به گزارش پردیسان آنلاین، کمتر از یک هفته تا پایان ضرب‌الاجل یک‌ماهه اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باقی مانده است. ۶ مهر، موعدی است که سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس رسمی اعلام خواهند کرد آیا بر سر ادامه مسیر دیپلماسی می‌ایستند یا دکمه بازگشت همه تحریم‌های شورای امنیت را فشار می‌دهند. از زمانی که این کشورها در ششم شهریور نامه‌ای به شورای امنیت ارسال کردند، شمارش معکوس آغاز شد و حالا با اقدام اخیر آن‌ها در بیست‌وهشتم شهریور، به‌طور عملی همه شواهد از قطعی بودن فعال‌سازی این مکانیسم حکایت دارد.
با این حال هنوز برخی تحلیلگران بر این باورند که اروپا ممکن است در لحظات پایانی عقب‌نشینی کند؛ به‌ویژه اگر تهران حاضر به پذیرش برخی شروط باشد. در مقابل، جمهوری اسلامی ایران با انتشار بیانیه شورای عالی امنیت ملی تأکید کرده است در صورت چنین اقدامی، همکاری‌های هسته‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حالت تعلیق درخواهد آمد.
دیپلماسی یا فشار حداکثری؟
اروپا این روزها در حال ارسال پیام‌های متناقض است. از یک سو در مذاکرات اخیر در قطر، نمایندگان اروپایی به توافق ایران و آژانس در قاهره چراغ سبز نشان دادند و آن را زمینه‌ای برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ دانستند، حتی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، به پشتوانه همین چراغ سبز، توافق را با ایران امضا کرد، اما بی‌درنگ پس از این توافق، اروپایی‌ها روی دیگر سکه را نشان دادند و دوباره از فعال‌سازی مکانیسم ماشه سخن گفتند.
این رفتار دوگانه نشان می‌دهد اروپا بیش از آنکه به منطق حقوقی پایبند باشد، در پی فشار سیاسی است؛ فشارهایی که قرار است ایران را پای میز امتیازدهی بکشاند. در واقع، اروپا با همراهی آمریکا مسیر دیپلماسی را رها کرده و وارد فاز تهدید شده است.
موضع قاطع شورای عالی امنیت ملی
در شامگاه شنبه، شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل جلسه داد. در اطلاعیه این شورا به‌صراحت آمده است که در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همکاری‌های ایران با آژانس متوقف خواهد شد، همچنین تأکید شد که بدعهدی اروپا نسبت به توافق اخیر ایران و آژانس، مسیر همکاری‌های آینده را به بن‌بست کشانده است.
شورا علاوه‌بر بررسی تحرکات اروپا، وضعیت منطقه و ماجراجویی‌های رژیم صهیونیستی را نیز بررسی کرد و بر سیاست ایران در زمینه ایجاد صلح و ثبات منطقه‌ای تأکید کرد، مأموریت وزارت امور خارجه نیز مشخص شد: ادامه رایزنی‌های دیپلماتیک اما در چارچوب مصوبات شورای عالی امنیت ملی و با حفظ کامل منافع ملی.
راهبرد مذاکره از موضع قدرت
ایران همواره نشان داده است که اهل مذاکره است، اما نه از موضع ضعف. توافق اخیر با آژانس، بهترین گواه این مسئله است، ایران حتی در شرایطی که تحت حملات سایبری و خرابکارانه آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار گرفت، حاضر شد مسیر همکاری با آژانس را باز نگه دارد، اما واکنش اروپا به این حسن نیت، چیزی جز بدعهدی و تکرار تهدید مکانیسم ماشه نبود.
به بیان دیگر، ایران همچنان دیپلماسی را زنده نگه داشته اما طرف مقابل است که دیوار بی‌اعتمادی را بالا می‌برد. از این‌رو تهران اعلام کرده است اگر اروپا واقعاً به‌دنبال حل مسئله از مسیر مذاکره است، راه باز است، اما اگر مکانیسم ماشه فعال شود، همکاری با آژانس تعلیق خواهد شد و در آن صورت، اروپا هیچ ابزاری برای فشار نخواهد داشت.
مکرون و بهانه‌های مضحک
اظهارات امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به‌خوبی نشان می‌دهد، اروپا بهانه‌تراشی را به استدلال ترجیح داده است، او در گفت‌وگو با کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی مدعی شد ایران «اراده‌ای برای اجرای مفاد پیشنهاد عراقچی ندارد»، در حالی که وزارت امور خارجه ایران تصریح کرد این پیشنهاد، در واقع پیشنهاد نظام بوده و جمهوری اسلامی همواره به تعهدات خود پایبند است.
چنین سخنانی بیش از آنکه نشانه واقعیت باشد، بیشتر بهانه‌ای سیاسی برای توجیه تصمیم از پیش‌گرفته‌شده اروپاست. مکرون به‌جای پذیرش مسئولیت بدعهدی اروپا، توپ را به زمین ایران انداخت تا بتواند در برابر فشارهای داخلی و لابی صهیونیستی، تصمیم فعال‌سازی مکانیسم ماشه را توجیه کند.
واکنش چین و روسیه: غیرقانونی و غیرحقوقی
اروپا شاید تصور می‌کند با مکانیسم ماشه می‌تواند ایران را در تنگنا قرار دهد، اما واکنش چین و روسیه نشان داد این مسیر چندان هموار نیست. مسکو و پکن بارها اعلام کرده‌اند این اقدام غیرقانونی و خلاف موازین حقوقی است. حمایت این دو عضو دائم شورای امنیت از مواضع ایران، وزنه مهمی در معادلات دیپلماتیک محسوب می‌شود.
ایران نیز بر همین اساس، راهبردی دوگانه را پیش گرفته است: از یک سو تقویت هم‌افزایی با کشورهای دوست و از سوی دیگر باز گذاشتن درِ مذاکره با اروپا.
چانه‌زنی‌های روزهای آخر
اکنون در واپسین روزهای مهلت یک‌ماهه، هر دو طرف در حال استفاده از کارت‌های خود هستند، اروپا با تهدید مکانیسم ماشه به دنبال امتیازگیری است و ایران با تهدید تعلیق همکاری با آژانس، هزینه‌های این اقدام را یادآوری می‌کند.
پیش‌بینی غالب آن است که اروپا در نهایت مکانیسم ماشه را فعال کند، اما تهران روشن ساخته که پس از این اقدام، دیگر هیچ‌گونه همکاری با آژانس در دستور کار نخواهد بود، به عبارت دیگر، اروپایی‌ها اگر به‌دنبال اطلاعات از برنامه هسته‌ای ایران و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد باشند، با فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه‌تنها به این هدف نخواهند رسید، بلکه به‌طور عملی پرونده را پیچیده‌تر می‌کنند.
آیا تهدید نظامی روی میز است؟
یکی از سناریوهای احتمالی غرب پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، متوسل شدن به تهدید نظامی است، اما چنین تهدیدی، نتیجه‌ای معکوس به همراه خواهد داشت، چراکه اگر فشار نظامی به‌عنوان پشتوانه همکاری با آژانس مطرح شود، در ایران این همکاری نه یک روند فنی بلکه یک تهدید امنیتی تلقی خواهد شد، این موضوع، موضع تهران را در قبال بازرسی‌ها سخت‌تر خواهد کرد و بازدارندگی هسته‌ای ایران تقویت خواهد شد.
هزینه‌های اروپا و آمریکا
فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اگرچه در نگاه اول برگ برنده‌ای برای اروپا و آمریکا به نظر می‌رسد، اما در عمل می‌تواند به ضد خود تبدیل شود. نخست اینکه دسترسی آژانس به تأسیسات هسته‌ای ایران قطع خواهد شد و به‌طور عملی غرب از مهم‌ترین کانال اطلاعاتی خود محروم می‌شود، دوم اینکه نشان خواهد داد اروپا با تبعیت کورکورانه از آمریکا، آخرین رشته‌های دیپلماسی را پاره کرده است.
چنین مسیری نه‌تنها به حل مسئله کمک نمی‌کند، بلکه هزینه‌های سنگینی برای غرب در پی خواهد داشت: افزایش بی‌اعتمادی در جامعه جهانی، تضعیف نقش اروپا در پرونده هسته‌ای، و تقویت هم‌گرایی ایران با قدرت‌هایی چون روسیه و چین.
ایران در آستانه تصمیم تاریخی درباره همکاری با آژانس و خروج از NPT
احمد بخشایش، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: نشست روز گذشته مجمع شورای امنیت ملی در واقع یک مسئله تشریفاتی و نوعی خود شیرینی بود. رئیس کره جنوبی که ریاست دوره‌ای شورای امنیت را برعهده داشت، به‌نوعی خدمت به آمریکا و اروپایی‌ها کرد. در حالی که قرار بود پرونده ایران در هفت مهر مختومه و عادی شود، این اقدام مسیر را تغییر داد.
وی افزود: ما حدود یک هفته فرصت داشتیم تا ریاست دوره‌ای شورا به روسیه برسد، اما خانم ساو از کره جنوبی پیشنهادی مطرح کرد که آیا لغو تحریم‌ها استمرار داشته باشد یا خیر. نتیجه رأی‌گیری چهار رأی موافق، نه رأی مخالف و دو ممتنع بود که معنای قطعی آن فعال شدن مکانیسم ماشه است.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تصریح کرد: با فعال شدن مکانیسم ماشه، تحریم‌های پیش از ۱۰ سال گذشته از طریق سازمان ملل مشروعیت پیدا می‌کند، البته این بار چین، روسیه و پاکستان مخالفت کردند، ایران هم با پذیرش این موضوع اعلام کرده است که فشارهای بیشتر را می‌پذیرد، چراکه تجربه تحریم‌های شدیدتر را داشته و عمده روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه همچون چین است و روابط تجاری با اروپا و آمریکا ندارد.
همکاری با آژانس و ابهام توافق‌های شفاهی
بخشایش گفت: در هفته آینده پزشکیان و عراقچی ممکن است با رهبران اروپا رایزنی کنند. اختلاف اصلی به توافق شفاهی عراقچی با آژانس بازمی‌گردد. بر اساس این توافق، اگر بازرسی از تأسیسات آسیب‌دیده لازم باشد، درخواست به شورای عالی امنیت ملی ارجاع می‌شود تا شرایط ایمنی بررسی شود، اما در متن توافق نیامده که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، همکاری با آژانس به چه صورتی خواهد بود.
سناریوی خروج از NPT و پیامدهای آن
وی افزود: اروپایی‌ها به‌طور قطع مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. در این شرایط مجلس باید ورود کند. شورای عالی امنیت ملی ۱۱ عضو دارد که شش نفر آن‌ها دولتی هستند. مجلس پیش‌تر قانونی بر پایه الزام تعلیق همکاری با آژانس تصویب کرده و این اختیار را به شورای عالی داده است؛ اما اکنون تأکید دارد که مجوز نهایی همچنان در دست مجلس است، احتمال دارد مجلس موضوع خروج از ان‌پی‌تی را پیگیری کند. از نگاه غربی‌ها این تصمیم به‌معنای حرکت ایران به سمت تولید بمب هسته‌ای است، به‌ویژه با توجه به ذخایر حدود ۴۰۰ کیلوگرمی اورانیوم غنی‌شده. اما ایران تأکید دارد چنین هدفی ندارد و غنی‌سازی تنها برای نیازهای تحقیقاتی، پزشکی و دارویی انجام می‌شود. با این حال، هر اقدامی در این مسیر می‌تواند دستاویز تبلیغاتی غرب و اپوزیسیون علیه ایران باشد.
سیاست ابهام هسته‌ای، دسترسی آژانس و بازدارندگی
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تصریح کرد: اینکه ما سیاست ابهام هسته‌ای‌مان را پیش ببریم و دسترسی آژانس را برای بازدید از برخی مراکز محدود کنیم، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار فشار در اختیار ما قرار بگیرد. من نظر شخصی‌ام را می‌گویم؛ من کمیسیون نیستم، اما از ابتدا ما با پاکستان شروع کردیم. پاکستان در زمانی عضو ان‌پی‌تی نبود و بمب هسته‌ای ساخت و بازدارندگی‌اش را نشان داد. ما بازدارندگی خود را در تولید بمب حرکت ندادیم؛ ما باید می‌ساختیم، خیلی وقت پیش باید می‌ساختیم؛ ما تنها هزینه دادیم و بیشتر روی موشک کار کردیم.
بخشایش گفت: اکنون غربی‌ها روی بحث هسته‌ای فشار می‌آورند و آرام مطالباتشان را افزایش می‌دهند؛ یعنی علاوه‌بر هسته‌ای، بحث موشکی را هم مطرح می‌کنند. غرب تنها زبان زور را می‌فهمد، البته گاهی ما هم در اوج زور بودیم و فرصت‌ها را از دست دادیم؛ انصافاً می‌توانستیم بهتر عمل کنیم. در دوران اوباما و حتی بایدن امکان تفاهم وجود داشت، اما دوره ترامپ را تا حد زیادی باید رد کنیم؛ چون او رفتار غیرقابل‌پیش‌بینی داشت و با وعده‌های کوتاه‌مدت، شرایط را متزلزل کرد.
وی درباره راهبرد همکاری یا همکاری نکردن با آژانس گفت: اگر سیاست ابهام را پیش ببریم، یعنی اجازه بازرسی نداشته باشیم. ما قانون تعلیق همکاری را داریم، اما می‌توانیم بازرسان آژانس را به‌طور عملی از ورود منع کنیم. آژانس تا حدی از لحاظ فنی و پژوهشی به ما کمک می‌کند، اما اطلاعاتی که به غرب منتقل می‌کند، برای ما مسئله‌ساز است؛ آن‌ها مرتب دنبال مذاکره‌اند، چون می‌خواهند اطلاعات هسته‌ای ما را به‌دست آورند. من نظر شخصی‌ام این است که از NPT خارج نشویم، بلکه همکاریمان را با آژانس کاهش دهیم.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تصریح کرد: وقتی همکاریمان با آژانس کم شود، آن‌ها تلاش می‌کنند با فشارهای دیپلماتیک و اطلاعاتی، به‌دنبال پر کردن خلأ اطلاعاتی باشند. ممکن است به زد و خوردهای منطقه‌ای منجر شود، اما تجربه برخورد با رژیم صهیونیستی نشان داد که غرب به‌راحتی جنگ فیزیکی را علیه ما تحمیل نمی‌کند، آن‌ها بیشتر روی جنگ روانی و اقتصادی تمرکز می‌کنند ایجاد گرانی، تضعیف اقتصاد با افزایش قیمت ارز و طلا و ایجاد شکاف بین دولت و ملت است.
بند چهارم بیانیه شعام و اقدام متقابل؛ هزینه‌ها و اهرم‌ها
بخشایش گفت: در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، ما اقدام متقابل انجام می‌دهیم. عراقچی و نمایندگان ما در سازمان ملل هم تصریح کرده‌اند این اقدام متقابل می‌تواند شامل تعلیق کامل همکاری یا نادیده گرفتن توافقات جاری با آژانس باشد. خروج از NPT و حرکت به‌سمت بمب هسته‌ای از دید غربی‌ها نزدیک به نظر می‌رسد، اما خروج از NPT هزینه‌های سنگینی خواهد داشت؛ به‌ویزه اگر نخواهیم بمب بسازیم، چرا باید از NPT خارج شویم؟ ما فتوا داریم و بازدارندگیمان را با موشک‌ها نشان می‌دهیم.
وی افزود: با این وجود خروج از NPT می‌تواند اهرم فشار باشد. اگر دشمنان بین‌المللی بخواهند تحریم‌ها را مشروعیت بخشند، فروش نفت ما محدود خواهد شد و اقتصاد کشور متحمل فشار بیشتری می‌شود. بنابراین تا زمانی که امید به توافقاتی همچون برجام وجود دارد، ایران ترجیح می‌دهد در NPT بماند؛ اما اگر فشارها و مشکلات بیشتر شود، امکان واکنش‌هایی همچون کاهش همکاری با آژانس یا حتی خروج از NPT روی میز قرار دارد.
بخشایش گفت: غرب با ابزار اقتصادی و روانی می‌کوشد جامعه ما را تضعیف کند، گرانی، چندقطبی‌سازی و ایجاد فاصله میان دولت و ملت از جمله سناریوهای محتمل است، همچنین اگر آن‌ها به این نتیجه برسند که ایران در حال ساخت بمب هسته‌ای است ممکن است گزینه نظامی را دوباره بررسی کنند، مگر اینکه ما یک بار به‌صورت آشکار اعلام کنیم و پرده‌برداری کنیم تا بازی سیاسی آن‌ها متوقف شود.
خروج از NPT و پایان همکاری با آژانس تنها راه مقابله
ابوالفضل ظهره‌وند، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین با اشاره به ابعاد روابط ایران و غرب اظهار کرد: روابط با غرب روزبه‌روز ابعاد ظالمانه و بی‌منطق بودن خود را نشان می‌دهد، زیرا منطق غرب در هر رابطه‌ای تنها بر قدرت استوار است. در شرایط فعلی دولت تمرکز خود را بر مشکلاتی همچون آب و برق گذاشته و در حوزه دیپلماسی نیز همان مسیر دولت یازدهم و دوازدهم را ادامه می‌دهد، در چنین وضعیتی یا باید تسلیم آمریکا و غرب شد یا در چارچوب تفکر انقلاب مسیر مقاومت را انتخاب کرد.
وی افزود: توافق اخیر با هدف تأثیرگذاری بر موضع اروپایی‌ها امضا شد تا مانع فعال شدن مکانیسم ماشه شود، در حالی‌که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با همکاری آمریکا و رژیم صهیونیستی نقش مخربی علیه ایران ایفا می‌کند. فعال شدن مکانیسم ماشه مبنای قانونی ندارد، زیرا اروپایی‌ها خود به تعهداتشان در حفظ برجام عمل نکردند، ضمن اینکه آمریکا نیز از برجام خارج شده است.
برجام؛ توافق یا پروژه‌ای ضدملی؟
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه «برجام از ابتدا توافق نبود، بلکه پروژه‌ای فریب‌کارانه و ضدملی بود،» تصریح کرد: این پروژه توسط عوامل داخلی و غربی طراحی و به ملت ایران تحمیل شد و امروز ابعاد واقعی آن آشکار شده است، دولت کره جنوبی نیز به‌عنوان دست‌نشانده آمریکا در غرب آسیا با ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای، بستر لازم را برای اقدام غیرقانونی اروپایی‌ها در زمینه مکانیسم ماشه فراهم کرد.
زهره‌وند گفت: اکنون اروپا سه شرط را مطرح کرده است، نخست همکاری گسترده‌تر با آژانس و دسترسی نامحدود بازرسان به سایت‌های هسته‌ای، دوم تعیین‌تکلیف اورانیوم غنی‌شده و ظرفیت‌های موجود و سوم آغاز مذاکرات تصمیمی با آمریکا در حوزه‌های هسته‌ای، موشکی و حتی حقوق بشری. این همان پروژه‌ای است که در دولت قبل توسط روحانی و ظریف کلید خورد و امروز در حال تکمیل است.
وی درباره پیامدهای اجرای مکانیسم ماشه خاطرنشان کرد: این مکانیسم می‌گوید ایران باید در حوزه موشکی محدودیت داشته باشد و فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند، همچنین کشورها موظف می‌شوند محموله‌های ایران را بازرسی کنند، این یعنی تحریم‌های جدید و گسترده‌تر از گذشته.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: بیش از سه‌هزار طرح تحریمی علیه ایران اعمال شده و عوامل داخلی وابسته به غرب نیز به‌دنبال افزایش نرخ ارز و طلا برای ایجاد بحران در کشور هستند، ملت باید مقابل این جریان بایستند و اجازه ندهند چنین پروژه‌هایی به نتیجه برسد.
وی در آخر گفت: راه‌حل اساسی این است که ایران از معاهداتی چون NPT خارج شود، این اقدام به معنای خروج از توافق قاهره نیز تلقی می‌شود، زیرا همکاری با آژانس یعنی از دست دادن توان هسته‌ای کشور و این مسیری است که نباید ادامه پیدا کند.
بدعهدی اروپا؛ تیر خلاص به اعتماد متقابل
شمارش معکوس ششم مهر، نه‌تنها پایان یک مهلت دیپلماتیک، بلکه آزمونی برای صداقت اروپا در برابر ایران است، فعال‌سازی مکانیسم ماشه اگرچه در ظاهر ابزار فشار غرب است، اما در عمل می‌تواند دست آژانس را از مهم‌ترین کانال نظارت کوتاه کند و مسیر پرونده هسته‌ای را به تاریک‌ترین سناریوها بکشاند.
ایران نشان داده که در برابر فشار، عقب‌نشینی نمی‌کند؛ بلکه معادله را بازتعریف می‌کند. هشدار تهران درباره تعلیق همکاری‌های نظارتی، یک پیام روشن دارد: هر اقدام یک‌جانبه، پاسخ متقابل خواهد داشت. این بار غرب باید انتخاب کند گفت‌وگو از موضع احترام و تعهد متقابل، یا ورود به چرخه‌ای تازه از تقابل که هزینه‌هایش نه تنها بر دوش ایران، بلکه بر اعتبار و منافع خودِ اروپا و آمریکا هم سنگینی خواهد کرد.
دیپلماسی هنوز زنده است، اما تنها بر پایه موازنه قدرت. مکانیسم ماشه اگر فعال شود، نه برگ برنده غرب، بلکه خط پایانی بر اعتماد متقابل و آغاز مرحله‌ای خواهد بود که هیچ‌کس نمی‌تواند نتیجه آن را به سود خود تضمین کند.
