به گزارش پردیسان آنلاین از کردستان، نام زاگرس یا رشته‌کوه‌های زاگرس را شنیده‌اید، این منطقه جنگل‌هایی را در دل خود جای داده که نفس‌های مردم آن به نفس‌های درختانش وابسته است.
این سرزمین سرسبز، قصه‌ای هزاران ساله از زندگی و عشق به طبیعت را در دل خود دارد و زندگی روزمره مردم این مناطق از روستاییان مریوان گرفته تا عشایر بختیاری به طراوت آن گره خورده است.
جنگل‌های زاگرس با سخاوت خود، اکسیژن تولید می‌کنند آن‌چنان که هر یک هکتارش توانایی آن را دارد جان تازه به ده‌ها انسان ببخشد، زاگرس علاوه بر هوا، آب کشور را نیز تأمین می‌کند و ضامن حیات رودها و چشمه‌ها است؛ اگر زاگرس نبود شاید زمین تشنه‌تر از همیشه می‌ماند.
زاگرس همچون سپری محکم در برابر آسمان آلوده ناشی از ریزگردهای خارجی ایستاده است، هر ساله هزاران تُن دی‌اکسیدکربن را می‌بلعد و کربن را در ریشه‌هایش به بند می‌کشد تا زمین نفسی تازه بکشد و ایران پُراکسیژن‌تر شود.
این جنگل‌ها نه تنها زیستگاه جانوران و گیاهان بلکه محل زندگی مردمانی هستند که قرن‌ها با آن‌ها زیسته‌اند و فرهنگ، موسیقی، آئین‌ها و حتی قصه‌های شبانه روستاییان، همه بوی بلوط و باران زاگرس را در خود دارد.
مردمان این دیار حافظان از جان گذشته و فداکار جنگل‌ها هستند و هر سال چندین نفر در این راه جان فدا می‌کنند، مانند امسال که حمید مرادی، چیاکو یوسفی‌نژاد و خبات امینی در راه حفظ پوشش جنگلی آبیدر سنندج، جان سپردند.
مردم این منطقه خوب می‌دانند که بلوط‌های زاگرس بوی زندگی و سخاوت می‌دهند و باید آن‌ها را برای فرزندان خود حفظ کنند، پیش از آنکه دیر شود.
وضعیت جنگل‌های زاگرس، این ریه‌های تنفسی کشور چندین سال است که رو به بهبود نیست و در آستانه فرسودگی و پیری قرار دارند و نامهربانی انسان‌ها نیز به این مسئله سرعت بخشیده است.
وجود ۶ میلیون هکتار جنگل در زاگرس
نقی شعبانیان، مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در مدیریت پایدار جنگل‌های کشور و معاون سابق امور جنگل این سازمان در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: ایران در رده کشورهای کم‌جنگل قرار دارد و بر اساس آمار رسمی با تعریف جدید جنگل، حدود ۱۴.۳ میلیون هکتار جنگل در کشور وجود دارد که تنها ۸.۷ درصد از سطح کشور را پوشش می‌دهد.
وی می‌افزاید: حدود شش میلیون هکتار از این جنگل‌ها در نوار زاگرس از آذربایجان‌غربی تا فارس و خوزستان گسترده شده و ۱۲ استان کشور را در بر می‌گیرد که به دلیل تنوع گونه‌ای، موقعیت جغرافیایی و نقش اکولوژیک، جنگل‌های زاگرس جزو ارزشمندترین رویشگاه‌های کشور و حتی دنیا محسوب می‌شوند.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در مدیریت پایدار جنگل‌های کشور ادامه می‌دهد: این جنگل‌ها به تنهایی ۴۰ درصد آب کشور را تأمین کرده و همچون سدی طبیعی در برابر ریزگردها عمل می‌کنند.
شعبانیان با بیان اینکه فشار بر روی جنگل‌ها به‌شدت افزایش یافته است، تصریح می‌کند: دامداری سنتی فراتر از ظرفیت مراتع، تغییر کاربری اراضی، وابستگی بالای روستاییان به منابع جنگلی و همچنین عوامل غیرانسانی مانند خشکسالی‌های پیاپی و ریزگردهای برون‌مرزی، تعادل اکولوژیکی زاگرس را برهم زده است.
ضعیف شدن زادآوری در درختان بلوط زاگرس
به گفته وی، پیامد این شرایط کاهش تراکم درختان، ضعف شدید زادآوری جنسی (از طریق بذر)، کوبیدگی خاک و گسترش آفات و بیماری‌ها است.
معاون سابق امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور خاطرنشان می‌کند: امروز بیش از یک میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس تحت تأثیر بیماری زغالی قرار گرفته‌اند و آفات جوانه‌خوار، برگ‌خوار و بذرخوار نیز به‌عنوان عوامل ثانویه ظهور کرده‌اند.
شعبانیان ادامه می‌دهد: این آفات بخشی از اکوسیستم جنگل هستند، اما زمانی که تعادل زیستی به هم بخورد به شکل تهدید بروز می‌کنند که در حال حاضر عمدتاً درختان زاگرس پیر شده‌اند.
وی تاکید می‌کند: با وجود اجرای طرح‌های متعدد جنگلداری و مرتع‌داری طی دهه‌های گذشته، وضعیت زاگرس رضایت‌بخش نیست و تنها با یک عزم ملی و طرح‌های منطبق بر واقعیت منطقه می‌توان این سرمایه حیاتی را نجات داد.
۷۰ درصد عشایر کشور در دل زاگرس زندگی می‌کنند
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مدیریت پایدار جنگل‌های کشور عنوان می‌کند: اهمیت اجتماعی زاگرس را می‌توان در این دید که در این منطقه ۲۷ هزار روستا وجود دارد که ۱۰ میلیون نفر جمعیت در آن‌ها زندگی می‌کنند. تنها ۵۴۰۰ روستا در دل جنگل واقع شده و ۷۰ درصد عشایر کشور و ۵۰ درصد واحدهای دامی ایران در عرصه‌های زاگرس حضور دارند.
شعبانیان اضافه می‌کند: زاگرس از نظر تنوع گیاهی بی‌نظیر است چون بیش از ۱۸۰ گونه درختی و بیش از ۲۵۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده و ۴۰ درصد آب کشور از این منطقه تأمین می‌شود، همچنین سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ کشور مانند کارون و زاینده‌رود نیز در زاگرس قرار دارد.
رئیس دبیرخانه کشورهای با پوشش کم‌جنگل دنیا می‌گوید: وابستگی مستقیم مردم به زاگرس سبب شده که هرگونه آسیب به این منطقه، پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی شدیدی برای ایران به همراه داشته باشد.
شعبانیان با اشاره به وضعیت نامطلوب کنونی زاگرس، تصریح می‌کند: خشکسالی‌های پیاپی، ریزگردها و فشار انسانی موجب کاهش شدید زادآوری جنگل‌ها شده است. طی ۵۰ سال گذشته، ارتفاع متوسط توده‌های جنگلی چهار متر کاهش یافته و ۵۳ درصد مساحت جنگل‌های زاگرس تراکمی کمتر از ۲۵ درصد دارند. علاوه بر این، ایران در همین بازه زمانی به طور میانگین دو درجه افزایش دما، ۵۵ میلی‌متر کاهش بارندگی و ۲۷۰ میلی‌متر افزایش تبخیر را تجربه کرده که این آمار را مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۴۰۱ ارائه کرده است.
طرح‌های حفاظت از زاگرس باید منطبق با شرایط منطقه تدوین شود
وی ادامه می‌دهد: سازمان منابع طبیعی از سال ۱۳۴۱ تاکنون طرح‌های جنگلداری و مرتع‌داری متعددی در زاگرس اجرا کرده است که این طرح‌ها از نظر فنی و علمی مناسب بودند و کم‌وبیش نیز اجرا شدند، اما نتایج آن‌ها رضایت‌بخش نبوده زیرا با واقعیت‌های منطقه و نیازهای محلی منطبق نبودند، بنابراین ضروری است که امروز طرح‌هایی جدید و بومی برای زاگرس تدوین شود.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مدیریت پایدار جنگل‌های کشور تأکید می‌کند: سازمان منابع طبیعی به تنهایی از عهده این کار برنمی‌آید و باید سازوکاری ایجاد شود تا مشارکت تمام دستگاه‌ها و ظرفیت ملی برای احیای زاگرس جذب شود، هرچند گام‌ها کند بوده اما نتایج ملموس در حال شکل‌گیری است، به عنوان نمونه، دو سال پیش کارگروه احیای زاگرس در سطح دولت تشکیل شد که حساسیت‌های تازه‌ای ایجاد کرد.
وی می‌افزاید: اکنون سازمان برنامه و بودجه کشور نیز به‌طور مستقیم وارد عمل شده و نماینده ویژه‌ای را برای احیای جنگل‌های زاگرس معرفی کرده است، حتی رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور نیز در جلسه اخیر مربوط به زاگرس حضور یافت که این اتفاق بسیار مهم و امیدوارکننده است.
شعبانیان عقیده دارد که امروز بیش از هر زمان دیگری ضروری است که همه مردم، کارشناسان، دولت و نهادهای تصمیم‌گیر در کنار یکدیگر قرار گیرند تا با عزم ملی، روند تخریب زاگرس متوقف و زمینه برای ترمیم و احیای این میراث ارزشمند فراهم شود.
اجرای طرح مدیریت مشارکتی زاگرس در دستور کار است
معاون سابق امور جنگل سازمان منابع طبیعی خاطرنشان می‌کند: طرحی تحت عنوان مدیریت مشارکتی زاگرس یا همان جنگلداری اجتماعی مطرح شده که چند سال پیش نیز آغاز شده بود، اما اکنون با کمک سازمان برنامه و بودجه گام‌های جدی‌تری برای اجرای آن برداشته شده است و در اکثر استان‌ها پایلوت‌ها مشخص و قراردادها بسته شده و استان کردستان نیز یکی از این استان‌ها است.
وی تصریح می‌کند: هر کار نو، سرعت اولیه پایینی دارد اما مهم این است که امروز سازمان برنامه و بودجه کشور حمایت مالی خوبی انجام داده است و خود رئیس این سازمان نیز در جلسه اخیر تاکید کردند که زاگرس به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد و هر کمکی لازم باشد، انجام می‌دهند که این نخستین‌بار است که چنین توجهی در سطح ملی به زاگرس صورت می‌گیرد.
شعبانیان ادامه می‌دهد: اجرای این طرح نیازمند به‌کارگیری ظرفیت علمی کشور و مشارکت واقعی مردم و تشکل‌ها است و سازمان منابع طبیعی نیز تلاش می‌کند با دقت پیش رود تا خطاها کمتر شود. جلسات متعددی با سازمان برنامه و بودجه برگزار شده و روند کار، هرچند کند، اما رو به پیشرفت است که مجریان اصلی این طرح، مردم و روستانشینان خواهند بود.
برگزاری نشست‌های علمی تخصصی برای مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس
وی عنوان می‌کند: برای تقویت این طرح مجموعه‌ای از پنل‌های تخصصی طی سه تا چهار ماه گذشته برگزار شده است؛ از جمله در دانشگاه تهران، دانشگاه شهرکرد، سازمان محیط زیست، وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران، وزارت امور خارجه و منابع طبیعی کردستان که در این نشست‌ها، صاحب‌نظران و تشکل‌ها دیدگاه‌های خود را ارائه کرده‌اند و جمع‌بندی این مباحث به شکل یک کتابچه چاپ شده است.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اضافه می‌کند: قرار بود این نتایج در همایش بین‌المللی مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس در تیرماه ارائه شود، همایشی که با حضور رئیس‌جمهور، سفرای کشورهای مختلف، نمایندگان مجلس و استانداران برگزار می‌شد، اما به دلیل حمله ناجوانمردانه اخیر فعلاً به تعویق افتاده است.
شعبانیان می‌افزاید: هدف این همایش ایجاد حساسیت در سطح ملی و بین‌المللی نسبت به وضعیت زاگرس است چون اگر این روند تخریب ادامه یابد، نه تنها ایران بلکه کشورهای منطقه نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت که خوشبختانه سازمان برنامه و بودجه پای کار آمده و این نتیجه سال‌ها پیگیری و روشنگری است.
وی تصریح می‌کند: یکی از پنل‌های تخصصی اخیر با میزبانی وزارت امور خارجه و با حضور نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی، فائو و سازمان ملل برگزار شد که این نشست‌ها فرصت خوبی برای آگاه‌سازی و جلب حمایت‌های بین‌المللی است، زیرا زاگرس تنها یک عرصه ملی نیست بلکه نقشی بسیار ارزشمند در سطح جهانی دارد.
مردم زاگرس علاقه خاصی به طبیعت دارند
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی تاکید می‌کند: مردم زاگرس علاقه خاصی به طبیعت دارند و حتی برای حفظ جنگل‌ها جان خود را فدا می‌کنند، ظرفیتی که در هیچ جای دنیا مشابه آن وجود ندارد.
شعبانیان می‌افزاید: علاوه بر این، دانش بومی مردم منطقه و دانش مدرن دانشگاه‌های سراسر زاگرس می‌تواند پشتوانه اجرای طرح‌های احیای جنگل باشد. همچنین ظرفیت بین‌المللی نیز با وجود دبیرخانه کشورهای با پوشش کم‌جنگل که ۶۰ کشور عضو آن هستند، باید به‌کار گرفته شود.
وی در مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور اعتقاد دارد که سهم عوامل طبیعی در این حریق‌ها بسیار اندک است و کمتر از دو درصد برآورد می‌شود و بیش از ۹۵ درصد آتش‌سوزی‌ها ناشی از عوامل انسانی است که بیشتر سهوی هستند، مانند روشن کردن آتش و خاموش نکردن کامل آن یا حتی یک ته‌سیگار که با وزش باد شعله‌ور می‌شود.
رئیس دبیرخانه کشورهای با پوشش کم‌جنگل دنیا خاطرنشان می‌کند: با بارندگی‌های بهاری، پوشش گیاهی غنی در کف جنگل ایجاد می‌شود، اما در تابستان‌های گرم این پوشش خشک و به‌شدت مستعد آتش‌سوزی است، به‌ویژه در جنگل‌های تُنُک زاگرس که همین شرایط سبب می‌شود که هر ساله بخشی از جنگل‌ها در آتش بسوزند و جوانانی که برای اطفای حریق داوطلبانه تلاش می‌کنند، آسیب ببینند.
شعبانیان تأکید می‌کند: این آتش‌سوزی‌ها لزوم فرهنگ‌سازی و توجه بیشتر مردم را نشان می‌دهد که اگر بتوانیم تعادل به‌هم‌خورده اکوسیستم زاگرس را بازگردانیم، بسیاری از مشکلات دیگر همچون آفات و بیماری‌های جنگلی نیز خودبه‌خود برطرف خواهد شد.
وی ابراز امیدواری می‌کند که روزی همه آحاد جامعه اهمیت جنگل‌ها را به‌خوبی درک کنند و برای حفظ آن‌ها بیش از پیش تلاش کنند.
مساحت ۳۷۴ هزار هکتاری جنگل‌های کردستان
استان کردستان نیز یکی از استان‌هایی است که در محدوده زاگرس واقع شده و دارای جنگل‌های عمدتاً بلوط است؛ بنا بر گفته بهزاد شریفی‌پور، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان، مساحت جنگل‌های طبیعی و در دست کاشت این استان ۳۷۴ هزار هکتار و مساحت مراتع نیز یک میلیون و ۴۱۴ هزار هکتار است.
شریفی‌پور به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید که بیشتر جنگل‌های طبیعی استان از نوع رویشی شاخه‌زاد و دانه‌زاد بوده که گونه غالب این جنگل‌ها انواع بلوط (برودار، مازودار، ویول) است.
مدیرکل منابع طبیعی استان کردستان عنوان می‌کند که جنگل‌های کردستان در غرب و شمال غرب استان و در شهرهای بانه، مریوان، سروآباد و بخش‌هایی از سنندج و کامیاران قرار دارند.
شریفی‌پور به مزایای درختان بلوط زاگرس اشاره می‌کند و می‌گوید: تلطیف آب و هوا، تولید اکسیژن و هزاران کارکرد تکنولوژیک دیگر از جمله اینکه ۴۰ درصد منابع آب کشور در زاگرس تولید می‌شود و برخی گیاهان دارویی، پرندگان و سایر حیوانات مانند خرس، پلنگ، گرگ و روباه در زاگرس وجود دارند و جزو دارایی این مناطق محسوب می‌شوند و از طرف دیگر گونه‌های ارزشمندی مانند درختان بلوط هستند که پایداری خاک، جوامع محلی و آب را تأمین می‌کنند.
مزایای بی‌شمار جنگل‌های بلوط زاگرس
وی ادامه می‌دهد: ارزش اکولوژیک یک درخت بلوط را حدود یک میلیارد تومان برآورد کرده‌اند چون این درخت در حفظ زیستگاه، سرپناه، تولید اکسیژن، پایداری آب و خاک و نفوذ آب نقش پررنگی ایفا می‌کند، از این رو باید آن را بر اساس ارزش‌های اکولوژیک که به ما ارائه می‌دهد ارزش‌گذاری کنیم.
بهزاد شریفی‌پور، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان عنوان می‌کند: هر هکتار جنگل در شرایط عادی حدود ۲۵۰۰ مترمکعب آب را در خود ذخیره می‌کند و حتی در ضعیف‌ترین جنگل‌ها نیز این ظرفیت به ۵۰۰ مترمکعب در هکتار می‌رسد که این نشان می‌دهد جنگل‌ها نقشی بی‌بدیل در منابع آبی کشور دارند.
وی اضافه می‌کند: تنها جنگل‌های طبیعی و دست‌کاشت استان قادرند نیاز اکسیژن سالانه بیش از یک‌میلیون و ۶۴۸ هزار نفر را تأمین کنند و علاوه بر این، جنگل‌های استان سالانه بیش از پنج‌هزار و ۷۰۱ تُن دی‌اکسیدکربن جذب کرده و بیش از ۱۵۳ هزار و ۶۳۳ تن کربن ترسیب می‌کنند.
چالش‌های پیش‌روی جنگل‌های کردستان
مدیرکل منابع طبیعی کردستان ادامه می‌دهد: آتش سوزی، چرای بی‌رویه، آفات و امراض، قاچاق چوب و ذغالگیری از جمله چالش‌های حوزه جنگل‌ها است که با هدف طرح جنگلداری اجتماعی و طرح صیانت در قالب طرح‌های جنگلداری چند منظوره برای حفاظت بیشتر از جنگل‌های استان در دستور اجرا است.
شریفی‌پور به وضعیت حریق در جنگل‌های کردستان نیز اشاره کرده و عنوان می‌کند: از ابتدای سال جاری تاکنون در مجموع ۲۰۵ فقره آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی استان کردستان رخ داده که مساحت بیش از ۴۱۹۲ هکتار را در برمی‌گیرد.
وی اضافه می‌کند: این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که ۱۸۷ فقره در سطح ۲۵۲۲ هکتار بود، نشان‌دهنده افزایش ۱۰ درصدی در تعداد فقرات است که ضرورت فرهنگ‌سازی عمومی، تجهیز نیروهای حفاظتی و مشارکت همگانی در پیشگیری و مهار آتش‌سوزی‌ها بیش از گذشته احساس می‌شود.
به گزارش پردیسان آنلاین، حفاظت از جنگل‌های زاگرس ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است چراکه نابودی زاگرس به طور مستقیم زندگی میلیون‌ها نفر انسان و همچنین جانواران و گیاهان را با تهدید جدی روبه‌رو می‌کند و باید آن را حفظ کرد.
گزارش از ویدا باغبانی
