به همین دلیل هنر گرافیک خیلی سریع‌تر از سایر هنرها مرزها را می‌شکند و پیام را انتقال می‌دهد.

نبود انسجام هنری

رئیسیان خاطرنشان کرد: معتقدم رسالت اجتماعی یک گرافیست خواستن و تمایل برای شرکت در تغییر دنیا به سمت بهتر شدن است. این وظیفه یک طراح گرافیک است که بخواهد و سعی کند دنیای بهتری را بسازد. بیان این قاعده آسان، اما قرار گرفتن و ماندن در این ساختار سخت است. چرا که مخاطب گرافیست‌ها معمولا همه اقشار جامعه هستند. گرافیست در تولید اثر با اهمیت موضوعی مانند بحران‌های فراگیر اجتماعی نمی‌تواند مخاطب را گزینشی انتخاب کند. بنابراین باید اثری تولید کند که هم ساده و سریع پیام را برساند، هم جذابیت لازم را داشته باشد و هم روی همه اقشار تاثیر بگذارد.

عضو انجمن طراحان گرافیک ایران اظهار کرد: اگر نگاهی به عملکرد هنرمندان گرافیک در شرایط اخیر بیندازیم می‌بینیم که کارهای خوبی انجام شد و گام‌های مناسبی برداشتند. حتی پویش‌های هنری مجازی نیز توسط هنرمندان گرافیک راه افتاد. اما به نظرم این اقدامات به خاطر نداشتن انسجام و تمرکز بر خود هنرمندان کامل نبود.

طراح و گرافیست مازندرانی افزود: اگر پویش یا جریانی اجتماعی تشکیل می‌شود باید به درستی فعالیت کند و رو به رشد باشد. اما به نظرم ما در گرافیک این اتحاد و انسجام را نداریم. به همین دلیل شاهد راه‌اندازی جریان‌ها و پویش‌های محدود با اثرگذاری مقطعی بودیم. هر چند اقدامات خوبی هم مانند پویش گرافیک علیه کرونا شکل گرفت و خروجی های مناسبی داشت. با این حال معتقدم باید گروه های بیشتری را برای جذب ایده های متنوع و اثرگذار درگیر این پویش ها کنیم.

جذب ایده‌ها

اشاره رئیسیان به راه‌اندازی پویشی بین برخی هنرمندان حوزه گرافیک است که برای مدتی هر شب ساعت ۱۰ یک پوستر با موضوع کرونا طراحی و منتشر می‌کردند. او بر این باور است که در این شکل فعالیت جامعه و حتی هنردوستان و دانشجویان گرافیک از یک جریان مثبت و مناسب و اثرگذار اجتماعی عقب می‌مانند و فرصت ارائه ایده‌های خود را پیدا نمی‌کنند.

وی افزود: طی ۲ ماه اخیر درخواست‌های دانشجویان و هنرجویان گرافیک به من درباره اجرای ایده‌هایی که داشتند چند برابر شد. این یعنی ایده‌ها در لایه‌های مختلف جامعه وجود دارند و گرافیست‌ها باید در چنین شرایطی میزان ارتباط خود را با جامعه افزایش دهند و ایده‌های خام را به آثار اثرگذار حرفه‌ای تبدیل کنند. تولید اثر درباره موضوعی که همه اقشار جامعه با آن درگیر هستند به کنکاش در دیدگاه‌ها و نگرش‌های لایه‌های مختلف جامعه نیاز دارد.

این هنرمند گرافیست برای رفع این خلاء موجود همراه با یکی از همکارانش به نام «علی عمرانی» در گروه هنری «جاپا» تصمیم گرفت تا با استفاده از ظرفیت‌های اینستاگرام هر شب کارگاه‌های زنده مجازی ایده‌یابی را برگزار کند و با دریافت ایده‌ها از مخاطبان، درباره شکل تبدیل ایده به اثرگرافیکی مناسب با هنرجویان و هنرمندان حوزه گرافیک بحث و تبادل نظر انجام شود.

رئیسیان خاطرنشان کرد: هدف ما از راه‌اندازی این کارگاه‌های ایده‌یابی این بود که بگوییم در این شرایط هنرمندان گرافیست می‌توانند پیگیر نگاه هنرجویان و دانشجویان و حتی اقشار دیگر نیز باشند و ایده کسب کنند و پس از پرداخت مناسب روی ایده، به طرحی اثرگذار برسند.

ضعف در کارهای گروهی

این هنرمند گرافیست با تأکید بر این که باید کارهای گروهی را جدی گرفت و مشارکتی کار کردن را تمرین کرد ، گفت: جامعه به آثاری که بی‌واسطه‌تر و ساده‌تر حرف بزند واکنش بهتر و بیشتری نشان می‌دهد.

عضو انجمن طراحان گرافیک ایران درباره وضعیت و جایگاه گرافیک در جامعه هم اظهار کرد: معتقدم به گرافیک در ایران زیاد توجه نمی‌شود. این در حالی است که تولیدات گرافیست‌ها بیشتر از سایر تولیدات هنری در زندگی مردم حضور دارد و دیده می‌شود و می‌تواند اثرگذاری بیشتری داشته باشد.

وی افزود: در مازندران هم شرایط چندان متفاوت نیست. اما گام‌هایی در حال برداشته شدن است. واقعیت این است که شرایط گرافیک در مازندران نسبت به ۲ سال پیش تغییر محسوسی داشته و این امیدوارکننده است. اما این وضعیت کماکان با نقطه مطلوب فاصله دارد.

کم‌توجهی به اثرگذاری گرافیک در نگاه مسئولان

هنرمند مازندرانی گرافیک نقدی را هم به مسئولان حوزه فرهنگ و هنر استان وارد دانست و خاطرنشان کرد: از ابتدای شیوع کرونا تا کنون چندین رویداد فرهنگی و هنری تدارک دیده شد. اما بعید می‌دانم از هنرمندان گرافیک در این زمینه مشورتی گرفته شده باشد. حتی در بحث اطلاع‌رسانی هم تا جایی که من خبر دارم به ظرفیت هنر گرافیک در استان توجهی نشد.

رئیسیان انسجام بین هنرمندان گرافیک برای تجمیع ایده‌ها و ظرفیت‌ها را یک ضرورت دانست و گفت: تنها دلیلی که گرافیک با وجود اثرگذاری بالایی که دارد کمتر دیده می‌شود این است که در گرافیک اتحادی که باید باشد وجود ندارد. کارهای فردی نمی‌تواند به حدی که باید گسترده شود. برای مثال همان پویش ایده‌یابی را با تعدادی از همکاران در میان گذاشتیم تا همراهی کنند. اما حمایت نکردند. در حالی که وقتی انسجام نباشد صدای ما به جایی نمی‌رسد و اثرگذاری کمتری خواهیم داشت.

وی ایده‌یابی را یکی از الزامات تولید آثار گرافیکی عنوان کرد و افزود: ایده‌یابی یک قضیه دوسویه است. یعنی هم باید به گرافیک در جامعه بیشتر بها داده شود و فرقی بین گرافیک و بقیه شاخه که منبع درآمد کلان دارند نباشد و هم هنرمندان گرافیک به جامعه بیشتر توجه کنند.

عضو انجمن طراحان گرافیک ایران با تأکید بر ضرورت افزایش ارتباط بین هنرمندان، هنرجویان و دانشجویان گرافیک برای تبادل تجربیات و داشته‌ها و ایده‌ها اظهار کرد: نباید با خودمان تعارف داشته باشیم. واقعیت این است که جامعه ما در آموزش مبانی هنری با مشکل مواجه است. مدرک‌گرایی آسیب زیادی به این موضوع وارد کرده است. راه درست مقابله با این وضعیت هم افزایش ارتباط بین هنرمندان و کنار گذاشتن تعارفات و تلاش برای یادگیری و تبادل اندیشه‌هاست.