به گزارش پردیسان آنلاین از قم، میزان مطالعه در جوامع یکی از نشانه‌های توسعه یافتگی و از عوامل پیشرفت مادی و معنوی آن جامعه است، طبق نتایج آمارگیری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹، سرانه مطالعه ایرانی‌های ۱۵ سال به بالا در روز حدود ۱۶ دقیقه و ۳۲ ثانیه برآورد شده است در حالی که یک شهروند ژاپنی به طور متوسط ۹۰ دقیقه در روز مطالعه می‌کند و سرانه مطالعه برای انگلیسی‌ها، آمریکایی‌ها و آلمان‌ها به ترتیب ۵۵، ۲۰ و ۴۴ دقیقه است.
شهرداری‌ها براساس قوانین بالادستی کشور تنها متولی خدمات عمرانی و شهری نیستند، بلکه در حوزه فرهنگ نیز مسئولیت‌های مشخص و الزام‌آوری بر عهده دارند، اصل سوم قانون اساسی با تأکید بر گسترش آموزش و ارتقای فرهنگ عمومی، همه نهادهای حاکمیتی از جمله شهرداری‌ها را موظف می‌کند زمینه دسترسی عادلانه شهروندان به امکانات فرهنگی را فراهم کنند، موضوعی که کتاب و کتابخوانی یکی از اصلی‌ترین مصادیق آن محسوب می‌شود.
در ادامه همین رویکرد، قانون شهرداری‌ها نیز در ماده ۵۵ خود، ایجاد و اداره فضاهای فرهنگی همچون کتابخانه‌ها، فرهنگسراها و قرائت‌خانه‌ها را از وظایف رسمی مدیریت شهری دانسته و به شهرداری‌ها اختیار داده است تا زیرساخت‌های ترویج مطالعه را در محلات ایجاد و پشتیبانی کنند.
یکی از مهم‌ترین پشتوانه‌های قانونی در این زمینه، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی مصوب سال ۱۳۸۲ است که در ماده ۶، شهرداری‌ها را مکلف کرده است نیم درصد از درآمدهای سالانه خود را برای اداره و توسعه کتابخانه‌های عمومی پرداخت کنند.
این قانون علاوه بر تعیین وظیفه مالی، شهرداری‌ها را در انتخاب محل، احداث، توسعه یا تجهیز کتابخانه‌ها نیز موظف به همکاری با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور کرده و نقش آن‌ها را در توسعه دسترسی شهروندان به کتاب پررنگ‌تر کرده است.
در اسناد قانون برنامه‌های توسعه نیز جایگاه شهرداری‌ها در ارتقای سرانه فرهنگی شهرها به‌وضوح دیده می‌شود؛ ماده ۹۴ قانون برنامه ششم توسعه، شهرداری‌ها را در کنار دولت مکلف کرده است زیرساخت‌های فرهنگی ازجمله کتابخانه‌ها و مراکز مطالعه را توسعه دهند و این تکالیف در سیاست‌های کلی برنامه هفتم نیز با تأکید بر هویت‌بخشی فرهنگی شهرها و گسترش خدمات فرهنگی در محلات استمرار پیدا کرده است.
علاوه بر این اسناد بالادستی همچون نقشه مهندسی فرهنگی کشور، شهرداری‌ها را «بازوی اجرایی» توسعه فرهنگ عمومی می‌دانند و بر افزایش دسترسی به کتاب، حمایت از کتابخانه‌های محلی و ترویج عادت مطالعه از طریق برنامه‌ها و فضاهای شهری تأکید می‌کنند.
در سطح مدیریت شهری نیز شوراهای اسلامی شهر بر اساس قانون شوراها، مسئول تصویب برنامه‌ها، بودجه‌ها و طرح‌های فرهنگی شهرداری هستند؛ از ایجاد کتابخانه‌های جدید تا تخصیص اعتبار برای جشنواره‌های کتابخوانی و راه‌اندازی بوستان کتاب.
تبریز ظرفیت بالایی در حوزه کتاب و نشر آذربایجان دارد و شیراز به‌عنوان شهر ادبی ایران، پشتوانه غنی فرهنگی برای توسعه مطالعه دارد اما اقدامات شهرداری‌ها در این دو شهر هنوز به سطح سرمایه‌گذاری ساختاری اصفهان یا تنوع برنامه‌ای تهران نرسیده است
سیاست‌های عدالت فرهنگی در قوانین و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز شهرداری‌ها را به ایجاد فضاهای مطالعه در محلات کم‌برخوردار، توسعه کتابخانه‌های سیار و حمایت از برنامه‌های ترویج کتابخوانی مکلف کرده است.
برآیند این مجموعه قوانین نشان می‌دهد که نقش شهرداری‌ها در توسعه فرهنگ کتابخوانی نه یک انتخاب داوطلبانه فرهنگی، بلکه یک وظیفه قانونی، اجتماعی و ساختاری است و شهرداری‌ها موظف‌اند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مطالعه، مشارکت با نهادهای فرهنگی و استفاده از فضاهای شهری برای معرفی و ترویج کتاب، سهم خود را در ارتقای سرانه مطالعه و کیفیت زندگی شهروندان ایفا کنند.
در سال‌های اخیر نقش شهرداری‌ها در ترویج فرهنگ کتابخوانی در کلان‌شهرهای ایران پررنگ‌تر شده، اما این نقش در هر شهر کیفیت و عمق متفاوتی داشته است؛ در تهران شهرداری با تکیه بر شبکه گسترده فرهنگسراها، کتابخانه‌های محلی و برنامه‌هایی همچون «کتاب در گردش»، «پاتوق کتاب» و کتابخانه‌های سیار، تلاش کرده عادت مطالعه را در میان نوجوانان و ساکنان مناطق کم‌برخوردار تقویت کند.
رویکرد تهران بیشتر برنامه‌محور و مناسبتی است؛ یعنی حجم بالایی از فعالیت‌ها در هفته کتاب یا مناسبت‌های فرهنگی انجام می‌شود، اما هنوز به سطح یک سیاست پایدار و بلندمدت فرهنگی نرسیده است با این حال تنوع برنامه‌ها و استفاده از ابزارهای خلاقانه مثل نمادهای شهری و مسابقات فرهنگی، تهران را به فعال‌ترین شهرداری کشور در حوزه ترویج کتابخوانی تبدیل کرده است.
اصفهان مسیر متفاوتی را طی کرده و بیشتر بر توسعه زیرساخت‌های پایدار مطالعه سرمایه‌گذاری کرده است، این شهر بیش از ۴۰ کتابخانه فعال تحت مدیریت شهرداری دارد و کتابخانه مرکزی آن با صدها هزار جلد کتاب یکی از بزرگ‌ترین مراکز مطالعاتی شهری کشور محسوب می‌شود.
اصفهان علاوه بر برنامه‌های مناسبتی، در حوزه دیجیتال‌سازی منابع تاریخی و ایجاد دسترسی پژوهشی نیز تلاش کرده و در نتیجه به شهری تبدیل شده است که فرهنگ مطالعه در آن با ساختار و نظم بیشتری پیش می‌رود، البته توزیع جغرافیایی کتابخانه‌ها و جذب نسل جوان به مطالعه دیجیتال همچنان چالش‌هایی است که باید رفع شود.
سیاست‌های عدالت فرهنگی در قوانین و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز شهرداری‌ها را به ایجاد فضاهای مطالعه در محلات کم‌برخوردار، توسعه کتابخانه‌های سیار و حمایت از برنامه‌های ترویج کتابخوانی مکلف کرده است
در مشهد که همواره به عنوان شهری زیارتی با حجم بالای مسافران و زائران شناخته می‌شود، شهرداری برنامه‌هایی همچون کتابخانه‌های پارکی، ایستگاه‌های مطالعه در مسیر پیاده‌راه‌ها و تولید محصولات فرهنگی ویژه زائران را اجرا کرده است.
حضور جامعه گسترده نوجوانان و جوانان در مشهد فرصت مهمی برای توسعه سیاست‌های فرهنگی پایدار است، اما این شهر هنوز یک برنامه منسجم و یکپارچه در زمینه کتابخوانی ندارد و بیشتر اقدامات در قالب رویدادهای کوتاه‌مدت یا همکاری با نهاد کتابخانه‌ها انجام می‌شود.
در تبریز و شیراز نیز شهرداری‌ها اقداماتی همچون برگزاری نمایشگاه‌های هفتگی کتاب، حمایت از کتابخانه‌های محلی، اجرای طرح‌های «کتابخانه در پارک» و برنامه‌های معرفی کتاب در فضای مجازی شهری را انجام داده‌اند.
تبریز ظرفیت بالایی در حوزه کتاب و نشر آذربایجان دارد و شیراز به‌عنوان شهر ادبی ایران، پشتوانه غنی فرهنگی برای توسعه مطالعه دارد، اما اقدامات شهرداری‌ها در این دو شهر هنوز به سطح سرمایه‌گذاری ساختاری اصفهان یا تنوع برنامه‌ای تهران نرسیده است.
نیم درصد از درآمدهای شهرداری به اداره کل کتابخانه‌ها واریز می‌شود
مهرداد کیانی، شهردار کرج با تأکید بر اینکه برداشت مستقیم از حساب‌های شهرداری برای واریز سهم قانون ۰.۵٪ گاهی به خروج هزینه‌ها از چرخه هزینه‌کرد استان منجر می‌شود، خواستار بازنگری در سازوکار انتقال و شفاف‌سازی نحوه تخصیص شد.
وی به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: شهرداری‌ها خود در دوره‌های مختلف با هزینه‌کرد مستقیم نسبت به ساخت و تجهیز چند کتابخانه در شهر اقدام کرده‌اند و این هزینه‌ها باید به عنوان بخشی از سهم شهرداری‌ها در محاسبات در نظر گرفته شود تا هم شفافیت افزایش پیدا کند و هم از دوباره‌کاری و انتقال منابع به خارج از استان جلوگیری شود.
محمدحسن اسدی، شهردار شیراز نیز با تأکید بر الزام قانونی نیم‌درصد درآمد شهرداری برای کتابخانه‌ها به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: پرداخت‌های غیرمنسجم یا برداشت از حساب‌ها بدون سازوکار منطقه‌ای ممکن است مانع از اجرای پروژه‌های محلی و به‌کارگیری منابع در همان استان شود.
وی با اشاره به رابطه نزدیک و همراه میان شهرداری و اداره کتابخانه‌های فارس تصریح می‌کند: نیم درصد از درآمدهای شهرداری بنا بر قانون به اداره کل کتابخانه‌ها واریز می‌شود و در تلاش هستیم با تداوم منظم این روند، نقشی ماندگار در حوزه زیرساخت‌های کتابخانه‌ای ایفا کنیم.
شهردار شیراز ایجاد سه کتابخانه فعال در فرهنگ‌سراهای بهمن‌بیگی، حکمت و شهروند را از اقدامات مهم مدیریت شهری می‌داند و عنوان می‌کند: در شهری که حافظ، سعدی و ملاصدرا در آن نفس می‌کشند، نبودن کتابخانه مرکزی پذیرفتنی نیست و با تأمین زمین، پروانه ساخت و پذیرش یک‌سوم هزینه‌ها، نخستین کتابخانه مرکزی شیراز در بوستان ولی‌عصر (عج) ساخته خواهد شد.
اسدی ادامه می‌دهد: در دو ماه آینده کتابخانه‌ای مدرن با بیش از ۵۰۰۰ مترمربع مساحت و با استانداردهای روز در منطقه ۱۱ شهرداری شیراز افتتاح خواهد شد؛ جامعه از کتاب فاصله گرفته است، بنابراین باید اقتصاد نشر را تقویت کنیم و مطالعه را دوباره به جریان زندگی مردم بازگردانیم.
به گزارش پردیسان آنلاین، شهرداری‌های ایران به‌تدریج در حال تبدیل شدن به بازیگران مهم در ترویج کتابخوانی هستند، اما نبود یک سیاست ملی شهریِ هماهنگ موجب شده است کیفیت این اقدامات پراکنده و نامتوازن باشد.
اگر یک الگوی ملی برای «شهر کتاب‌محور» تدوین شود می‌تواند فصل جدیدی در نقش آفرینی شهرداری‌ها در حوزه فرهنگ باز کند.
