به گزارش پردیسان آنلاین، ترافیک سال‌هاست که به یکی از جدی‌ترین چالش‌های کلان‌شهرهای ایران بدل شده است؛ مسئله‌ای که نه تنها وقت و انرژی شهروندان را می‌بلعد، بلکه هزینه‌های هنگفتی نیز بر اقتصاد شهری، سلامت روانی و جسمی مردم و کیفیت محیط‌زیست تحمیل می‌کند.
ترافیک سنگین به‌طور مستقیم با افزایش آلودگی هوا و کاهش بهره‌وری اجتماعی گره خورده است؛ به‌گونه‌ای که بخش قابل‌توجهی از وقت فعالان اقتصادی، دانش‌آموزان و شهروندان در پشت چراغ قرمزها یا گره‌های ترافیکی هدر می‌رود؛ در این میان، تجربه جهانی نشان می‌دهد که مدیریت ترافیک صرفاً با توسعه زیرساخت‌ها یا تشدید قانون‌گذاری به نتیجه نمی‌رسد، بلکه یک ضلع اساسی دیگر نیز به‌نام «فرهنگ‌سازی» دارد.
شهرهایی همچون توکیو، سئول و سنگاپور روزگاری با شرایطی بسیار نابسامان‌تر از کلان‌شهرهای ایران دست‌به‌گریبان بودند، اما توانستند با ترکیب سه رکن مهندسی هوشمندانه معابر، اجرای سختگیرانه قوانین و آموزش هدفمند شهروندان، به الگویی از نظم و انضباط ترافیکی در سطح جهان تبدیل شوند؛ بنابراین، بدون تغییر نگرش و رفتار رانندگان و عابران، هیچ‌یک از سیاست‌های عمرانی یا نظارتی پایدار نخواهد بود.
اصفهان به‌عنوان سومین کلان‌شهر پرجمعیت ایران و یکی از قطب‌های گردشگری و صنعتی کشور، سال‌هاست با چالش ترافیک و پیامدهای آن روبه‌رو است؛ ساختار تاریخی شهر، محدودیت توسعه معابر در بافت مرکزی، تمرکز فعالیت‌های اقتصادی و اداری در نقاط مشخص و رشد سریع وسایل نقلیه شخصی، همگی فشار مضاعفی بر شبکه حمل‌ونقل شهری وارد کرده‌اند، افزون بر این سهم بالای موتورسیکلت‌ها در جابه‌جایی‌های شهری –که بر اساس آمار استان، عامل نزدیک به نیمی از تلفات رانندگی است– اهمیت فرهنگ‌سازی را دوچندان می‌کند.
این وضعیت نشان می‌دهد که اگر تغییری اساسی در نگرش و رفتار ترافیکی شهروندان رخ ندهد، حتی بزرگ‌ترین طرح‌های عمرانی و محدودیت‌های ترافیکی نیز اثرگذاری مطلوب نخواهند داشت.
فرهنگ ترافیک در حقیقت چیزی جز احترام متقابل شهروندان نیست؛ وقتی راننده‌ای تصمیم می‌گیرد در محل نامناسب توقف نکند، پارک دوبله نداشته باشد یا هنگام عبور از تقاطع به حق تقدم دیگران احترام بگذارد، در واقع هم برای وقت و امنیت خود ارزش قائل شده و هم به حقوق دیگران احترام گذاشته است. این رویکرد ساده اما بنیادین، همان حلقه مفقوده‌ای است که می‌تواند کیفیت زندگی در کلان‌شهرهایی همچون اصفهان را متحول کند.
شهرداری اصفهان طی سال‌های اخیر تلاش کرده است با بهره‌گیری از ابزارهای آموزشی، رسانه‌ای و اجتماعی این فرهنگ را نهادینه کند. برنامه‌هایی همچون ستاد مهر برای آموزش کودکان در آغاز سال تحصیلی، کمپین‌های ویژه در روز هوای پاک، معاینه فنی رایگان موتورسیکلت‌ها و پویش‌های متعدد با محوریت کلاه ایمنی یا دریافت گواهینامه موتور، نمونه‌هایی از اقدامات مؤثر در این زمینه است. با این حال، کارشناسان معتقدند استمرار، تنوع و خلاقیت در روش‌های آموزش و همچنین بازسازی اعتماد اجتماعی نسبت به پیام‌های نهادهای عمومی، شرط اصلی موفقیت این برنامه‌هاست.
رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز امروز به ابزار قدرتمندی در این مسیر تبدیل شده‌اند. تجربه مدیریت شهری اصفهان نشان داده که تمرکز بر یک رفتار غلط –همچون پارک دوبله یا عبور موتورسیکلت‌ها از معابر ممنوعه– و ارائه محتوای تصویری و هنری متناسب، می‌تواند ذهن شهروندان را به‌طور ملموس درگیر پیامدهای منفی آن کند؛ از سوی دیگر، مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد و پیوند آموزش‌های رسمی مدارس با رفتار خانواده‌ها، حلقه‌های مکملی هستند که اثرگذاری فرهنگ‌سازی را افزایش می‌دهند.
اصفهان در آستانه تحولات جمعیتی و توسعه‌ای قرار دارد و بدون شک مدیریت آینده ترافیک این کلان‌شهر به شدت وابسته به میزان موفقیت در فرهنگ‌سازی خواهد بود؛ کاهش تصادفات، افزایش اعتماد اجتماعی، ارتقای کیفیت هوا و روان‌تر شدن حمل‌ونقل شهری، همه و همه در گرو تغییر عادت‌ها و شکل‌گیری احساس مسئولیت اجتماعی در میان نسل‌های کنونی و آینده است.
همان‌گونه که تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد، فرهنگ‌سازی فرایندی زمان‌بر، اما ماندگار است و می‌تواند در درازمدت هم هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی شهر را کاهش دهد و هم آرامش و رفاه شهروندان را ارتقا بخشد.
بنابراین، می‌توان گفت که آینده ترافیک اصفهان نه فقط در گرو احداث پروژه‌های بزرگراهی و طرح‌های محدودیت خودرو، بلکه بیش از همه در دستان شهروندانی است که تصمیم می‌گیرند مسئولانه رانندگی کنند؛ اگر فرهنگ ترافیک به‌عنوان بخشی از فرهنگ عمومی جامعه نهادینه شود، اصفهان می‌تواند به الگویی ملی در مدیریت شهری تبدیل شود و تجربه‌ای موفق در پیوند میان آموزش، رسانه و اعتماد اجتماعی به نمایش بگذارد.
آموزش، رسانه و اعتماد اجتماعی ۳ کلید اصلاح رفتارهای رانندگی
جمشید لقایی، مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با تأکید بر نقش بنیادین فرهنگ‌سازی در کنار مهندسی و اعمال قانون در مدیریت ترافیک شهری به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: ارتقای فرهنگ ترافیک به‌معنای احترام به خود و دیگران و استفاده مؤثرتر از ظرفیت شبکه حمل‌ونقل است.
وی با اشاره به تجارب موفق کشورهایی همچون ژاپن، کره‌جنوبی و سنگاپور در زمینه فرهنگ‌سازی ادامه می‌دهد: چالش‌های داخلی از جمله کاهش اعتماد عمومی به نهادهای حاکمیتی، ضرورت نقش‌آفرینی آموزش و پرورش، مشارکت سمن‌ها، ظرفیت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، به‌کارگیری فناوری و ارزیابی مداوم از طریق کاهش تخلفات و تصادفات از محورهای کلیدی در اصلاح رفتارهای ترافیکی است و امیدواریم که نسل‌های آینده با آگاهی بیشتر، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و رعایت حقوق شهروندی، آینده‌ای بهتر برای ترافیک شهری اصفهان رقم بزنند.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با اشاره به نقش فرهنگ‌سازی در کاهش و مدیریت ترافیک شهری تصریح می‌کند: مدیریت ترافیک بر سه ضلع مهندسی، اعمال قانون و آموزش استوار است و در واقع فرهنگ‌سازی همان ضلع سوم این مثلث است که بدون آن دو ضلع دیگر کارآمدی لازم را نخواهند داشت، به میزانی که فرهنگ ترافیک ارتقا پیدا می‌کند، شبکه حمل‌ونقل روان‌تر می‌شود و شهروندان می‌توانند با آرامش و سهولت بیشتری در سطح شهر جابه‌جا شوند.
وی می‌افزاید: فرهنگ ترافیک در اصل چیزی جز احترام به خود و دیگران نیست. وقتی من برای وقت خود ارزش قائل باشم، طبیعی است که اجازه ندهم با رفتارهایی همچون پارک دوبله یا توقف در گلوگاه‌های ترافیکی، دیگران دچار اختلال و اتلاف وقت شوند و همین انتظار را نیز از سایر شهروندان دارم و این احترام متقابل پایه اصلی فرهنگ‌سازی است.
لقایی با اشاره به نمونه‌های موفق جهانی می‌گوید: کشورهای شرق آسیا همچون ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور الگوهای برجسته‌ای در فرهنگ‌سازی ترافیک هستند. هرچند امروز ژاپن به نظم و فرهنگ شهروندی شهرت دارد، اما در دهه ۱۹۶۰ میلادی وضعیت ترافیک توکیو به‌مراتب نابهنجارتر از بسیاری از کلان‌شهرهای ایران بود و این کشورها با اتکا به اعمال قانون قوی، مهندسی هوشمندانه معابر و آموزش گسترده شهروندان توانستند نظم ترافیکی مطلوبی ایجاد کنند؛ تجربه‌ای که نشان می‌دهد فرهنگ‌سازی در کنار سایر ابزارها نقشی حیاتی دارد.
وی با بیان برخی موانع موجود تصریح می‌کند: یکی از چالش‌های جدی، کاهش اعتماد عمومی به نهادهای حاکمیتی است و این مسئله موجب شده حتی پیام‌های درست و مبتنی بر عقل سلیم همچون لزوم استفاده موتورسواران از کلاه ایمنی یا رعایت چراغ عابر پیاده از سوی برخی شهروندان جدی گرفته نشود که این نبود اعتماد، اثربخشی کمپین‌های فرهنگ‌سازی را محدود کرده است.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی معاونت حمل‌ونقل شهرداری اصفهان با تاکید بر اهمیت آموزش از سنین پایین می‌گوید: همان‌طور که در ادبیات فارسی آمده، کودکان همچون شاخه‌های تر درخت هستند که به‌راحتی شکل می‌گیرند و آموزش مفاهیمی چون رعایت نوبت در کتاب‌های درسی یا تجربه عملی در پارک‌های ترافیک شهرداری می‌تواند اثرگذاری ماندگاری داشته باشد که البته این آموزش‌ها باید توسط خانواده‌ها نیز تکمیل شود؛ وقتی کودک می‌بیند پدر و مادر از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند، آموزش‌ها به عادت اجتماعی پایدار تبدیل می‌شود.
لقایی درباره راهکارهای افزایش همکاری شهروندان می‌گوید: باید سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) بیش از پیش فعال شوند و ارتباط شهرداری با آنها محدود به جلسات مقطعی نباشد و ارتباط مستمر می‌تواند بخشی از شکاف اعتماد میان شهروندان و نهادهای عمومی را کاهش دهد، همچنین اطلاع‌رسانی شفاف و پیش از موعد در اجرای طرح‌های ترافیکی همچون تغییر جهت معابر یا محدودیت پارک سبب همراهی بیشتر مردم می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی امروز نقش تعیین‌کننده‌ای در فرهنگ‌سازی دارند و مدیریت شهری جدید اصفهان با شناخت صحیح از ظرفیت رسانه‌ها توانسته است در بازه‌های زمانی مشخص، روی یک رفتار غلط ترافیکی تمرکز کند و با استفاده از کلیدواژه‌های هدفمند، کلیپ‌ها و محتوای متناسب، ذهن شهروندان را نسبت به پیامدهای آن آگاه سازد و نکته مهم این است که شهروندان بدانند اصلاح رفتار ترافیکی در وهله نخست به سود خود آنهاست و منجر به کاهش اتلاف وقت، افزایش ایمنی و کاهش هزینه‌ها می‌شود.
لقایی با اشاره به دشواری تغییر رفتار رانندگان تأکید می‌کند: هیچ اصلاحی را نمی‌توان تنها با اجبار پیش برد و برخی تغییرات نیازمند گذر زمان و حتی تغییر نسل است، اما می‌توان با آگاه‌سازی و نشان‌دادن پیامدهای منفی رفتارهای نادرست، همچون پارک دوبله یا توقف در ایستگاه اتوبوس، اثرگذاری ایجاد کرد و فناوری و شبکه‌های اجتماعی در این زمینه ابزارهای مؤثری هستند، اما باید توجه داشت که این ابزارها به‌تنهایی معجزه نمی‌کنند و تغییر واقعی در ذهن و باور افراد شکل می‌گیرد.
وی درباره معیارهای سنجش موفقیت برنامه‌های فرهنگ‌سازی می‌گوید: کاهش تصادفات رانندگی، کاهش تخلفات ثبت‌شده توسط دوربین‌ها و افزایش میزان رعایت قوانین می‌تواند شاخص‌های روشنی از بهبود فرهنگ ترافیک باشد و این داده‌ها به‌صورت مقایسه‌ای در بازه‌های زمانی مختلف قابل بررسی است.
لقایی خاطرنشان می‌کند: آینده فرهنگ‌سازی ترافیک در اصفهان امیدوارکننده است، نسل‌های جدید آگاه‌تر، مسئولیت‌پذیرتر و مسلط‌تر به ابزارهای فناوری هستند و همین امر می‌تواند رفتارهای ترافیکی آنان را بهبود بخشد؛ هرچند عوامل متعددی بر روند آینده مؤثر است، اما رشد سواد اجتماعی، ارتقای آگاهی عمومی و افزایش توجه به حقوق شهروندی نویدبخش شرایطی بهتر برای مدیریت ترافیک و ارتقای فرهنگ رانندگی در اصفهان خواهد بود.
تمرکز شهرداری اصفهان بر فرهنگ‌سازی در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک
سیدمهدی سجادزاده، رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان در با اشاره به اقدامات و سیاست‌های این اداره در حوزه فرهنگ‌سازی ترافیکی به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: حدود یک‌سوم از بودجه اداره توسعه فرهنگ شهروندی به موضوعات مرتبط با فرهنگ‌سازی در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک اختصاص می‌یابد و این اعتبارات بر اساس مناسبت‌ها و تقویم اجرایی هزینه می‌شود و مهم‌ترین رویدادهایی که به‌طور مشخص در این زمینه مدنظر قرار گرفته‌اند، برگزاری برنامه‌های فرهنگی و آموزشی در قالب ستاد مهر همزمان با آغاز سال تحصیلی و اجرای ویژه‌برنامه‌های روز هوای پاک است که در این دو مقطع زمانی، فعالیت‌های متنوعی برای ارتقای آگاهی شهروندان صورت می‌گیرد.
وی با بیان اینکه فعالیت ستاد مهر به‌طور معمول از مرداد آغاز می‌شود و موضوعات مرتبط توسط معاونت ترافیک مشخص می‌شود و پس از آن، اتاق‌های فکر تشکیل می‌شود و برنامه‌ها در قالب‌های گوناگونی همچون تئاتر، مسابقه عکاسی، استیکرهای تبلیغی روی اتوبوس‌ها و طراحی کارت‌های ویژه که سال جاری با تِم کارتونی همراه بود، به اجرا درمی‌آید، می‌افزاید: در فصل سرد نیز که به دلیل مازوت‌سوزی صنایع شاهد افزایش آلودگی هوا هستیم، بیشتر برنامه‌ها معطوف به معرفی راهکارهای کاهش آلودگی و ترغیب مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی می‌شود و این اقدامات با بهره‌گیری از ابزارهای متنوع هنری و فرهنگی همچون کمیک استریپ، کارتون و شیوه‌های تلفیقی انجام می‌گیرد تا بیشترین اثرگذاری را در میان شهروندان داشته باشد.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان با اشاره به پویش‌های سالانه در حوزه حمل‌ونقل اضافه می‌کند: سال گذشته تمرکز ویژه ما بر موضوع موتورسیکلت بود؛ زیرا بر اساس آمار سال ۱۴۲، حدود ۴۶ درصد از جانباختگان تصادفات استان اصفهان مربوط به موتورسواران بوده است و به همین دلیل، با اجرای یک پویش آموزشی گسترده در تابستان و ادامه آن تا اوایل مهر سال بعد، تلاش شد تا فرهنگ صحیح استفاده از موتورسیکلت ترویج شود که این اقدام منجر به کاهش حدود هفت‌درصدی آمار جانباختگان موتورسواران در سال ۱۴۳ نسبت به سال قبل از آن شد.
سجادزاده با تأکید بر اهمیت گواهینامه موتورسیکلت تصریح می‌کند: یکی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه، نبود آگاهی بسیاری از موتورسواران در خصوص لزوم دریافت گواهینامه موتور است و برخی افراد تصور می‌کنند داشتن گواهینامه خودرو برای راندن موتور کافی است، در حالی که این اشتباه می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد و در صورت بروز حادثه، اگر موتورسوار فاقد گواهینامه موتور باشد، هیچ‌گونه خسارت بیمه‌ای به وی تعلق نمی‌گیرد و این موضوع علاوه بر آسیب فردی، مشکلات مالی سنگینی برای حادثه‌دیدگان به همراه خواهد داشت.
وی ادامه می‌دهد: استفاده از کلاه ایمنی استاندارد یکی دیگر از موضوعات کلیدی است و بسیاری از موتورسواران یا از کلاه‌های غیراستاندارد استفاده می‌کنند یا تمایلی به استفاده از کلاه ایمنی ندارند؛ این در حالی است که یک کلاه ایمن می‌تواند از بروز خسارات مالی و جانی چندصد میلیونی جلوگیری کند و هرچند هزینه خرید چنین کلاه‌هایی بالاست، اما ارزش سرمایه‌گذاری در مقایسه با عواقب جبران‌ناپذیر حوادث بسیار ناچیز است.
رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان با اشاره به اهمیت معاینه فنی موتورسیکلت‌ها می‌گوید: بسیاری از موتورسواران از اهمیت معاینه فنی غافل هستند و تصور می‌کنند این موضوع تنها به خودروها مربوط است و این در حالی است که موتورسیکلت‌ها نیز نیازمند معاینه فنی دوره‌ای هستند که سال گذشته معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان در روز هوای پاک، حدود ۱۰ هزار دستگاه موتورسیکلت را به‌صورت رایگان مورد معاینه قرار داد که این اقدام شامل بررسی فنی موتور، وضعیت ظاهری، چراغ‌ها و پلاک‌ها بود.
وی می‌افزاید: بخش قابل توجهی از حوادث رانندگی در اصفهان ناشی از مشکلات فنی موتورسیکلت‌ها، عبور از چراغ قرمز در چهارراه‌ها و ورود غیرمجاز موتورسواران به بزرگراه‌ها است و ورود به بزرگراه‌ها برای موتورسیکلت‌ها غیرمجاز و خطرناک است، زیرا علاوه بر کاهش ایمنی خودروها و اخلال در نظم ترافیک، احتمال وقوع حوادث مرگبار برای موتورسواران را به شدت افزایش می‌دهد.
سجادزاده با اشاره به برنامه‌های آینده این اداره خاطرنشان می‌کند: تمرکز ما بر فرهنگ‌سازی در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک همچنان ادامه خواهد داشت و تلاش می‌کنیم با استفاده از ابزارهای فرهنگی و هنری، آموزش مستقیم و غیرمستقیم و پویش‌های اجتماعی، نقش مؤثری در ارتقای ایمنی، کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهروندان ایفا کنیم.
به گزارش پردیسان آنلاین، مدیریت ترافیک در کلان‌شهرهایی همچون اصفهان بیش از هر چیز نیازمند تغییر نگرش و رفتار شهروندان است؛ تجربه جهانی نشان داده که حتی قدرتمندترین قوانین یا پیشرفته‌ترین زیرساخت‌ها بدون همراهی مردم به نتیجه نمی‌رسند؛ به‌همین دلیل، آموزش مستمر از سنین پایین، استفاده هوشمندانه از ظرفیت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، و همچنین تقویت اعتماد عمومی به نهادهای مسئول باید به‌عنوان اولویت‌های راهبردی مدیریت شهری دنبال شود.
آینده ترافیک اصفهان وابسته به این است که نسل جدید شهروندان، رانندگی را نه صرفاً یک مهارت فردی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی بدانند. اگر فرهنگ احترام متقابل و رعایت حقوق دیگران در حوزه حمل‌ونقل نهادینه شود، پیامدهای مثبتی همچون کاهش حوادث، بهبود کیفیت هوا، صرفه‌جویی در وقت و هزینه و ارتقای کیفیت زندگی شهری حاصل خواهد شد.
این مسیر هرچند زمان‌بر است، اما می‌تواند اصفهان را به الگویی در سطح کشور برای مدیریت پایدار ترافیک و زندگی شهری سالم تبدیل کند.
