به گزارش پردیسان آنلاین از آذربایجان شرقی، با توجه به اهمیت برقراری روابط با سایر شهرها در سطح بین‌المللی در زمینه‌های مختلف و برخورداری حوزه دیپلماسی شهری از جایگاه مشخص در سیاست خارجی، کلان‌شهر تبریز در این حوزه گام‌های استوار و اثربخش برداشته است.
با این وجود، این سوال مطرح می‌شود که انجام چه اقداماتی، موجب استمرار در گام برداشتن به سوی اهداف دیپلماسی شهری این کلان‌شهر می‌شود.
دیپلماسی، هنر و انجام مذاکرات میان ملت‌ها یا سایر بازیگران و حفظ روابط به‌منظور مدیریت روابط بین‌الملل و حل مناقشات از طریق روش‌های مسالمت‌آمیز و مجری سیاست خارجی در چهارچوب دکترین سیاست خارجی و همواره مورد توجه دولتمردان است.
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در کتاب «قدرت مذاکره» نوشته است: دیپلماسی یک امر تصادفی نیست، بلکه کنشی هدفمند در راستای مدیریت روابط در نظام جهانی است.
دیپلماسی در اشکال رسمی، عمومی، پارلمانی، نظامی، فرهنگی و علمی مورد توجه قرار می‌گیرد که در این میان دیپلماسی عمومی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم اعمال سیاست خارجی بر شهروندان سایر کشورها تأثیر می‌گذارد و در متقاعدسازی آن‌ها نسبت به اهداف ملی خود، مؤثر است.
در دیپلماسی شهری به‌عنوان زیرشاخه دیپلماسی عمومی، شهرها به‌عنوان بازیگران جدید در عرصه روابط بین‌الملل ایفای نقش می‌کنند و از این طریق به‌دنبال ارتقا و تثبیت جایگاه خود در سطح بین‌المللی هستند که از اهداف آن می‌توان به توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و ارتقای جایگاه شهر در سطح جهانی اشاره کرد که بیش از پیش، نقش و جایگاه شهرها را در انجام اقدامات در این حوزه آشکار می‌کند.
در میان شهرها کلان‌شهر تبریز به دلیل برخورداری از ظرفیت‌های فرهنگی-تاریخی غنی، به سمت بین‌المللی شدن گام برداشته و اقداماتی در راستای توسعه دیپلماسی شهری توسط شورای اسلامی شهر تبریز و مدیریت شهری تبریز انجام شده است، تاکنون با شهرهای باکو و گنجه آذربایجان، استانبول و ارزوروم ترکیه، غزه فلسطین، کربلا عراق، ماگیلف بلاروس، قازان جمهوری تاتارستان فدراسیون روسیه و خجند تاجیکستان قرارداد خواهرخواندگی، با شهرهای ترابزون ترکیه و ووهان چین قرارداد دوستی و همکاری داشته و پروتکل هماهنگی برای امضای نهایی قرارداد خواهرخواندگی با قونیه ترکیه امضا شده است.
با توجه به اهمیت موضوع دیپلماسی شهری در کلان‌شهر تبریز اقداماتی همچون ایجاد دبیرخانه توسعه دیپلماسی شهری تبریز پیرو مصوبه شورای اسلامی شهر تبریز و انجام طرح پژوهشی در این حوزه توسط مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر تبریز با عنوان «ارائه چارچوب فرایند شکل‌گیری دیپلماسی شهری در روابط بین‌الملل راجع کلان‌شهر تبریز» انجام شده است که بر اساس نتایج آن شش ویژگی اصلی فرهنگی، رسانه‌ای، علمی-آموزشی، ورزشی، گردشگری و دینی به‌عنوان فرایند شکل‌گیری دیپلماسی شهری در روابط بین‌المللی کلان‌شهر تبریز شناسایی شدند.
دیپلماسی شهری؛ پلی میان واقعیت‌های محلی و پویایی‌های جهانی
«واشینگتن کواکوا» (Washington Quaquá)، رئیس اتحادیه شهرها و شهرداری‌های بریکس‌پلاس و شهردار ماریکا برزیل به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: از دیدگاه ما، دیپلماسی شهری در حال تثبیت خود به‌عنوان یک بخش استراتژیک در روابط بین‌الملل معاصر است.
وی ادامه می‌دهد: در جهانی که به‌طور فزاینده‌ای، شهری می‌شود و جایی که شهرها نه‌تنها اکثریت جمعیت جهان، بلکه جریان‌های اصلی اقتصادی، فرهنگی و فناوری را نیز در خود جای داده‌اند، ایفای نقشی فعال در عرصه بین‌المللی برای این مراکز شهری ضروری است.
وی با بیان اینکه از دیدگاه تحلیلی، دیپلماسی شهری نمایانگر نهادینه‌سازی رویه‌ای است که در آن دولت‌های محلی روابط دوجانبه و چندجانبه را با هدف تأثیرگذاری بر دستور کارهای جهانی، ترویج تبادل بهترین شیوه‌ها و پاسخ به چالش‌های مشترک توسعه می‌دهند، عنوان می‌کند: این فرایندی است که به شهرها، برتری بین‌المللی می‌بخشد و دامنه اقدامات آن‌ها را به آن‌سوی مرزهای ملی، گسترش می‌دهد.
رئیس اتحادیه شهرها و شهرداری‌های بریکس‌پلاس عنوان می‌کند: از جمله مزایای اصلی دیپلماسی شهری، توانایی آن در ارائه راه‌حل‌های چابک‌تر، نوآورانه‌تر و متناسب با شرایط محلی برای مشکلات جهانی است، به‌ویژه مشکلاتی که به طور مستقیم بر مناطق شهری تأثیر می‌گذارد که از آن جمله می‌توان به وضعیت اضطراری آب‌وهوا، جریان‌های مهاجرتی، خطرات بهداشتی و نابرابری اجتماعی- اقتصادی اشاره کرد.
کواکوا خاطرنشان می‌کند: شهرها از طریق شبکه‌های همکاری همچون شهرهای C40 (شهرهای متمرکز بر اقدامات اقلیمی)، UCLG (شهرهای متحد و دولت‌های محلی) و ICLEI (دولت‌های محلی متمایل به پایداری) ظرفیت خود را برای بیان و نفوذ تقویت می‌کنند و رویکردهای عمل‌گرایانه‌ای را در نظر گرفته‌اند تا کمتر در معرض تنش‌های ژئوپلیتیکی مربوط به دولت‌های ملی قرار گیرند.
وی ادامه می‌دهد: دیپلماسی شهری موجب افزایش حضور بین‌المللی شهرها می‌شود و آن‌ها را قادر می‌کند تا هویت خود را تثبیت و سرمایه‌گذاری را جذب کنند، گردشگری را رونق ببخشند، نوآوری‌های تکنولوژیکی را ارتقا دهند و ارزش‌هایی همچون پایداری، شمول اجتماعی و حکمرانی مشارکتی را تقویت کنند.
رئیس اتحادیه شهرها و شهرداری‌های بریکس‌پلاس تصریح می‌کند: این فعالیت که بیشتر توسط شهرداران و مدیران محلی هدایت می‌شود، با مشارکت بازیگران متعدد از جمله دانشگاه‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی و بخش خصوصی، محدودیت‌های دیپلماسی سنتی را می‌شکند.
کواکوا می‌افزاید: در این زمینه دیپلماسی شهری نقش ایجاد پل میان واقعیت‌های محلی و پویایی‌های جهانی را ایفا می‌کند و این نوعی سیاست خارجی غیرمتمرکز را نشان می‌دهد که مشروعیت شهرها را به‌عنوان بازیگران بین‌المللی به رسمیت می‌شناسد و برای استقلال آن‌ها ارزش قائل است.
وی با اشاره به اینکه در مواقع بحران ملی، اقدام بین‌المللی شهرها برای حفظ تعهدات جهانی مانند اهداف توسعه پایدار (SDGs) و توافق‌نامه پاریس ضروری بوده است، تاکید می‌کند: در نهایت، دیپلماسی شهری به گسترش طیف بازیگران در روابط بین‌الملل، تقویت قدرت نرم شهرها و ارتقای منافع محلی در مقیاس جهانی کمک و با ایجاد شبکه‌های همکاری بین‌المللی، تقویت نوآوری سیاسی و پاسخگویی مستقیم‌تر به خواسته‌های شهروندان، سیاست خارجی ملی را تکمیل می‌کند و در برخی موارد، آن را به چالش می‌کشد.
رئیس اتحادیه شهرها و شهرداری‌های بریکس‌پلاس می‌گوید: دیپلماسی شهری فراتر از عمل به‌عنوان جایگزین دیپلماسی سنتی، افق جدیدی از امکانات را برای تعامل بین‌المللی در جهانی که به‌طور فزاینده‌ای به‌هم پیوسته و شهرمحور است، ارائه می‌کند.
تقویت و گسترش همکاری‌های غیررسمی میان دو کشور
جابر وثیق، کارشناس دیپلماسی شهری درباره اهمیت دیپلماسی شهری به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: افزون بر دیپلماسی روابط رسمی که میان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها حاکم است، نوعی از روابط مردمی و روابط بین شهرداری‌ها نیز وجود دارد که برعهده سمن‌ها یا همانNGOها است.
وی اضافه می‌کند: در این رابطه صدها انجمن و سمن وجود دارد که در حوزه بین‌الملل فعالیت و روابط میان کشورها را تنظیم می‌کنند.
این کارشناس ادامه می‌دهد: علاوه‌بر این‌ها، نوع دیگری از همکاری‌ها وجود دارد که بین شهرداری‌های شهرهای مختلف دنیا در جریان است و به این نوع همکاری روابط خواهرخواندگی بین شهرها گفته می‌شود.
وثیق اضافه می‌کند: روابط بین شهرداری‌ها، دیپلماسی شهری نام دارد که در آن شهردار یک شهر با توجه به ظرفیت‌های شهر خود با شهرهایی که دارای ظرفیت مشابه در یک کشور دیگر هستند، درخواست همکاری‌های شهری و خواهرخواندگی می‌کند تا با برقراری روابط با یکدیگر تفاهم‌نامه‌های همکاری و خواهرخواندگی امضا می‌کنند.
وی تصریح می‌کند: در تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی میان دو شهر همکاری‌های متقابل در حوزه‌های مختلف خدمات شهری، هوشمندسازی شهر، گردشگری، گردشگری سلامت و دانش‌بنیان‌ها که بر روابط بین دو کشور تأثیر می‌گذارند، انجام می‌شود.
کارشناس گردشگری عنوان می‌کند: گاهی اتفاق می‌افتد که در روابط رسمی میان کشورها، رابطه دو کشور با فراز و نشیبی توأم می‌شود، در این صورت یکی از راه‌های حفظ ارتباط بین کشورها، همکاری در حوزه‌های غیرسیاسی است که برعهده انجمن‌های دوستی و همکاری شهری است که به آن دیپلماسی عمومی هم گفته می‌شود.
وثیق اظهار می‌کند: در بعضی موارد گسترش همکاری‌های غیرسیاسی از سوی همکاری‌های شهری و انجمن‌های دوستی و سمن‌های فعال در حوزه بین‌الملل موجب تقویت و گسترش همکاری‌های رسمی بین دو کشور می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: همکاری‌های بین شهرداری‌ها یا دیپلماسی شهری بیشتر موجب تقویت همکاری‌های دو کشور در حوزه شهری شده است و موجب گسترش دیپلماسی عمومی کشورها می‌شود.
کارشناس دیپلماسی خاطرنشان می‌کند: این دو حوزه، یعنی دیپلماسی شهری و همکاری‌های مردمی از طریق انجمن‌های دوستی، دو حوزه بسیار مهم در دیپلماسی عمومی است و از بازوهای مهم دیپلماسی عمومی هر کشور به حساب می‌آید.
تبریز ظرفیت زیادی برای ارتقای دیپلماسی شهری دارد
یعقوب هوشیار، شهردار تبریز با اشاره به استفاده از ظرفیت‌های کمیسیون ملی یونسکو به‌منظور ارتقای دیپلماسی شهری به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: با توجه به نقش مهم کمیسیون ملی یونسکو، این نهاد بین‌المللی بازوی مشورتی و اطلاع‌رسانی مهمی در ارتقای دیپلماسی شهری است.
وی اضافه می‌کند: استفاده از ظرفیت‌های این کمیسیون از جمله اجرای برنامه‌ها و رویدادهای فرهنگی در راستای توسعه ارتباطات فرهنگی، ارائه آموزش‌های لازم و تبادل دانش و تجارب به شهرها، حفظ و حراست از میراث فرهنگی و ایجاد هویت شهری، برگزاری نشست‌های علمی و تخصصی برای یافتن چالش‌های مختلف موجود شهری و ارائه راهکارها و دستورالعمل‌های اجرایی، ارائه برنامه‌های توسعه پایدار شهری و ایجاد شبکه‌های شهری بین شهرهای ایرانی با شهرهای خارجی در سطح جهانی می‌تواند به تقویت رابطه و همکاری‌های بین‌المللی و دیپلماسی شهری منجر شود که موجب ارتقای روابط بین شهرها و کشورها می‌شود.
شهردار تبریز با اشاره به اینکه تبریز به‌عنوان یک شهر تاریخی و فرهنگی، ظرفیت‌های بسیاری برای ارتقای دیپلماسی شهری دارد، عنوان می‌کند: با توجه به رسالت شهرداری تبریز مبنی بر حرکت به سمت بین‌المللی شدن در سطح منطقه‌ای و جهانی، استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های کمیسیون ملی یونسکو و تعامل با این نهاد پویا می‌تواند در به ثمر رسیدن به اهداف فوق، یاری‌کننده باشد و تشکیل یک کارگروه مشترک با این کمیسیون به‌عنوان اولین پل ارتباطی، می‌تواند اولین گام برای تحقق این امر باشد.
هوشیار با بیان اینکه شاید مهم‌ترین مشکل در عرصه دیپلماسی شهری، وجود تحریم‌های دولت آمریکا و محدودیت‌های واپسین ایجاد شده است، اضافه می‌کند: تمام اقدامات در راستای ارتقای دیپلماسی شهری همچون امضای قراردادهای خواهرخواندگی و دوستی و همکاری، جذب سرمایه‌گذار خارجی و البته اعتلای صنعت گردشگری، زمانی ملموس می‌شود که از حد یک قرارداد امضا شده، فراتر می‌رود و وارد مرحله عملیاتی می‌شود که مشکل اینجا است، چراکه بعضی از شهرهای خواهرخوانده و دوست در عمل به دلیل این محدودیت‌ها منتظر فرصت بهتری برای عملیاتی‌سازی پروتکل‌ها در آینده هستند.
روح‌الله رشیدی، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر تبریز با بیان اینکه زمانی که صحبت از دیپلماسی شهری می‌شود میان دیپلماسی رسمی دولت و دیپلماسی که مبتنی بر قابلیت‌های غیردولتی و مردمی است، یک مرزگذاری و تمایز ایجاد می‌شود به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: شهرهایی که دارای جایگاه خاص هستند و اهمیت ویژه تاریخی، فرهنگی، سیاسی و منطقه‌ای دارند، با اتکا به قابلیت‌های مردمی و ظرفیت‌های موجود در بخش‌های شهر، می‌توانند با ممالک و شهرهای بیگانه تعاملات فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اجتماعی به‌منظور عرضه قابلیت‌ها و ظرفیت‌های خود، برقرار کنند.
وی ادامه می‌دهد: این تعامل، کمک بزرگی به دیپلماسی رسمی دولت‌ها می‌کند و برای شهرهایی که موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی دارند، این موقعیت‌ها فرصتی فراهم می‌کند تا برای سایر ممالک و شهرهای بیگانه جذابیت ایجاد و از این جذابیت، فرصتی برای ارتباطات و تعاملات فراهم کنند؛ زمانی که دیپلماسی شهری به‌معنای واقعی شکل گرفت، ما فرصتی برای عرضه خود پیدا می‌کنیم و اگر از طرف ممالک دید مناسبی نسبت به ما وجود نداشته باشد، از طریق دیپلماسی شهری می‌توانیم آن نگاه را اصلاح کنیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر تبریز با بیان اینکه دیپلماسی شهری در رشد و اعتلای شهرها تأثیر دارد، خاطرنشان می‌کند: ما با معرفی ظرفیت‌های خود، فرصتی برای ورود قابلیت‌های جدید به کشور به ویژه شهر تبریز فراهم می‌کنیم، همچنین زمانی که ظرفیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هردو طرف به‌وسیله انجمن‌ها و گروه‌های مردمی در معرض دید ممالک قرار می‌گیرد، بستری برای مشاهده قابلیت‌ها فراهم می‌شود.
رشیدی ادامه می‌دهد: دیپلماسی شهری یک‌طرفه نخواهد بود و ممالک نیز علاقه‌مند خواهند بود که در شهر مقابل، خود را معرفی کنند؛ گروه‌های مردمی، رکن دیپلماسی شهری هستند و دانشگاه‌ها، انجمن‌های علمی و فرهنگی و چهره‌ها ارکان دیپلماسی شهری را تشکیل می‌دهند.
وی اضافه می‌کند: ما می‌توانیم بعضی مسائل شهری را از طریق دیپلماسی شهری حل کنیم و از رهگذر دیپلماسی شهری می‌توانیم در حوزه برندسازی یا اشاعه ویژگی‌های مثبت شهر تبریز گام برداریم و این امکان را در اعتلای نام شهر به‌کار بگیریم.
راه‌اندازی دبیرخانه دیپلماسی شهری تبریز
روح‌الله دهقان‌نژاد، دبیر شورای اسلامی کلان‌شهر تبریز و طراح ایده دیپلماسی شهری در شورای اسلامی کلان‌شهر تبریز معتقد است: دیپلماسی شهری فرصتی برای تعامل فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی است که باید در راستای توسعه و بهره‌وری مورد استفاده قرار گیرد.
وی به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: حوزه‌های مشترک، پیوند میان ملت‌ها و الگوسازی و توسعه روابط در این قالب، می‌تواند به دیپلماسی سیاسی و عمومی کمک کند، اما از دیدگاه بنده، ظرفیت بالای خواهرخواندگی‌ها باید پیوست ارتباطات و آمدوشدهای دیپلماسی کشورها باشد.
دبیر شورای شهر تبریز تصریح می‌کند: بر اساس پیگیری‌هایی که انجام شده است در گذشته، خواهرخواندگی‌ها تنها حالت تشریفاتی داشت و به‌همین علت با انجام مطالعه و همفکری با کارشناسان، این نتیجه حاصل شد که باید زمینه‌ای فراهم شود تا تجربیات گذشته، دریافت و از آن‌ها در اقدامات آینده بهره‌گیری و حتی از تجربه شهرهای خواهرخوانده در مورد تبریز هم استفاده شود که در نهایت ارائه طرح فعالیت دبیرخانه توسعه دیپلماسی شهری تبریز، موجب شد تا کارها منسجم‌تر پیش برود و بعد از آن، پیشنهادی ارائه نشد تا طرح، بررسی و کارایی دبیرخانه احراز شود.
دهقان‌نژاد عنوان می‌کند: طرح دیپلماسی شهری مصوبه ۳۱ اردیبهشت سال ۱۴۰۲ و جلسه ۱۳۷ شورای ششم است که در این طرح تنها موضوعات خواهرخواندگی و برگزاری رویدادهای مشابه همچون برگزاری هفته‌های فرهنگی، مورد توجه است.
محمدباقر بهشتی، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه تبریز نیز درباره تأثیر دیپلماسی شهری بر اقتصاد شهرها به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: با تقویت دیپلماسی شهری و برقراری ارتباط میان شهرها، این انتظار در میان گردشگران داخلی و خارجی به‌وجود می‌آید که بتوانند به محل‌های اقامت مناسب‌تری نسبت به گذشته دسترسی داشته باشند و حمل‌ونقل عمومی، ضابطه‌مند و مناسب باشد.
وی با اشاره به برخورداری شهر تبریز از جاذبه‌های مهم، ادامه می‌دهد: این مورد، باید همواره مورد توجه قرار گیرد؛ میراث تبریز، مدنیّت است و مدیریت شهری باید حافظ مدنیّت تبریز باشد.
عضو هیئت علمی بازنشسته دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی دارای منافع برای هردو شهر است، خاطرنشان می‌کند: این مهم بر درآمد شهر نیز تأثیر می‌گذارد و موجب افزایش آن می‌شود، همچنین به‌منظور جذب گردشگر خارجی، باید برای بسترسازی آن، هزینه و تلاش شود گردشگر خارجی بتواند از کارت‌های اعتباری خود برای پرداخت‌ها استفاده کند که این مهم میسر نشده است.
رحیم حیدری چیانه، عضو هیئت علمی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز معتقد است: سرنوشت و آینده ایران و تبریز، به صنعت گردشگری گره خورده است و هردو به آن نیاز حیاتی دارند.
وی به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: بر اساس نتایج و یافته‌های تحقیقات بین‌المللی انجام شده از دهه ۱۹۶۰ تاکنون و بر پایه حداقل یک ربع قرن تحقیق، یادگیری و تجربه در حوزه گردشگری ایران و کلان‌شهر تبریز به یقین می‌توان گفت که صنعت گردشگری، یگانه برگ برنده اقتصاد و گذرنامه رشد و توسعه ما محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: معتقدم محققان علم گردشگری، مأموریتی فراعلمی دارند و وظیفه آن‌ها است که پیش‌شرط‌ها، زمینه‌ها، چالش‌ها و مهم‌تر از همه راهبردهای توسعه گردشگری را بررسی و ارائه کنند.
حیدری می‌گوید: کل داستان صنعت گردشگری تبریز را می‌توان در سه جمله روایت کرد؛ هیچ شهری در ایران به اندازه تبریز نیازمند توسعه گردشگری نیست، هیچ شهری در ایران به اندازه تبریز ثروت و سرمایه برای توسعه گردشگری را ندارد و هیچ شهری به اندازه تبریز، خود را بی‌نیاز از آن نمی‌داند.
وی درباره عناصر اصلی و سازنده شخصیت و تصویر مقصد تبریز عنوان می‌کند: جاذبه‌های تاریخی-فرهنگی، موقعیت جغرافیایی نسبی تبریز، ورود بخش خصوصی به بازار تجارت گردشگری، احیای بازار گردشگری پزشکی از دست رفته و توسعه اکوتوریسم می‌توانند بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند.
به گزارش پردیسان آنلاین، با توجه به برخورداری کلان‌شهر تبریز از ظرفیت‌های فرهنگی-تاریخی غنی، انتظار می‌رود استفاده از ظرفیت‌هایی همچون گردشگری بیش از پیش در دستور کار متولیان امر جهت تقویت دیپلماسی شهری تبریز قرار گیرد و روابط خواهرخواندگی کلان‌شهر تبریز با شهرهای بین‌المللی در چهارچوب اصول، به‌طور فزاینده‌ای توسعه پیدا کند.
انتخاب کلان‌شهر تبریز به‌عنوان پایتخت محیط زیست کشورهای آسیای غربی در سال ۲۰۲۵ نیز فرصتی مغتنم به‌شمار می‌رود تا این شهر بیش از پیش در سطح بین‌المللی مطرح شود.
