به گزارش پردیسان آنلاین، یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشور در سال‌های اخیر وضعیت حمل‌ونقل و بهره‌برداری‌نشدن از ظرفیت‌های گسترده ترانزیتی ایران است، کارشناسان معتقدند با وجود موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد کشور، استفاده کامل از این توانمندی‌ها هنوز محقق نشده و بسیاری از پروژه‌های زیربنایی نیمه‌تمام مانده یا با سرعتی بسیار کند پیش می‌روند.
ایران با داشتن ۱۵ مرز زمینی و تنها بندر اقیانوسی منطقه در چابهار، می‌تواند نقشی کلیدی در اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب ایفا کند؛ با این حال، نبود تصمیم‌گیری منسجم، کمبود سرمایه‌گذاری و مشکلات مرزی موجب شده سهم واقعی کشور از ترانزیت منطقه بسیار کمتر از ظرفیت بالقوه باشد؛ در حالی که کشورهای رقیب همچون ترکیه، آذربایجان و پاکستان با سرعت بالا در حال توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود هستند، بخش قابل توجهی از توان ترانزیتی ایران همچنان بی‌استفاده مانده است.
آمار و تحلیل عملکرد فعلی
برآورد کارشناسان نشان می‌دهد ظرفیت بالقوه عبور سالانه کالا از ایران بیش از ۴۰۰ میلیون تن است، درحالی‌که سهم واقعی این کشور کمتر از ۲۲ میلیون تن بوده است که تنها بخش کوچکی از ظرفیت را نشان می‌دهد، همچنین در سال گذشته، ترانزیت ریلی رشدی ۴۸ درصدی را تجربه کرده، اما ترانزیت جاده‌ای پنج درصد کاهش یافته است؛ این نشان از حرکت آهسته اما مثبت به سمت بهره‌برداری بهتر از زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و دیپلماسی حمل‌ونقل دارد.
مزیت‌های توسعه کریدورها
افزایش ثبات منطقه‌ای، کاهش رقابت‌های مخرب، افزایش همکاری‌های منطقه‌ای، ایجاد فرصت‌های شغلی و تقویت منزلت ژئواکونومیک ایران در تجارت جهانی از جمله مهم‌ترین مزایای توسعه کریدورها به شمار می‌رود. حضور فعال ایران در شبکه کریدورهای منطقه می‌تواند تاب‌آوری اقتصادی کشور را افزایش دهد و جایگاه آن را در زنجیره ارزش جهانی تثبیت کند.
مقایسه ظرفیت بالقوه و عملکرد واقعی ترانزیت کالا در ایران (تن در سال)، ظرفیت بالقوه، ۴۰۰ میلیون تن در سال و ترانزیت واقعی: ۲۲ میلیون تن در سال، این نمودار به وضوح شکاف بزرگی را بین ظرفیت ژئوپلیتیکی و میزان استفاده فعلی نشان می‌دهد که حکایت از ضرورت تسهیل، هماهنگی بیشتر بین دستگاه‌ها و تسریع پروژه‌های زیرساختی دارد.
سرمایه داخلی، تنها مسیر توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی ایران
محمدجواد شاهجویی، کارشناس صنعت ریلی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: از دیرباز فعالیت‌های تجاری نقش بسیار مهمی در تعریف قدرت‌های ژئوپلیتیکی ایفا کرده است و از زمانی که راه ابریشم در دوران باستان شکل گرفت، کشورهایی که در مسیر این کریدورها قرار داشتند، از مزایای اقتصادی و قدرتی برخوردار شدند و این موضوع زمینه‌ساز شکل‌گیری امپراطوری‌ها شد و نقش کریدورها در تاریخ، به‌ویژه در شبه‌جزیره عربستان در زمان ظهور اسلام، اهمیت ویژه‌ای داشته و می‌تواند در شکل‌گیری قدرت‌های جدید در دوره‌های مختلف تأثیرگذار باشد و بنابراین، توسعه و بهره‌برداری از کریدورهای تجاری می‌تواند به تعریف و بازتعریف ژئوپلیتیک منطقه‌ای کمک کند.
وی افزود: موقعیت جغرافیایی کشورها نیز از دیگر عواملی است که می‌تواند بر موفقیت کریدورهای تجاری اثر بگذارد و هر کریدور برای آنکه رشد کرده و شکوفا شود، نیازمند مجموعه‌ای از مولفه‌هاست و موقعیت جغرافیایی یکی از این مؤلفه‌های کلیدی است؛ با این حال، ویژگی‌های دیگری نیز وجود دارند که بر موفقیت یا موفق نبودن کریدورها تاثیرگذارند. به‌عنوان نمونه، برخی کریدورها ممکن است از نظر جغرافیایی مناسب نباشند، اما به‌دلیل ارائه خدمات مناسب، کاهش هزینه حمل‌ونقل، یا امنیت بالاتر، عملکرد بهتری نسبت به کریدورهای جغرافیایی ایمن‌تر داشته باشند.
کارشناس صنعت ریلی تصریح کرد: در مورد مدل‌های تأمین مالی توسعه کریدورهای تجاری، بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه بیشتر به جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و استفاده از وام‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی روی می‌آورندو با این حال، با توجه به محدودیت‌های دسترسی کشور ما به نظام‌های مالی بین‌المللی به واسطه تحریم‌ها و اولویت‌های دیگر استفاده از منابع، بهترین و کارآمدترین مدل برای تأمین مالی توسعه کریدورها، استفاده از منابع داخلی است و این منابع می‌توانند شامل وجه عمومی و غیردولتی باشند و با توجه به شرایط فعلی کشور، توسعه زیرساخت‌ها از طریق منابع مالی غیر دولتی به‌طور کامل شدنی است، اگرچه نمونه خارجی موفقی برای آن موجود نیست، چرا که در دیگر کشورها، امکان استفاده آسان از منابع مالی بین‌المللی وجود داشته است.
شاهجویی ادامه داد: برای بهبود کارایی کریدورها، باید بهینه‌سازی همه اجزای زنجیره لجستیکی مد نظر قرار گیرد و به‌عنوان نمونه، توسعه یک بندر بزرگ همچون بندر شهید رجایی، اگرچه ظرفیت عظیمی ایجاد می‌کند، اما در نقطه‌ای همچون مسیر زمینی گلوگاه، محدودیت زیرساختی می‌تواند کل زنجیره را کند کند، بنابراین توسعه متوازن و هماهنگ همه حلقه‌های زنجیره، چه از نظر زیرساختی و چه بهره‌برداری، ضروری است.
وی بیان کرد: محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی، از جمله تحریم‌ها، بر عملکرد کریدورها اثرگذار هستند، اما عامل تعیین‌کننده نیستند و کشورهای تحریمی نیز توانسته‌اند کریدورهای تجاری خود را ایجاد کرده و حتی در برخی موارد، به‌دلیل توانایی در جابه‌جایی کالاهای تحریمی، جذابیت بیشتری نسبت به کریدورهای رسمی و غیرتحریمی کسب کنند، بنابراین تحریم‌ها می‌توانند تأثیرگذار باشند، اما قابل مدیریت هستند و با اقدامات هوشمندانه، اثرات آن‌ها کاهش پیدا می‌کند و حتی می‌توان موجب بهبود کارایی سایر بخش‌ها شد.
کارشناس صنعت ریلی افزود: در مورد تحولات هوش مصنوعی نیز، می‌توان گفت که در شرایط فعلی کشور، کاربرد آن بیشتر در قالب نوآوری‌های عملیاتی و ساده است. برای مثال، ارزیابی‌های فیزیکی و سنتی که زمان‌بر و هزینه‌بر هستند، می‌توانند با ابزارهای برپایه هوش مصنوعی کاهش پیدا کنند و این موضوع به بهبود سرعت و کارایی کریدورهای تجاری کمک می‌کند. با این حال، پیش از بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، لازم است ابتدا درک دقیقی از مفهوم کریدور تجاری و عوامل مؤثر بر موفقیت آن ایجاد شود تا بتوان از ابزارهای هوش مصنوعی و نوآوری‌های جدید به بهترین شکل استفاده کرد.
محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی، از جمله تحریم‌ها، بر عملکرد کریدورها اثرگذار هستند، اما عامل تعیین‌کننده نیستند و کشورهای تحریمی نیز توانسته‌اند کریدورهای تجاری خود را ایجاد کرده و حتی در برخی موارد، به‌دلیل توانایی در جابجایی کالاهای تحریمی، جذابیت بیشتری نسبت به کریدورهای رسمی و غیرتحریمی کسب کنند
به گزارش پردیسان آنلاین، بررسی وضعیت حمل‌ونقل و کریدورهای تجاری ایران نشان می‌دهد شکاف بزرگی میان ظرفیت بالقوه و عملکرد فعلی کشور وجود دارد. با وجود مرزهای گسترده، موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز و برخورداری از تنها بندر اقیانوسی منطقه، بخش عمده‌ای از توان ترانزیتی ایران بی‌استفاده مانده و رقبا با سرعت بیشتری در حال توسعه زیرساخت‌های خود هستند. در حالی که ظرفیت بالقوه ترانزیت کشور بیش از ۴۰۰ میلیون تن برآورد می‌شود، میزان واقعی عبوری تنها حدود ۲۲ میلیون تن است؛ رقمی که ضرورت بازنگری جدی در سیاست‌گذاری و تکمیل پروژه‌های زیرساختی را نشان می‌دهد.
کارشناسان معتقدند توسعه کریدورها علاوه‌بر پیامدهای اقتصادی، نقش مهمی در تعریف و بازتعریف قدرت ژئوپلیتیکی ایران دارد. با این حال، موفقیت کریدورها تنها وابسته به جغرافیا نیست و عواملی همچون کیفیت خدمات، امنیت، کاهش هزینه‌ها و یکپارچگی زنجیره لجستیکی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. از سوی دیگر، با وجود محدودیت‌های دسترسی به سرمایه خارجی، اتکا به منابع داخلی اعم از دولتی و غیردولتی واقع‌بینانه‌ترین مدل تأمین مالی برای کشور است، همچنین بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی، می‌تواند به کاهش زمان و هزینه در بخش‌های عملیاتی کمک کند، اما پیش‌نیاز آن، درک دقیق از مفهوم کریدور و عوامل اثرگذار بر کارایی آن است. در مجموع، توسعه متوازن زیرساخت‌ها، ارتقای هماهنگی بین دستگاه‌ها و تصمیم‌گیری هدفمند می‌تواند ایران را به جایگاه واقعی خود در شبکه‌های ترانزیتی منطقه بازگرداند و نقش ژئواکونومیک کشور را تقویت کند.
