سال ۹۸ را باید سالی برای زنده شدن موقوفات از یاد رفته در استان قزوین تلقی کرد، از زمان صدور اسناد اوقافی در اراضی مختلف شهری گرفته تا پیگیری برای مقابله با تصرفات غیرقانونی در موقوفات تنها بخشی از اقدامات انجام شده در راستای احیا و صیانت امور وقفی محسوب می‌شود.

چندی پیش معاون دادستان عمومی و انقلاب قزوین برای مقابله با پدیده وقف‌ خواری در روستای رشتقون که به یکی از بحث‌های داغ استان تبدیل شده بود، ورود کرد و قول مساعد داد تا با سوداگران این حوزه برخورد شود.

پدیده‌ وقف‌خواری اگرچه به گفته کارشناسان حوزه زمین و مسکن سال‌ها در بی ‌توجهی دستگاه‌های نظارتی روی داده اما سابقه‌ای به این وسعت و اندازه نداشته است.

ایستادگی برخی از مناطق شهری و روستایی در مقابل حق و حقوق اوقاف از جمله مواردی هستند که باعث شد تا اداره کل اوقاف و امور خیریه برای احقاق حقوق خود متوسل به دستگاه قضایی و شورای حفظ حقوق بیت‌المال شود.

برای اطلاع از جزییات بیشتر این موضوع پردیسان نوینی مرکز قزوین با حجت‌الاسلام مصطفی مجیدی، مدیرکل اوقاف و امور خیریه قزوین مصاحبه‌ای به عمل آورده است.

پردیسان نوین: مشکل اسناد و اراضی موقوفات استان قزوین به چه تاریخی بازمی‌گردد؟

در استان قزوین و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، املاک کشاورزی که متعلق به خوانین و وقف بودند، در دهه ۴۰ مشمول اصلاحات ارضی شد و موقوفاتی که اصلا قابل خرید و فروش نبودند، از سوی دولت به زارعان واگذار شدند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۶۳ اعلام شد که این سندها باید ابطال شوند؛ به طوری که سند عرصه به نام اوقاف صادر و در صورتی که عیانی آن مسکونی و کشاورزی باشد، حق نسق و حقوق عیانی برای مستاجران محفوظ بماند.

این اتفاقات و تحولات آسیب بزرگی به مقوله وقف وارد کرده، به خصوص در قزوین که ۱۰۰ درصد اصلاحات ارضی در آن اجرایی شده است.

امروز اگرچه تمام موقوفات استان قزوین شناسایی شدهاند اما کمتر موقوفه‌ای وجود دارد که بلامعارض باشد.

پردیسان نوین: در حال حاضر چه تعداد موقوفات در استان قزوین وجود دارد؟

در حال حاضر استان قزوین ۲ هزار و ۷۰۵ موقوفه متصرفی و غیرمتصرفی دارد که قریب به ۳۰ هزار رقبه را شامل می‌شود، این رقبات از یک متر تا یک هکتار متفاوت بوده که با توجه به گستردگی استان و پراکندگی روستاها و محله‌های مختلف، مدیریت و حفظ موقوفات بسیار دشوار بوده و برای رصد کامل آنها به نیروی انسانی بالایی نیاز است.

پردیسان نوین: آیا مواردی سراغ دارید که مردم از پرداخت حقوق موقوفه به اداره شما خودداری کنند؟

در خیلی از موارد مردم می‌دانند یک اراضی موقوفه است، اما قاطعانه ایستاده‌اند که از دادن حق و حقوق آن خودداری کنند؛ به عنوان مثال در روستای قمیک، پنج دانگ از کل اراضی موقوفه هستند اما دادن مشاوره‌های غلط و حواشی متعدد به مردم باعث شده تا هیچ شخصی حق و حقوق موقوفه را پرداخت نکند و ما نیز به ناچار مجبور شدیم این موضوع را در شورای حفظ حقوق بیت المال مطرح کنیم.

روستاهای کهک و عبدل‌آباد، شهر محمودآباد و بسیاری از روستاهای قزوین دارای اراضی موقوفه بوده تا جایی که برخی از ساکنان آن نه تنها به قوانین موقوفه را تمکین نمی‌کنند، بلکه باعث تصرفات غیرقانونی نیز می‌شوند.

پردیسان نوین: آیا تصرفات غیرقانونی را می‌توان مصداق وقف خواری دانست؟ در این رابطه توضیح دهید

وقف‌خواری براساس آن چیزی که امروز در استان قزوین مطرح می‌شود، مربوط به نسق عیانی مستاجران نیست، در این موارد فقط با تمکین نکردن به قوانین و مقررات وقفی روبرو هستیم که یک امر طبیعی بوده به خصوص آنکه از بین رقبات استان تنها ۱۶ تا ۱۷ هزار مورد تحت مدیریت مستقیم اوقاف قرار داشته و مابقی تحت مدیریت واقفان بوده و تنها توسط اداره اوقاف نظارت می‌شوند.

براساس مطالعات امور اراضی و منابع طبیعی، وقف‌خواری در اراضی بلامعارض که نسق زراعی ندارد اتفاق می‌افتد، به عنوان مثال در اراضی یک هزار و ۶۰۰ هکتاری روستای رشتقون، ۴۴۰ هکتار به عنوان موات (زمین مرده) و ۱۲۰۰ هکتار به عنوان مشاع اعلام شده و همچنین در بین مستثنیات نیز از ۹۶ فرد حاضر در این روستا، ۵۴ فرد آن رابطه مالک و مستاجری با اوقاف دارند که اگرچه حق و حقوق اوقاف را نمی‌پردازند، اما موقوفه‌خوار به حساب نمی‌آیند.

مشکل اساسی اوقاف در بخش ۴۴۰ هکتار اراضی موات این روستا است که ۲۴۱ هکتار آن تحت مالکیت اداره کل اوقاف استان بوده و نسق‌بردار هم نیست اما متاسفانه به دلیل ضعف عملکرد نظارتی از سوی دستگاه‌های ذیربط، برخی از نقاط آن مورد تعرض و تصرف تعدادی از اهالی این منطقه قرار گرفته که مصداق وقف‌خواری محسوب می‌شود.

پردیسان نوین: آیا موارد دیگری به غیر از روستای رشتقون سراغ دارید که دچار وقف خواری شده باشند؟

موارد بسیاری وجود دارد که می‌توان به اراضی ۱۲۰۰ هکتاری رزجرد، بیش از یک هزار هکتار در رضی‌آباد، ۱۲۹ هکتار در روستاهای تبریزک بویین زهرا، ۴۰ هکتار در عباس‌آباد، ۴۰ هکتار در کورانه و بسیاری از نقاط دیگر که حق و حقوق بلامعارض موقوفه شناسایی شده و شاهد تصرفات غیرقانونی در آن هستیم.

این شیوه وقف‌خواری همانند زمین‌خواری است، در برخی از وقف‌خواری‌ها جهل به قانون باعث می‌شود که فرد دست به چنین اقدامی بزند، اما در موارد بیشتر طمع برخی سودجویان و فرصت‌طلبان به دست‌اندازی در موقوفات است که باید قاطعانه و قانونی در برابر آن ایستاد.

به دستور شورای حفظ حقوق بیت‌المال در استان قزوین حتی قلع و قمع این منازل مسکونی نیز داده شده اما به خاطر اوضاع و احوال مردم این نواحی قرار شده تا حق مالکیت باغ برای این افراد صادر شود که در برخی موارد از سوی متصرفان مورد قبول قرار نمی‌گیرد.

پردیسان نوین: وضعیت حفاظت از موقوفات استان قزوین را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

استان قزوین در حال احیای موقوفات از یاد رفته است و اینکه موقوفه سیدصادق صراف که در منطقه پردیس قزوین به عنوان موقوفه شاخص استان که ساکنان آن نیز متمول و سرمایه‌دارانی هستند که از نظر معیشتی مشکلی هم ندارند، سال‌ها است که حق و حقوقی به اوقاف استان نداده‌اند.

واقعیت این است که در حال حاضر ارزش سرمایه موقوفات منفعتی (درآمدی) استان قزوین با احتساب نازل‌ترین قیمت، ۲۵ هزار میلیارد تومان است که اگر یک درصد درآمد این موقوفات سالانه به اوقاف پرداخت شود رقمی معادل ۲۵۰ میلیارد تومان برای استان درآمدزایی خواهد داشت درحالی که هم‌اکنون درآمد کل موقوفات قزوین یک شانزدهم این رقم است و هنوز توجهی به این سرمایه‌های ارزشمند معنوی نمی‌شود.

عده‌ای معتقدند که وقت یک توقف است، درحالی که چنین نیست و آثار معنوی وقف در ذات آن قرار داشته و می‌تواند مسیر توسعه و پیشرفت را تسهیل کند.