به گزارش پردیسان آنلاین، ۱۰ سال تلاش دیپلماتیک و امتیازدهی در برجام نشان داد خوش‌بینی صرف به طرف مقابل، بدون تضمین اجرایی، کشور را دوباره به نقطه صفر بازمی‌گرداند. سازوکاری که قرار بود مانع جنگ شود، اکنون زمینه تهدیدات جدی نظامی و تحریم‌های گسترده را فراهم کرده است.
مکانیزم ماشه؛ ابزار فشار یا تهدید واقعی؟
فعال شدن ماشه نه تنها بازگرداندن تحریم‌هاست، بلکه ابزاری روانی و سیاسی برای ایجاد رعب و محدودیت اقتصادی علیه کشور محسوب می‌شود. تجربه نشان می‌دهد که تحریم‌های آمریکا اثرگذارتر از تحریم‌های سازمان ملل است و بسیاری از کشورها تحت فشار مجبور به همراهی می‌شوند.
دیپلماسی هوشمند، تنها راه مقابله
برای خنثی کردن تهدید ماشه، باید همزمان دیپلماسی فعال، بهره‌گیری از ظرفیت‌های حقوقی بین‌المللی، همکاری با قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی و مدیریت شکاف‌های اروپا و آمریکا اجرا شود. تعویق موقت ماشه، تنها بازی با زمان است و بدون استراتژی هوشمند، فشارها ادامه خواهد داشت.
اقتصاد مقاومتی؛ سپر فشار خارجی
راهکار اقتصادی مقابله با تحریم‌ها شامل کاهش وابستگی به دلار، توسعه پیمان‌های پولی دوجانبه و تقویت زیرساخت‌های داخلی است. تجربه ثابت کرده که کسری بودجه داخلی، نقش مهم‌تری در بحران اقتصادی دارد و تحریم‌ها صرفاً عامل تسریع آن هستند.
مهرداد نجفی در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار داشت: گام نخست در مواجهه با این شرایط، ریشه‌یابی ماجراست تا برای آینده درس بگیریم. دولت‌های گذشته که پای برجام را امضا کردند، نگاهشان این بود که پس از توافق بتوانند با طرف مقابل سازش کنند و این سازش به روابطی پایدار و نرمال در عرصه بین‌المللی تبدیل شود. بر همین اساس، مکانیزم ماشه را پذیرفتند؛ چراکه خوش‌بینی نسبت به رفتار غرب در میان دیپلمات‌های آن زمان رایج بود. تصور می‌کردند این سازوکار عملاً هیچ‌گاه فعال نخواهد شد و ایران پس از یک دهه می‌تواند در حوزه‌های دیگر هم مذاکره کرده و به کشور عادی در نظام بین‌الملل بدل شود.
وی افزود: نوع ادبیات و تفکر آقای ظریف نیز نشان می‌داد که اصلاً احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه در ذهن تیم مذاکره‌کننده وجود نداشت. امروز اما به جای اصلاح آن نگاه خوش‌بینانه و درس گرفتن از تجربه، کشور متهم می‌شود که لابد مشکلی دارد.
نجفی با تأکید بر اینکه این موضوع آموزه مهمی برای سیاست خارجی کشور دارد، تصریح کرد: ایران برجام را امضا کرد، یک دهه از آن گذشت و امتیازاتی داد، اما امروز شرایط به نقطه ابتدایی بازگشته است؛ با این تفاوت که در حوزه تحقیق، توسعه و فعالیت‌های هسته‌ای با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستیم و حتی تهدید جنگ هم مطرح شده است. جالب آنکه برجام دقیقاً برای جلوگیری از جنگ و خروج ایران از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل امضا شد، اما حالا بدترین سناریو می‌تواند صدور مشروعیت برای حمله به کشور از سوی همان سازمان باشد.
وی ادامه داد: آمریکا بدون هیچ مشروعیت حقوقی و بی‌اعتنا به قواعد بین‌المللی حمله می‌کند. آخرین مرحله تحریم‌ها هم می‌توانست مقدمه جنگ باشد و ما این تجربه را پشت سر گذاشته‌ایم. درست است که تحریم‌های سازمان ملل بی‌تأثیر نیست، اما چون سازوکار ضمانت اجرایی ندارد، اثر واقعی‌اش محدود است. در واقع این آمریکا است که با قرار دادن کشورها در دوگانه ایران یا من، ضمانت اجرایی تحریم‌ها را رقم می‌زند؛ و اغلب کشورها هم آمریکا را انتخاب می‌کنند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: سازمان ملل سازوکاری برای اجرای تحریم‌ها ندارد. بیشتر فشار روانی ایجاد می‌شود که می‌تواند بر اقتصاد اثرگذار باشد، اما عامل اصلی مشکلات اقتصادی ما کسری بودجه است. در پایان سال، همین کسری بودجه به نام بازگشت تحریم‌های سازمان ملل ثبت می‌شود، حتی اگر آن تحریم‌ها در عمل اجرا نشوند.
نجفی افزود: واقعیت این است که تحریم‌های آمریکا بسیار اثرگذارتر از تحریم‌های بین‌المللی‌اند، چون ابزار فشار دارند و کشورهای دیگر را مجبور به انتخاب می‌کنند.
وی با اشاره به مواضع اروپا گفت: اروپایی‌ها هیچ فرصتی به ایران ندادند. فعال کردن مکانیزم ماشه حداقل یک ماه زمان می‌برد و در این فاصله می‌شد مانع آن شد، اما به نظر نمی‌رسد چنین شود. حتی اگر شش ماه هم تمدید شود، تفاوت معناداری برای ایران ایجاد نمی‌کند و کشور دوباره در فضای رعب، وحشت و رکود باقی خواهد ماند.
نجفی تأکید کرد: مطالبات اروپا کاملاً روشن است؛ توقف غنی‌سازی، ورود به مذاکرات موشکی و پرداختن به مسائل منطقه‌ای. این همان خط‌مشی است که از سال ۲۰۱۸ و خروج آمریکا از برجام توسط پمپئو آغاز شد و همچنان ادامه دارد.
نجفی در توضیح راهکار مقابله با فشارهای بین‌المللی می‌گوید: مقابله با مکانیزم ماشه محدود به مذاکره یا موضع منفعلانه نیست. ایران باید همزمان دیپلماسی فعال را دنبال کند، ظرفیت‌های حقوقی بین‌المللی را به کار گیرد و با مدیریت شکاف‌های میان اروپا و آمریکا، مشروعیت فشارها را کاهش دهد. تنها در این صورت است که کشور می‌تواند از اجماع منفی جهانی بر علیه خود عبور کند.
وی افزود: همچنین تقویت اقتصاد داخلی و حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی به دلار و توسعه پیمان‌های پولی دوجانبه ضروری است. افزایش توان بازدارندگی هسته‌ای و دفاعی کشور نیز پیام روشنی به طرف مقابل ارسال می‌کند: فشار بیشتر، هزینه سنگین‌تری خواهد داشت. این رویکرد چندوجهی، تنها راه عبور از سایه تهدید ماشه و تبدیل فشار به فرصت است.
وی در پایان درباره طرح روسیه برای تعویق شش‌ماهه مکانیزم ماشه گفت: بعید می‌دانم این پیشنهاد تصویب شود. اروپایی‌ها با چنین قطعنامه‌ای موافقت نخواهند کرد. حتی اگر بگذرد، تنها معنایش تعویق موقت تحریم‌هاست و نه لغو آن‌ها؛ پس از شش ماه، اروپا همچنان قادر است از مکانیزم ماشه علیه ایران استفاده کند.
به گزارش پردیسان آنلاین، تجربه یک دهه برجام نشان داد که خوش‌بینی صرف و اعتماد بی چک به طرف مقابل، نه تنها امنیت کشور را تضمین نکرد، بلکه ایران را به نقطه صفر بازگرداند و زمینه تهدید و تحریم‌های گسترده را فراهم ساخت. برجام قرار بود مانع جنگ شود و ایران را از فشار بین‌المللی خارج کند، اما امروز همین سازوکار به ابزار مشروعیت فشار و حتی تهدید جنگ علیه کشور تبدیل شده است.
اگر از گذشته درس گرفته نشود و راهکارهای واقعی مقابله با فشارها پیگیری نشود، نتیجه چیزی جز تکرار همان خوش‌خیالی و اعتماد نادرست نخواهد بود. ایران برای عبور از سایه تهدیدها، دیگر نمی‌تواند به وعده‌های طرف مقابل دل ببندد؛ باید با دیپلماسی هوشمند، بازدارندگی واقعی و اقتصاد مقاومتی، مسیر مستقلی برای امنیت و توسعه کشور بسازد.
