به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، شهرهای امروزی با چالش‌های پیچیده‌ای در حوزه امنیت غذایی روبه‌رو هستند؛ از رشد سریع جمعیت و محدودیت منابع گرفته تا بحران‌های اقلیمی، نوسانات بازار جهانی و اختلال در زنجیره‌های تأمین که هر کدام می‌توانند به‌تنهایی یا در ترکیب با چالش دیگر، دسترسی پایدار شهروندان به غذای سالم و کافی را تهدید کنند. افزایش وابستگی به واردات، تمرکز تولید در مناطق دورافتاده و آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حمل‌ونقل، شهرها را در برابر بحران‌های جهانی همچون پاندمی‌ها، جنگ‌ها یا تغییرات شدید آب‌وهوایی، به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است.
در چنین شرایطی، امنیت غذایی دیگر یک مسئله کشاورزی صرف نیست، بلکه به موضوعی چندبعدی در مدیریت شهری تبدیل شده است که نیازمند مداخله مستقیم دولت‌ها و شهرداری‌ها در قالب سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی فضایی، حمایت مالی و آموزش عمومی است. شهرها به‌عنوان مراکز مصرف، نیازمند راهکارهایی هستند که تولید غذا را به مرزهای خود بازگردانند، وابستگی به منابع بیرونی را کاهش دهند و تاب‌آوری خود را در برابر بحران‌ها افزایش دهند.
شهرداری‌ها می‌توانند با سیاست‌گذاری هوشمند، برنامه‌ریزی فضایی، تدوین مقررات زیست‌محیطی، حمایت مالی از تولیدکنندگان خرد و آموزش عمومی، زیرساخت‌های لازم برای کشاورزی شهری و توزیع پایدار غذا را فراهم کنند. این اقدامات نه‌تنها به تأمین غذا کمک می‌کند، بلکه در ارتقای سلامت عمومی، کاهش نابرابری، حفظ محیط‌زیست و تقویت مشارکت اجتماعی نیز مؤثر است. تجربه شهرهای مختلف جهان نشان می‌دهد که با اراده سیاسی و طراحی دقیق، امنیت غذایی شهری می‌تواند به بخشی جدایی‌ناپذیر از توسعه پایدار شهری تبدیل شود.
برنامه‌ریزی فضایی برای کشاورزی شهری؛ آمستردام، هلند
شهرداری آمستردام در چهارچوب برنامه «شهر سبز» با بهره‌گیری از ابزارهای برنامه‌ریزی فضایی، زمین‌های بدون استفاده شهری را به‌صورت هدفمند به پروژه‌های کشاورزی شهری اختصاص داده است. این زمین‌ها شامل فضاهای رهاشده میان ساختمان‌ها، حاشیه‌های راه‌آهن، پشت‌بام‌های صنعتی و محوطه‌های سابق تجاری هستند که با ارزیابی ظرفیت بار سازه‌ای، دسترسی به نور طبیعی و کیفیت خاک، برای تولید سبزیجات، میوه‌ها و گیاهان دارویی بازطراحی شده‌اند. خاک آلوده یا نامناسب با لایه‌های کمپوست و خاک سبک جایگزین شده و سیستم‌های زهکشی و آبیاری قطره‌ای نیز به‌صورت استاندارد نصب شده‌اند تا بهره‌وری و ایمنی زیست‌محیطی تضمین شود.
برای حفظ این فضاها در برابر فشارهای بازار و تغییر کاربری، شهرداری آمستردام مقرراتی تحت عنوان «طرح زیرساخت سبز شهری» تدوین کرده است که در آن زمین‌های اختصاص‌یافته به کشاورزی شهری در دسته‌بندی «فضای عمومی حفاظت‌شده» قرار می‌گیرند. این طبقه‌بندی حقوقی، امکان واگذاری یا تغییر کاربری این زمین‌ها را محدود می‌کند و اولویت استفاده از آن‌ها را به تولید غذایی و فعالیت‌های اجتماعی می‌دهد.
به‌منظور تشویق شهروندان و افزایش مشارکت آن‌ها در برنامه شهر سبز، مشوق‌های مالی همچون تخفیف مالیاتی برای مشارکت در پروژه‌های کشاورزی، تأمین بذر و تجهیزات اولیه و حمایت از تعاونی‌های محلی در نظر گرفته شده است. فرایند صدور مجوز از طریق پلتفرم دیجیتال شهرداری ساده‌سازی شده و زمان بررسی درخواست‌ها به کمتر از دو هفته کاهش پیدا کرده است.
این سیاست‌ها موجب شده‌اند کشاورزی شهری در آمستردام فراتر از تولید غذا عمل کند و به بستری برای آموزش محیط‌زیستی، تعامل اجتماعی و ارتقای سلامت روان تبدیل شود. پروژه‌هایی همچون «نورد اوخست» در منطقه شمالی شهر، نمونه‌ای موفق از این رویکرد هستند که در آن بیش از ۷۰ نوع محصول ارگانیک توسط ساکنان محله کشت می‌شود. این فضاها به‌صورت خودگردان توسط گروه‌های داوطلب اداره می‌شوند و شامل کلاس‌های آموزشی، برنامه‌های خودکفایی غذایی و بازارهای محلی هستند. شهرداری آمستردام با ارزیابی منظم اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی پروژه‌ها، آن‌ها را در قالب زیرساخت‌های رسمی شهری ثبت کرده و در برنامه توسعه بلندمدت شهر لحاظ نموده است.
قوانین حفظ منابع طبیعی؛ ونکوور، کانادا
شهر ونکوور با درک عمیق از پیوند میان سلامت منابع طبیعی و امنیت غذایی، مجموعه‌ای از مقررات زیست‌محیطی جامع را به‌عنوان بخشی از برنامه «اقدامات شهر سبز» به تصویب رسانده است. این مقررات با هدف حفاظت از خاک‌های شهری، منابع آب شیرین و تنوع زیستی بومی طراحی شده‌اند و شامل محدودیت‌های سخت‌گیرانه در استفاده از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی، ممنوعیت تخلیه پساب‌های آلاینده به منابع آبی و الزام به استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار در تمام پروژه‌های درون‌شهری هستند.
شهرداری ونکوور از سال ۲۰۱۴ با همکاری دانشگاه بریتیش کلمبیا و گروه‌های پژوهشی محلی، سامانه‌های پایش کیفیت خاک و آب را ایجاد کرده است و به‌صورت دوره‌ای سلامت زیست‌محیطی مناطق کشاورزی شهری را ارزیابی می‌کند و در صورت مشاهده آلودگی، اقدامات اصلاحی فوری را در دستور کار قرار می‌دهد. برای این منظور، مجموعه‌ای از سامانه‌های سنجش پیشرفته به کار گرفته شده است که شامل حسگرهای چندپارامتری برای اندازه‌گیری pH، دمای خاک، هدایت الکتریکی و غلظت فلزات سنگین همچون سرب، کادمیوم و آرسنیک هستند.
دستگاه‌های نمونه‌برداری از رسوبات خشک و مرطوب برای بررسی انتقال آلاینده‌ها از هوا به خاک استفاده می‌کنند و تحلیل‌های آزمایشگاهی با استفاده از کروماتوگرافی یونی و طیف‌سنجی جذب اتمی انجام می‌شود. داده‌های جمع‌آوری‌شده از این سامانه‌ها به‌صورت لحظه‌ای به مرکز کنترل زیست‌محیطی شهرداری منتقل می‌شوند و با بهره‌گیری از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، الگوهای آلودگی شناسایی و مناطق پرخطر طبقه‌بندی می‌شوند. این الگوریتم‌ها با استفاده از مدل‌های خوشه‌بندی و پیش‌بینی، امکان مداخله سریع و هدفمند را فراهم می‌کنند.
در صورت شناسایی آلودگی، شهرداری اقدامات اصلاحی فوری از جمله تعویض خاک سطحی با کمپوست غنی‌شده، محدودسازی نوع گیاهان قابل کشت در مناطق آلوده، نصب زهکش‌های کنترل‌شده و فیلترهای زیستی برای جلوگیری از نفوذ آلاینده‌ها به منابع آبی و اطلاع‌رسانی عمومی به شهروندان درباره نحوه استفاده ایمن از محصولات کشت‌شده را در دستور کار قرار می‌دهد. بودجه اولیه این پروژه حدود ۲.۵ میلیون دلار کانادا بوده که از منابع شهرداری، دانشگاه و سازمان‌های زیست‌محیطی تأمین شده است. بخش عمده‌ای از این سرمایه صرف تجهیز آزمایشگاه‌های خاک‌شناسی، توسعه نرم‌افزارهای پایش و آموزش نیروهای محلی شده است.
پروژه‌های کشاورزی شهری در ونکوور به‌طور گسترده از فناوری‌های کم‌مصرف و سازگار با محیط‌زیست بهره می‌برند. استفاده از کمپوست خانگی به‌عنوان جایگزین کودهای شیمیایی، نه‌تنها چرخه مواد آلی را درون شهر می‌بندد، بلکه به کاهش زباله‌های آلی و افزایش حاصل‌خیزی خاک کمک می‌کند. سیستم‌های آبیاری قطره‌ای با کنترل دیجیتال، مصرف آب را بهینه و از تبخیر و روان‌آب‌های آلوده جلوگیری می‌کنند. کشت چندلایه با ترکیب گیاهان مکمل در یک بستر، موجب افزایش تنوع زیستی، کاهش آفات و بهبود ساختار خاک می‌شود. این روش‌ها در کنار هم، بهره‌وری زمین‌های محدود شهری را افزایش و فشار بر منابع طبیعی را کاهش داده‌اند.
شهرداری ونکوور برای تضمین پایداری این دستاوردها، برنامه‌های آموزشی گسترده‌ای را برای شهروندان تدارک دیده است. این برنامه‌ها شامل کارگاه‌های رایگان در زمینه کمپوست‌سازی، طراحی باغ‌های خانگی، مدیریت منابع آب و اصول کشاورزی ارگانیک هستند که در مراکز اجتماعی، مدارس و فضاهای عمومی برگزار می‌شوند. پلتفرم‌های دیجیتال نیز برای تبادل تجربه، ثبت پروژه‌ها و دریافت مشاوره فنی راه‌اندازی شده‌اند تا مشارکت عمومی تقویت شود. تجربه ونکوور نشان می‌دهد که امنیت غذایی شهری بدون حفاظت فعالانه از منابع طبیعی امکان‌پذیر نیست و با تدوین مقررات هدفمند، نظارت مستمر و آموزش فراگیر می‌توان تعادل میان تولید غذا و سلامت اکوسیستم شهری را برقرار کرد.
آموزش و مشارکت شهروندان؛ برلین، آلمان
در شهر برلین، برنامه‌ای با عنوان «شهر خوراکی» از سال ۲۰۲۰ آغاز شده که هدف آن تشویق شهروندان به مشارکت فعال در تولید غذا در فضاهای عمومی شهری است. این برنامه بخشی از پروژه اروپایی «شبکه شهرهای خوراکی» به‌شمار می‌رود و با حمایت شهرداری برلین، سازمان‌های غیرانتفاعی محلی و مؤسسات پژوهشی اجرا شده است. در چهارچوب این طرح، پارک‌ها، میدان‌ها، حاشیه خیابان‌ها، دیوارهای سبز و پشت‌بام ساختمان‌های اداری و مسکونی به محل کشت سبزیجات، گیاهان دارویی، میوه‌های فصلی و گل‌های خوراکی تبدیل شده‌اند. شهروندان می‌توانند آزادانه از این محصولات استفاده کنند و در نگهداری و توسعه آن‌ها مشارکت داشته باشند.
شهرداری برلین با همکاری سازمان‌هایی همچون «شبکه باغ‌های شهری» و «مؤسسه بوردراستپ»، زیرساخت‌های لازم برای اجرای این برنامه را فراهم کرده است. این حمایت شامل تأمین بذر رایگان، ابزارهای باغبانی، آموزش‌های فنی و ایجاد سامانه‌های دیجیتال برای تبادل تجربه و ثبت پروژه‌ها است. کارگاه‌هایی در زمینه طراحی باغ‌های خوراکی، کمپوست‌سازی، کشت ارگانیک و مدیریت منابع آب در مراکز اجتماعی، مدارس و فضاهای عمومی برگزار شده است. نقشه‌های تعاملی آنلاین نیز توسط شهرداری برلین طراحی شده است که موقعیت باغ‌های خوراکی را نمایش می‌دهند و شهروندان می‌توانند از طریق آن‌ها به نزدیک‌ترین محل کشت دسترسی پیدا کنند و در فعالیت‌های داوطلبانه ثبت‌نام کنند.
برنامه «شهر خوراکی» در برلین نه‌تنها به تولید غذا درون‌شهری کمک کرده، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تقویت حس تعلق، افزایش تعامل اجتماعی و ارتقای فرهنگ مصرف پایدار عمل کرده است. مطالعات انجام‌شده در چهارچوب همین پروژه نشان داده‌اند که مشارکت در باغ‌های شهری تأثیر مثبتی بر سلامت روان، ارتباطات محله‌ای و آگاهی زیست‌محیطی شهروندان داشته است. این تجربه نشان می‌دهد که امنیت غذایی شهری تنها به زیرساخت‌های فیزیکی وابسته نیست، بلکه به فرهنگ عمومی، آموزش و اعتماد اجتماعی نیز نیاز دارد.
حمایت مالی و زیرساختی از تولیدکنندگان خرد؛ بوگوتا، کلمبیا
دولت محلی بوگوتا از سال ۲۰۲۱ با هدف تقویت امنیت غذایی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی، برنامه‌ای جامع برای حمایت از تولیدکنندگان کوچک درون‌شهری راه‌اندازی کرده است. این برنامه تحت عنوان «کشت سودآور» توسط شهرداری و با همکاری سازمان‌هایی همچون سازمان توسعه اقتصادی و مؤسسه مالی Finagro اجرا می‌شود. در قالب این طرح، کشاورزان شهری می‌توانند تا ۳۰ درصد از هزینه‌های پروژه‌های تولیدی خود را از طریق وام‌های خرد با نرخ بهره نزدیک به صفر تأمین کنند. این تسهیلات مالی با اولویت به زنان، جوانان و خانواده‌های کم‌درآمد تعلق می‌گیرد و هدف آن توانمندسازی اقتصادی گروه‌های آسیب‌پذیر و افزایش مشارکت آن‌ها در تولید غذاست.
این برنامه علاوه‌بر حمایت مالی، شامل آموزش‌های فنی در زمینه کشاورزی پایدار، بازاریابی مستقیم، مدیریت منابع و استفاده از فناوری‌های کم‌هزینه همچون آبیاری قطره‌ای و کمپوست‌سازی خانگی است. کارگاه‌های آموزشی توسط کارشناسان محلی و با همکاری دانشگاه‌های منطقه‌ای برگزار می‌شوند و به تولیدکنندگان خرد کمک می‌کنند تا کیفیت محصولات خود را ارتقا دهند و با استانداردهای ایمنی غذایی همگام شوند، همچنین مراکز توزیع محلی در مناطق کم‌برخوردار ایجاد شده است که امکان فروش مستقیم محصولات کشاورزی بدون واسطه را فراهم می‌کند. این مراکز نه‌تنها قیمت‌ها را کنترل کرده‌اند، بلکه دسترسی به غذای تازه و سالم را برای همه شهروندان، به‌ویژه در محله‌های فقیرنشین، ممکن ساخته‌اند.
تجربه بوگوتا نشان می‌دهد که حمایت مالی و زیرساختی از تولیدکنندگان کوچک درون‌شهری، فراتر از تأمین غذا عمل می‌کند و به ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی، کاهش فقر و افزایش تاب‌آوری شهری تبدیل می‌شود. این مدل با تلفیق سیاست‌های اقتصادی، آموزشی و اجتماعی، توانسته است کشاورزی شهری را به بخشی از راهبرد توسعه پایدار در پایتخت کلمبیا تبدیل کند.
