به گزارش پردیسان آنلاین، در فهرست تولیدکنندگان بزرگ گاز جهان، ایران در جایگاه سوم قرار دارد و آمریکا با سهم ۲۰ درصد در جایگاه نخست، روسیه با سهم ۱۷ درصدی در جایگاه دوم و کشور ما با سهم شش درصدی از تولید گاز جهان، بر سکوی سوم هستند.

صنعت گاز در کنار نفت و پتروشیمی یکی از محرک‌های اصلی اقتصاد ایران به‌شمار می‌رود زیرا به‌عنوان خوراک در برخی صنایع همچون صنعت پتروشیمی، برای تولید اوره و آمونیاک، تولید محصولات پلیمری مورد استفاده قرار می‌گیرد و این کاربرد دوگانه گاز طبیعی به‌عنوان سوخت و خوراک صنایع، نقش محوری گاز در صنعت را برجسته‌تر می‌کند از سوی دیگر بیش از ۷۵ درصد سبد انرژی مصرف داخلی را گاز طبیعی تشکیل می‌دهد به این دلیل که ۹۵ درصد جمعیت کشور در بخش شهری و روستایی به شبکه گاز دسترسی دارند. شتاب گازرسانی در کشور با توسعه پارس جنوبی در دهه ۸۰ آغاز شد که در کنار بخش خانگی بیشتر صنایع و نیروگاه‌ها نیز گازرسانی شدند و گاز به مهم‌ترین سوخت کشور تبدیل شد.

در تجارت بین‌الملل، ارزآوری حاصل از صادرات گاز و توانایی جذب سهم قابل‌توجهی از بازارهای انرژی منطقه بر اهمیت این صنعت، در رشد اقتصادی می‌افزاید.

آمار حکایت دارد که ۷۵ درصد گاز مصرفی در کشور از پارس جنوبی به عنوان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان تأمین می‌شود که در بستر خلیج فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، مجموع ذخایر گازی این میدان ۳۹ تریلیون مترمکعب و ذخایر میعانات گازی آن نیز ۵۶ میلیارد بشکه برآورد می‌شود و از این میزان سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴ تریلیون مترمکعب و در میعانات گازی ۱۸ میلیارد بشکه برآورد می‌شود که معادل ۸ درصد از کل گاز جهان است.

اما در کفه مصرف ایران با داشتن تنها یک درصد از جمعیت جهان نزدیک به شش درصد از گاز طبیعی دنیا را مصرف می‌کند و چهارمین مصرف‌کننده گاز جهان به شمار می‌آید که این وضعیت نشان‌دهنده شدت بالای مصرف انرژی در کشور است. بر اساس آمار بخش خانگی، تجاری و نیروگاه‌ها بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز طبیعی هستند که در دو بخش خانگی و تجاری عوامل گوناگونی زمینه‌ساز مصرف غیر بهینه و هدر رفت گاز طبیعی شده اما نزدیک به ۸۰ درصد برق تولیدی توسط نیروگاه‌های کشور از طریق گاز به‌دست می‌آید که نشان‌دهنده وابستگی شدید آنها به گاز طبیعی است.

به گفته سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران پیش‌بینی می‌شود میزان ناترازی گاز در زمستان امسال بین ۲۵۰ میلیون مترمکعب یا ۳۰۰ میلیون مترمکعب باشد که دلیل آن وابستگی بیش از حد مصرف کننده‌ها به گاز است.

سید احسان حسینی، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با پردیسان آنلاین از ضرورت تدوین راهکارهای قیمتی و تشویقی برای رفع ناترازی‌های انرژی می‌گوید و تاکید می‌کند بدون وجود چنین برنامه‌ای دوران گذار از ناترازی انرژی چشم‌انداز مشخصی نخواهد داشت. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

پردیسان آنلاین: به نظر شما راهکار مدیریت مصرف انرژی به ویژه گاز طبیعی در کشور چیست؟

حسینی: در شرایط کنونی تنها با موضوع کمبود گاز روبه‌رو نیستیم، اینکه می‌بینیم از فصل پاییز خاموشی‌های بخش خانگی شروع شده است، تنها به ناترازی و کمبود گاز برنمی‌گردد. درست است که مصرف گاز کشور در فصل سرما چندین برابر می‌شود شاید بتوان گفت که چهار تا پنج برابر فصل گرما است و این اختلاف بین کمینه و بیشینه مصرف زیاد است اما تا سال‌های قبل تنها موضوع کمبود گاز در زمستان برای ما مشکل بود در حالی که اکنون در حامل‌های دیگر نیز دچار ناترازی انرژی شدیم که مجموعه این عوامل و تقاطع این ناترازی‌ها در حامل‌های مختلف انرژی باعث شده شرایط در پاییز امسال ویژه باشد حتی پیش‌بینی شده در سال‌های آینده نیز خاموشی‌ها ادامه داشته باشد و ممکن است وضعیت ناترازی انرژی حتی بدتر شود.

نکته اینجا است که به احتمال زیاد از سال آینده به اندازه یک فاز پارس جنوبی تولید گاز کشور کاهش پیدا خواهد کرد زیرا پارس جنوبی به عنوان بزرگترین میدان گازی دنیا ۵۰ درصد انرژی و ۷۵ درصد از سبد گاز ایران را تشکیل می‌دهد اما این میدان دچار افت فشار شده و برای جلوگیری از افت فشار باید ۲۰ میلیارد دلار در آن سرمایه‌گذاری کنیم که چنین اعتبار سنگینی وجود ندارد بر این اساس پیش‌بینی می‌شود از سال آینده حدود یک فاز پارس جنوبی از تولید را از دست بدهیم در حالی که همچنان سالانه چهار تا پنج درصد به مصرف گاز کشور اضافه می‌شود.

از سوی دیگر علاوه بر موضوع کمبود گاز که امسال خود را نشان داده است، هنگامی که گاز کمتری به بخش خانگی و به ویژه نیروگاه‌ها تحویل دهیم ناچار باید این کمبود انرژی را با سوخت مایع جبران کنند که یکی از سوخت‌های مایع گازوئیل است اما اکنون در زمینه تولید گازوئیل نیز با ناترازی روبه‌رو هستیم و آمار نشان می‌دهد سال گذشته یک میلیارد دلار صرف واردات گازوئیل شد که امسال این رقم به دو میلیارد دلار می‌رسد بنابراین محدودیت در تأمین سخت گازوئیل مانع از جایگزینی آن با گاز برای تأمین سوخت نیرگاه‌ها می‌شود.

پردیسان آنلاین: آیا این شرایط به معنای افزایش مصرف مازوت در نیروگاه‌های برق است؟

حسینی: موضوع مصرف سوخت مازوت اصلاً مطرح نیست به این دلیل که استفاده از مازوت در نیروگاه‌های برق نزدیک به چهار تا پنج درصد از کل تولید برق کشور را شامل می‌شود و اکنون با قطع استفاده از مازوت نباید با خاموشی گسترده برق روبه‌رو باشیم در حالی که این سوخت به هیچ وجه در نیروگاه‌های برق اکنون وجود ندارد که سوزانده شود، از سوی دیگر برای تأمین سوخت مایع نیروگاه‌ها نیاز به ناوگان حمل و نقل برای جابه‌جایی سوخت است یعنی یعنی نفت‌کش‌های جاده‌پیما باید گازوئیل و مازوت را به نیروگاه‌ها برسانند ولی مشکل اینجا است که با افزایش مصرف بنزین دچار ناترازی بنزین هستیم و بسیاری از این ناوگان حمل و نقل سوخت و بنزین نیز صرف انتقال بنزین می‌شود بنابراین امکان اینکه حداکثر توان ناوگان سوخت‌رسانی صرف رساندن گازوئیل یا مازوت به نیروگاه‌ها شود نیز وجود ندارد به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت که هم در زمینه وجود منابع انرژی تعادل عرضه و تقاضا به هم خورده است و هم در زمینه انتقال سوخت با مشکلاتی روبه‌رو هستیم که همزمانی همه این اتفاقات باعث شده که دچار خاموشی در شبکه توزیع برق شویم و این امکان وجود دارد که با این ناترازی برق با افزایش مصرف سوخت یعنی گاز و گازوئیل افزایش پیدا کند.

پردیسان آنلاین: با توجه به وابستگی شدید بخش‌های مختلف، چگونه می‌توان شدت مصرف انرژی را کاهش داد؟

حسینی: باید توجه کنیم که تقاطع چهار ناترازی در حامل‌های انرژی گاز، برق، گازوئیل و بنزین باعث شده در پاییز سال جاری دچار مشکل شویم و برآورد ما این است که در سال‌های آینده نیز این وضعیت ادامه خواهد داشت، زیرا شدت مصرف انرژی در جامعه ما بالا است و گفته می‌شود به دو برابر استاندارد دنیا می‌رسد، این نشان می‌دهد ۵۰ درصد انرژی در حال هدررفتن است و مصرف نمی‌شود در نتیجه ما به ازای رفاهی هم ندارد بنابراین وقتی میزان مصرف گاز را بر فرد و جمعیت کشور تقسیم کنیم، می‌بینیم که بیشترین سرانه مصرف گاز در دنیا را داریم و این موضوع نشان می‌دهد مصرف تا چه اندازه بالا است و حداقل در حوزه گاز نمی‌توان بیش از این به این حامل انرژی تکیه کرد.

راهکار این است که باید سبد مصرف انرژی جامعه را متنوع کنیم البته جدا از ضرورت تنوع‌سازی، اکنون انرژی که تولید می‌کنیم برای مصرف ما کافی است زیرا روزانه حدود ۱۰ میلیون بشکه داریم معادل نفت انرژی فسیلی تولید می‌کنیم که این رقم بسیار بالا است و معدود کشورهایی هستند که چنین ارقامی انرژی فسیلی تولید کنند، نگاهی به این آمارها نشان می‌دهد که ما در حوزه مصرف مشکلات زیادی داریم و باید در حوزه بهینه‌سازی مصرف اقدامات مهمی انجام شود وگرنه با این وضعیت نمی‌توان با افزایش تولید به این تقاضای غیر بهینه پاسخ داد.

پردیسان آنلاین: مدیریت بخش مصرف با اعمال قیمت موفق‌تر خواهد بود یا روش‌های تشویقی؟

حسینی: مدیریت، کنترل یا بهینه‌سازی مصرف باید سه بال داشته باشد، یک بال آن سیاست‌های غیر قیمتی است به این معنا که یک راهکار جایگزین ایجاد کنیم تا مردم به سمت بهینه سازی حرکت کنند، بال دیگر اصلاحات قیمتی است که انگیزه ایجاد کند تا مردم به سمت راهکارهای غیر قیمتی و راهکارهای جایگزین حرکت کنند و بال سوم موضوع تدریجی بودن اصلاحات قیمتی است یعنی این فرصت را به مردم بدهیم که پس از ایجاد انگیزه به سمت استفاده از راهکارهای جایگزین غیر قیمتی حرکت کنند اگر هر کدام از این سه بال مورد توجه قرار نگیرند دچار مشکل می‌شویم، در صورتی که بال غیر قیمتی وجود نباشد، اصلاح قیمت انجام می‌شود اما مردم به سمت مصرف بهینه حرکت نمی‌کنند چون بخاری بهینه وجود ندارد که با اصلاح قیمت مردم آن را خریداری کنند و بدون راهکارهای قیمتی با وجود بخاری بهینه و پربازده مردم انگیزه‌ای برای استفاده از آن ندارند و از وسایل گرمایشی موجود اما غیراستاندارد استفاده می‌کنند زیرا قیمت گاز خیلی پایین است.

از سوی دیگر اصلاحات قیمت باید تدریجی انجام شود زیرا جامعه کشش شوک درمانی ناگهان در زمینه انرژی را ندارد بهتر است باید چشم‌اندازی برای تغییر قیمت‌ها تعریف و به مردم فرصت داده شود که وسایل گرمایشی خود را بهینه کنند به عنوان مثال تسهیلاتی در نظر گرفته شود و با تعیین یک فرایند و دوره گذار، این نوسازی و بهسازی وسایل مصرف انرژی در جامعه پشت سر گذاشته شود.

پردیسان آنلاین: به نظر شما چه چشم اندازی برای این دوره گذار می‌توان ترسیم کرد؟

حسینی: چشم‌انداز خاصی نمی‌توان تعریف کرد زیرا هنوز برنامه‌ای برای رفع ناترازی انرژی وجود ندارد و دولت به عنوان حکمران اصلی در حال رایزنی با جامعه کارشناسی است تا راهکارهای خود را برای بررسی ارائه دهند، هنوز هیچ برنامه مشخصی روی میز نیست که در دستور کار اجرا قرار بگیرد حتی نمی‌توان گفت که ما در دوره گذار از ناترازی هستیم زیرا برنامه مشخصی برای عبور از این شرایط تعریف نشده بنابراین ضروری است که برای رفع ناترازی‌های گاز و برق به سرعت چاره‌اندیشی شود.