اصطلاح “گردشگری کشاورزی” یا “Agri Tourism” از ترکیب دو واژه Agriculture و Tourism تشکیل شده است و چهره جدیدی از گردشگری و بخشی از گردشگری روستایی محسوب می‌شود. البته باید توجه داشت که گردشگری کشاورزی علاوه بر اینکه در بخش گردشگری قابل توجه و تعریف است، یکی از حوزه های نوین کسب و کار بین دو بخش گردشگردی و کشاورزی محسوب می‌شود.

صنعت گردشگری به عنوان یکی از صنایع رشد دهنده دیگر بخش‌ها و زمینه رشد هر منطقه و کشور است، گردشگری نه تنها خود درآمدزاست بلکه موجب رشد در سایر بخش‌های مرتبط و مشاغل تولیدی و خدماتی می‌شود که از این حیث به نوعی میتوان گفت گردشگری با معرفی ظرفیت‌ها و داشته‌های هر منطقه، موجب ایجاد تقاضا، کشف و شناسایی بازارهای جدید مصرف و افزایش تولید می‌شود، همان هدفی که امسال با نامگذاری جهش تولید از سوی رهبر معظم انقلاب قابل دسترس‌تر و شدنی‌تر می‌شود.

خراسان رضوی دارای یک ‌میلیون هکتار سطح زیر کشت انواع محصولات زراعی و باغی آبی و دیم با هشت میلیون تن انواع محصولات است. این استان مقام اول کشور در تولید زعفران، رتبه دوم در تولید پسته، رتبه سوم تولید انار و مقام چهارم کشور در تولید انگور را در اختیار دارد.

رتبه اول کشور در تولید زیره و مقام نخست در تولید گوشت قرمز، رتبه دوم در تولید تخم مرغ، مقام سوم در تولید شیر و مقام چهارم در تولید گوشت مرغ نیز نشان از جایگاه این استان در حوزه کشاورزی و دام و طیور است.

در کنار این ظرفیت عظیم، با توجه به ورود سالانه بیش از ۳۵ میلیون گردشگر داخلی و خارجی به واسطه وجود بارگاه منور رضوی و نیز انبوه جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی، توسعه و ترویج آگروتوریسم می‌تواند به مثابه راهی نو برای رشد و توسعه اقتصادی، جهش در تولید و افزایش سطح درآمدی مردم این استان و افزایش حمایت از کشاورزان در روستاها به حساب آید.

گردشگری کشاورزی چیست؟

هر گونه فعالیتی که در مزرعه یا مرتع انجام می‌شود و اجازه می‌دهد عموم مردم، برای سرگرمی، تفریح، یا با اهداف آموزشی، برای دیدن و لذت بردن از فعالیت‌های روستایی مانند کشاورزی، دامداری، فعالیت‌های تاریخی، فرهنگی، برداشت محصول دست چین، فعالیت‌های طبیعی و جاذبه‌ها به مزرعه مراجعه کنند، گردشگری کشاورزی نامیده می‌شود.

در این نوع از گردشگری گردشگران به سرزمین و مزارع ساکنان محلی و صاحبان مزارع دعوت می‌شوند تا از نزدیک شاهد رونق فعالیت‌های کشاورزی و چشم انداز مزارع تولیدی باشند. گردشگری کشاورزی بهترین تفریح و سرگرمی است. بازدیدکنندگان ممکن است در طول فصل تابستان به گردش بپردازند، در جستجوی آب میوه طبیعی باشند، یا درباره روند تبدیل انگور به شربت و نوشیدنی‌های با کیفیت صحبت کنند.

در انجام این گشت و گذار گردشگران که اغلب شهرنشین هستند با واقعیت زندگی روستایی آشنا می‌شوند و به بسیاری از واقعیت‌ها در زندگی روستایی و روند تولید محصولات کشاورزی، دامی و آبزیان پی می‌برند و علاوه بر کسب دانش از اصول تولید در این بخش، نسبت به حقیقت برخی اخبار غیرکارشناسی و نادرست مطرح شده در زمینه تولیدات کشاورزی و دامی هوشیار می‌شوند.

بازدیدکنندگان می‌توانند خود به چیدن محصولات بپردازند و این لذت را به خوبی تجربه کنند و در کنار آن از برگزاری جشنواره‌های سنتی و محلی نیز بهره‌مند شوند. از این جمله می‌توان به انبوه جشنواره‌های کشاورزی مانند جشنواره برداشت زعفران، جشنواره گاو شیری و امثال آن در خراسان رضوی اشاره کرد.

زمینه آماده برای توسعه گردشگری کشاورزی
رییس سازمان نظام مهندسی کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به امضای تفاهم‌نامه‌ای میان دانشگاه فردوسی مشهد و سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در زمینه توسعه کشاورزی در استان گفت: یکی از مفاد این تفاهم‌نامه که برای بهبود برنامه‌ها و سیاست‌های توسعه بخش کشاورزی به امضا رسید، بررسی و احصای قابلیت‌های بخش کشاورزی در حوزه گردشگری کشاورزی یا آگروتوریسم است.

سید احمددلقندی افزود: مقرر شده است مطالعات و تحقیقات این طرح توسعه توسط پژوهشکده زیارت و گردشگری و نیز دانشکده کشاورزی به عنوان نمایندگان دانشگاه فردوسی مشهد و برنامه‌های اجرایی گردشگری کشاورزی در استان توسط نظام مهندسی کشاورزی به عنوان نماینده جهاد کشاورزی انجام شود. 

وی ادامه داد: در خطه خراسان شاهد ظرفیت‌های فراوان، متنوع و جاذبه‌های بی نظیر در حوزه گردشگری کشاورزی هستیم که تاکنون آنطور که بایدو شاید به آن توجه نشده و مورد ساماندهی و برنامه‌ریزی قرار نگرفته است.

رییس سازمان نظام مهندسی کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به عضویت بیش از هفت هزار نفر از دانش‌آموختگان کشاورزی در این سازمان گفت: این تعداد افراد دارای توان علمی و دانش تخصصی می‌تواند به عنوان سرمایه‌ای برای رشد و توسعه آگروتوریسم در استان مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

آگروتوریسم و ایجاد تنوع در زنجیره تولید

عضو هیات علمی پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد نیز با بیان اینکه شاخه آگروتوریسم علاوه بر بخش خدمات به بخش تولید نیز توجه ویژه دارد گفت: به همین دلیل گردشگری کشاورزی بسیار مهمتر و کاربردی‌تر از سایر زیرشاخه‌های گردشگری است زیرا  زنجیره و تنوع جدیدی را در حوزه تولید و خدمات ایجاد می‌کند.

محمد قاسمی خوزانی با تاکید بر اینکه می‌توان با توجه به حوزه گردشگری کشاورزی پایداری تولید و به دنبال آن پایداری روستا را رقم زد، افزود: فعالیت‌های جهاد کشاورزی از گستره متنوعی برخوردار است و مخاطبان مختلف و متنوعی دارد بنابراین با همفکری کارشناسان ذیربط، اقدام به طراحی سامانه آگروتوریسم در استان نموده‌ایم که در این راستا با تدوین برنامه مشخص برای مخاطبان این بخش که شامل سه گروه عامه مردم، تولیدکنندگان و کشاورزان، سرمایه‌گذاران و تجار هستند، گام‌های نخست را در مسیر برنامه‌ریزی برای رشد و توسعه اگروتوریسم در استان برداشته‌ایم.

رنگ باختن مهاجرت در سایه گردشگری کشاورزی

عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با بیان اینکه شرایط موجود، یعنی سایه تحریم‌ها و بحران کرونا، حقانیت کشاورزی و نقش مهم این بخش اقتصادی را در کشور ثابت کرده است گفت: راه نجات کشور تنها در توسعه کشاورزی است و امروزه بحث شاخص رشد و اعتلای کشاورزی، موضوع مهم و زیربنای توسعه آگروتوریسم است.

محمود دانشور کاخکی افزود: هم اکنون با تعداد فراوان دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف کشاورزی روبرو هستیم که می‌توان از این نیروهای جوان و فعال در طرح توسعه آگروتوریسم استفاده بهینه کرد.

استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی ادامه داد: مطالعات جامعی در زمینه اثرات مخرب گردشگری روستایی انجام شده که مهمترین علت آن، انتخاب نادرست برخی دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری است. بدین صورت که صرفا گردشگران را جهت بازدید و تفریح به اماکن روستایی و کشاورزی برده و موجب تخریب زیرساخت‌های کشاورزی شده‌اند.

وی گفت: اگر این وضعیت بر اساس تدوین تشکیلات مناسب، راهبری شود به اهداف اقتصادی – اجتماعی در استان کمک خواهد کرد که مهمترین آن جلوگیری از مهاجرت شدید روستاییان به شهرهاست.

این استاد دانشگاه افزود: حدود یک میلیون نفر حاشیه‌نشین شهر مشهد و تبعات منفی آن را می‌توان به عنوان نمونه بارز مهاجرت دانست.

تابستان امسال فرصت بی‌نظیر

معاون هماهنگی و مدیریت امور زائرین استانداری خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: خراسان رضوی به دلیل برخورداری از ظرفیت‌های مختلف، در حوزه جذب گردشگری در کشور پیشرو است.

محمدصادق براتی با بیان اینکه توسعه آگروتوریسم در استان مورد توجه و حمایت است افزود: در حوزه گردشگری دستگاه‌های متولی بسیار در استان داریم و به دلیل وجود ظرفیت‌های مختلف اقلیمی و نیز اهمیت جایگاه زیارتی این استان، بسیاری از گردشگران بدون تبلیغ با پای خود به این استان می‌آیند و از این بابت خراسان رضوی در سطح کشور دارای برتری است.

وی ادامه داد: آگروتوریسم حوزه‌ای جدید و در عین حال مفید برای اقتصاد گردشگری استان است و به همین دلیل این حوزه مود حمایت جدی قرار دارد.

معاون استاندار خراسان رضوی با بیان اینکه گردشگری سلامت نیز یکی از انواع جدید گردشگری است که دوران رو به رشد خود را در این استان طی می‌کند گفت: در حوزه گردشگری سلامت برنامه های خوبی اجرا شده ولی هنوز عقب هستیم اما همچنان باید انواع جدید گردشگری در دستور کار قرار گیرد.

وی افزود: با هدف حمایت از گردشگری کشاورزی با برگزاری جلسه مشترک با حضور استاندار خراسان رضوی و مجموعه‌های مرتبط مانند اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان و مدیریت انجمن‌های مسافرتی، ابعاد مختلف این نوع گردشگری را بررسی خواهیم کرد.

براتی ادامه داد: بخاطر شرایط بحرانی در شیوع کرونا شاهد سفر نکردن میلیون‌ها زائر و مسافر به این استان بودیم بنابراین تابستان امسال اوج سفر را در استان خواهیم داشت و این وضعیت می‌تواند فرصتی منحصربفرد برای توسعه آگروتوریسم در استان باشد.

خراسان رضوی با وسعت ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومترمربع معادل هفت درصد مساحت کل کشور شامل ۲۸ شهرستان، ۷۰ بخش و ۲ هزار و ۵۴۰ روستا است. این استان همچنین با ۸.۱ درصد جمعیت کشور ۶ میلیون و ۴۳۴ هزار و ۵۰۱ نفر جمعیت در قالب ۲ میلیون و ۴۵۰ هزار و ۹۱۶ خانوار دارد که یک میلیون و ۷۳۳ هزار نفر از این جمعیت در روستاهای استان سکونت دارند.