به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، شهرهای سراسر جهان در دهه‌های اخیر، با چالش‌های فزاینده‌ای در زمینه آلودگی هوا، ترافیک، فرسایش فضاهای عمومی و کاهش کیفیت زندگی روبه‌رو شده‌اند. در پاسخ به این بحران‌ها، رویکردهای نوینی در برنامه‌ریزی شهری شکل گرفته است که هدف آن‌ها بازآفرینی شهر برای انسان، نه خودرو، است. یکی از مهم‌ترین این رویکردها، سیاست «شهر بدون خودرو» است که با هدف کاهش وابستگی به وسایل نقلیه شخصی، افزایش ایمنی، ارتقای سلامت عمومی و بازپس‌گیری خیابان‌ها برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی دنبال می‌شود.
این سیاست می‌تواند فراتر از کاهش ترافیک و آلودگی، کیفیت زندگی شهروندان را به‌طور چشم‌گیری ارتقا دهد. با کاهش تردد خودروهای شخصی، میزان آلودگی هوا و صوتی کاهش می‌یابد که به‌ویژه برای کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های تنفسی حیاتی است. حذف خودروها موجب افزایش ایمنی در خیابان‌ها می‌شود؛ تصادفات رانندگی کاهش پیدا می‌کند و فضاهای شهری برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و تعامل اجتماعی امن‌تر می‌شوند.
از سوی دیگر، بازپس‌گیری خیابان‌ها برای انسان، فرصت‌هایی تازه برای بازآفرینی فضاهای عمومی فراهم می‌کند. فضاهایی که پیش‌تر به پارکینگ یا مسیر عبور خودرو اختصاص داشتند، می‌توانند به پارک‌های کوچک، بازارهای محلی، فضاهای فرهنگی و محل تجمع شهروندان تبدیل شوند. این تغییر به ارتقای سلامت روانی و جسمی افراد کمک می‌کند و اقتصاد محلی را نیز تقویت می‌کند؛ چرا که کسب‌وکارهای کوچک در محیط‌های انسانی‌تر و قابل‌دسترس‌تر رشد بیشتری دارند.
در میان شهرهایی که این سیاست را به‌طور جدی دنبال کرده‌اند، بارسلونا، نیویورک، پونتودرا، سئول، خنت، پاریس و اسلو نمونه‌های برجسته و موفقی به‌شمار می‌روند. این شهرها با اتخاذ تصمیمات جسورانه، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه و مشارکت گسترده شهروندان، توانسته‌اند بخشی از بافت شهری خود را از سلطه خودروها خارج و به فضاهایی انسانی‌تر، ایمن‌تر و زیست‌پذیرتر تبدیل کنند.
پاریس؛ خیابان‌هایی که دوباره برای زندگی طراحی شدند
پاریس از سال ۲۰۱۴، با روی کار آمدن شهردار جدید، مسیر تازه‌ای را در برنامه‌ریزی شهری آغاز کرد که تمرکز آن بر کاهش وابستگی به خودروهای شخصی و بازآفرینی خیابان‌ها برای شهروندان بود. این سیاست در ابتدا با محدودسازی تردد خودرو در بعضی مناطق مرکزی آغاز شد و به‌تدریج به برنامه‌ای جامع برای حذف خودرو از صدها خیابان شهری تبدیل شد. نقطه عطف این مسیر، همه‌پرسی بود که در آن شهروندان پاریس با اکثریت آرا به حذف خودرو از ۵۰۰ خیابان رأی دادند.
در اجرای این طرح، شهرداری پاریس تصمیم گرفت در هر یک از ۲۰ منطقه شهری، بین ۶ تا ۸ خیابان را به‌طور کامل پیاده‌محور کند. این خیابان‌ها با مشورت شهروندان، مدارس، کسب‌وکارها و سازمان‌های محلی انتخاب شدند تا از نظر عملکردی و اجتماعی، بیشترین تأثیر را داشته باشند. خیابان‌های اطراف مدارس، مراکز درمانی و فضاهای فرهنگی در اولویت قرار گرفتند تا ایمنی کودکان، سالمندان و گروه‌های آسیب‌پذیر افزایش پیدا کند.
برای هر خیابان، نزدیک به ۵۰۰ هزار یورو سرمایه‌گذاری شد که شامل حذف جای پارک، بازطراحی مسیرها، ایجاد فضاهای سبز، نصب مبلمان شهری و توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری بود. مجموع سرمایه‌گذاری این طرح به حدود ۲۵۰ میلیون یورو رسید که از منابع شهرداری و برنامه‌های توسعه پایدار شهری تأمین شد. این بودجه نه‌تنها صرف زیرساخت‌های فیزیکی، بلکه برای آموزش عمومی، کمپین‌های فرهنگی و نظارت بر اجرای طرح نیز اختصاص پیدا کرد.
نتایج اجرای طرح حذف خودرو از خیابان‌های پاریس طی پنج سال گذشته، نه‌تنها در سطح کالبدی شهر، بلکه در شاخص‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و ایمنی شهری تأثیرات ملموسی داشته است. از سال ۲۰۲۰ تاکنون، بیش از ۳۰۰ خیابان در سراسر ۲۰ منطقه شهری پاریس به‌طور کامل پیاده‌محور شده‌اند. این خیابان‌ها به‌طور عمده در اطراف مدارس، مراکز درمانی، فضاهای فرهنگی و محله‌های مسکونی قرار دارند و با حذف جای پارک و مسیرهای عبور خودرو، به فضاهایی برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و تجمع شهروندان تبدیل شده‌اند.
بر اساس داده‌های منتشرشده توسط شهرداری پاریس، کیفیت هوا در این مناطق به‌طور متوسط تا ۴۰ درصد بهبود پیدا کرده است. میزان ذرات معلق و دی‌اکسید نیتروژن در خیابان‌های پیاده‌محور کاهش پیدا کرده و در بعضی مناطق سطح آلودگی به زیر استانداردهای اتحادیه اروپا رسیده است. این بهبود نه‌تنها به کاهش بیماری‌های تنفسی کمک کرده، بلکه موجب افزایش استفاده از فضاهای باز توسط کودکان و سالمندان شده است.
در تابستان اخیر، دمای سطح خیابان‌های بازطراحی‌شده تا ۳ تا ۵ درجه سانتی‌گراد نسبت به خیابان‌های آسفالت‌شده مجاور کاهش داشته است. این تفاوت دمایی به‌ویژه در مناطق با پوشش گیاهی جدید، استفاده از مصالح خنک‌کننده و حذف خودروهای با سوخت فسیلی محسوس بوده است. کاهش دمای شهری در کنار افزایش سایه‌بان‌های طبیعی، به ارتقای آسایش حرارتی شهروندان و کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌های اطراف کمک می‌کند.
آلودگی صوتی نیز در مناطق پیاده‌محور به‌طور چشم‌گیری کاهش پیدا کرده است. بر اساس سنجش‌های صوتی انجام‌شده در سال ۲۰۲۳، سطح نویز در ساعات اوج ترافیک تا ۶۰ درصد کمتر شده و در اطراف مدارس، میزان صدای مزاحم به زیر ۵۵ دسی‌بل رسیده است که مطابق با استانداردهای سازمان جهانی بهداشت برای محیط‌های آموزشی است. این کاهش نویز به بهبود تمرکز دانش‌آموزان، کاهش استرس و افزایش رضایت ساکنان منجر می‌شود.
فضاهای آزادشده از خودرو به بستری پویا برای فعالیت‌های فرهنگی، بازارهای محلی و تعامل اجتماعی تبدیل شده‌اند. در بیش از ۷۰ درصد خیابان‌های بازطراحی‌شده، برنامه‌هایی همچون نمایش خیابانی، بازار کشاورزان، کلاس‌های ورزشی و جشن‌های محلی برگزار می‌شود. این فعالیت‌ها نه‌تنها به احیای حس تعلق شهری کمک می‌کنند، بلکه موجب رونق کسب‌وکارهای کوچک، افزایش گردش مالی محلی و تقویت پیوندهای اجتماعی در محله‌ها می‌شوند. پاریس با این تحول، الگویی برای شهرهایی شده که به‌دنبال بازآفرینی خیابان‌ها برای انسان هستند.
اجرای این طرح با مخالفت‌هایی نیز همراه بوده است. بعضی کسب‌وکارها، به‌ویژه در مناطق گردشگری همچون مونمارتر، از حذف جای پارک و دشواری حمل‌ونقل گلایه کرده‌اند. شهرداری در پاسخ، برنامه‌هایی برای تقویت حمل‌ونقل عمومی، توسعه خدمات تحویل کالا و ایجاد ایستگاه‌های اشتراک دوچرخه و اسکوتر در این مناطق اجرا کرده است تا تعادل میان پویایی اقتصادی و پایداری شهری حفظ شود.
اسلو؛ شهری که سکوت پیاده‌روها را به صدای موتور ترجیح داد
اسلو، پایتخت نروژ، از سال ۲۰۱۵ با اجرای برنامه‌ای تحت عنوان «برنامه زیست‌پذیری بدون خودرو»، به‌طور جدی وارد مسیر حذف خودرو از مرکز شهر شد. این برنامه با هدف کاهش ترافیک، بهبود کیفیت هوا و بازآفرینی فضاهای عمومی برای شهروندان طراحی شد و محدوده اجرایی آن منطقه مرکزی رینگ۱ به وسعت ۱.۷ کیلومتر مربع را دربر گرفت که شامل ایستگاه مرکزی، مراکز خرید، فضاهای فرهنگی و اداری شهر بود.
شهرداری اسلو در نخستین گام، اقدام به حذف ۷۶۰ جای پارک در این محدوده و تبدیل آن‌ها به فضاهایی برای نشستن، بازی کودکان، باغ‌های کوچک و مسیرهای دوچرخه‌سواری کرد. عبور خودروهای شخصی در این منطقه ممنوع شده است و تنها حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌ها و خدمات اضطراری اجازه تردد دارند. این تصمیم با هدف کاهش آلودگی، افزایش ایمنی و ارتقای کیفیت زندگی گرفته شد و بخش قابل‌توجهی از شهروندان از آن استقبال کردند.
یکی از ویژگی‌های برجسته این طرح، مشارکت گسترده شهروندان در طراحی مجدد فضاهای آزادشده بود. شهرداری با برگزاری جلسات مشورتی، نظرسنجی‌های محلی و همکاری با گروه‌های فرهنگی و اجتماعی، تلاش کرد تا فضاهای جدید نه‌تنها کاربردی، بلکه منطبق با نیازهای واقعی جامعه باشند. در نتیجه، بسیاری از خیابان‌ها به محل برگزاری رویدادهای فرهنگی، بازارهای محلی و فضاهای تفریحی تبدیل شدند.
حذف خودروها بخشی از برنامه جامع شهر سبز اسلو در سال ۲۰۱۹ بود که شامل توسعه حمل‌ونقل عمومی، زیرساخت دوچرخه، تشویق خودروهای برقی و ارتقای کیفیت محیط‌زیست شهری می‌شد. این برنامه با حمایت دولت مرکزی و شهرداری اجرا شد و در کنار آن، پروژه‌های مکملی با بودجه‌های چندمیلیون یورویی برای توسعه ایستگاه‌های حمل‌ونقل، مسیرهای دوچرخه و فضاهای سبز اجرا شدند.
همان سال، اسلو به‌عنوان «پایتخت سبز اروپا» انتخاب شد و میزان رضایت عمومی از کیفیت زندگی در مرکز شهر افزایش قابل‌توجی از خود نشان داد. سطح آلودگی هوا در مرکز شهر به‌طور متوسط تا ۳۵ درصد کاهش پیدا کرد و میزان دی‌اکسید نیتروژن در بعضی نقاط به زیر حد استانداردهای اتحادیه اروپا رسید. آلودگی صوتی در ساعات اوج ترافیک تا ۴۵ درصد کمتر شد که در اطراف مدارس، مراکز درمانی و فضاهای فرهنگی تأثیر قابل‌توجهی داشت. این کاهش نویز و آلودگی، بهبود سلامت عمومی و افزایش استفاده از فضاهای باز را به همراه داشت.
در حوزه ایمنی شهری، آمار تصادفات رانندگی در محدوده اجرای طرح تا ۲۵ درصد کاهش پیدا کرد. حذف خودروهای شخصی و اولویت دادن به پیاده‌روها و مسیرهای دوچرخه‌سواری، باعث افزایش ایمنی کودکان، سالمندان و افراد کم‌توان شد. فضاهای آزادشده از خودرو به بستری برای فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل شدند. کسب‌وکارهای محلی همچون کافه‌ها، کتاب‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های کوچک در این مناطق رشد کردند، چراکه افزایش حضور پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران، جریان مشتریان را متحول کرد. تجربه اسلو نشان داد که حذف خودرو از شهر می‌تواند به بهبود همه‌جانبه زندگی شهری منجر شود.
چالش‌ها و ملاحظات طراحی شهری بدون خودرو
با وجود موفقیت‌های چشم‌گیر، اجرای سیاست شهر بدون خودرو با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تأمین زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و جایگزین‌های مناسب برای خودروهای شخصی است. در مناطقی که شبکه حمل‌ونقل عمومی ضعیف است، حذف خودرو می‌تواند منجر به نارضایتی، کاهش دسترسی و افزایش نابرابری فضایی شود. بنابراین، توسعه هم‌زمان حمل‌ونقل عمومی و سیاست‌های حذف خودرو ضروری است.
چالش دیگر، مقاومت فرهنگی و رفتاری شهروندان در برابر تغییر الگوهای حمل‌ونقل است. در بسیاری از جوامع، خودرو نه‌تنها وسیله‌ای برای جابه‌جایی، بلکه نمادی از استقلال، رفاه و سبک زندگی است. تغییر این نگرش نیازمند آموزش عمومی، کمپین‌های فرهنگی و ارائه تجربه‌های ملموس از مزایای زندگی بدون خودرو است؛ تجربه‌هایی که در پاریس و اسلو با موفقیت اجرا شده‌اند.
حفظ تعادل میان پایداری زیست‌محور و پویایی اقتصادی شهری، چالشی مهم در اجرای این سیاست‌هاست. حذف خودرو نباید به رکود کسب‌وکارهای محلی یا کاهش دسترسی به خدمات منجر شود. شهرهایی که در این مسیر موفق بوده‌اند، با طراحی هوشمندانه، مشارکت اجتماعی و سرمایه‌گذاری هدفمند، توانسته‌اند این تعادل را برقرار کنند و الگویی برای دیگر شهرها ارائه دهند.
