به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، مدل‌های نوین تأمین مالی برای تحول شهری، بر بسیج و ترکیب منابع مالی عمومی، خصوصی و بین‌المللی تمرکز دارند تا از توسعه زیرساخت‌های شهری پایدار، فشرده و به‌هم‌پیوسته حمایت کنند. این مدل‌ها، با استفاده از سازوکارهای نوآورانه و متناسب با سطوح مختلف آمادگی مالی و حاکمیتی، به شکاف فزاینده سرمایه‌گذاری در توسعه پایدار شهری پاسخ می‌دهند.
مشارکت عمومی‌خصوصی (PPP)
مشارکت‌های عمومی‌خصوصی روشی برای همکاری بین دولت‌ها و بخش خصوصی به‌منظور توسعه پروژه‌های زیربنایی شهری است که در آنها سرمایه، مهارت و نوآوری بخش خصوصی به کار گرفته می‌شود و ریسک‌ها و منافع بین دو طرف تقسیم می‌شود. نمونه بارز این مدل تأمین مالی، پروژه حمل‌ونقل شهری در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی است که در آن بانک جهانی نقش تضمین‌کننده اوراق قرضه شهرداری را برعهده داشت. این اوراق قرضه در قالب ساختاری PPP برای تأمین مالی پروژه‌های کریدورهای حمل‌ونقل شهری صادر شد.
شهرداری ژوهانسبورگ با تضمین اعتبار توسط بانک جهانی، توانست اعتماد سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را جلب و منابع مالی لازم برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل را جذب کند. کریدورهای آزادی پروژه‌ای استراتژیک در ژوهانسبورگ است که با هدف ایجاد توسعه شهری فشرده و کاهش نابرابری‌های فضایی طراحی شد. این پروژه شامل توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه سیستم BRT و ایجاد زیرساخت‌های مسکونی و تجاری در اطراف ایستگاه‌های حمل‌ونقل است. شهرداری ژوهانسبورگ برای تأمین مالی این پروژه، از مدل‌های مختلف تأمین مالی از جمله مشارکت‌های عمومی‌خصوصی (PPP) و خرید زمین استفاده کرده است.
شهرداری زمین‌های استراتژیک را خریداری و سپس آنها را به‌صورت مشارکتی یا فروش مستقیم به توسعه‌دهندگان واگذار کرد. این رویکرد به‌منظور کنترل جهت‌گیری توسعه و افزایش بهره‌وری از منابع عمومی طراحی شد. علاوه‌بر این، شهرداری با ارائه مشوق‌هایی همچون تسریع در فرایندهای تصویب طرح‌های توسعه و ارائه معافیت‌های مالیاتی، توسعه‌دهندگان را به سرمایه‌گذاری در این کریدورها تشویق کرد.
«گات‌ترین» یک سیستم حمل‌ونقل ریلی سریع در منطقه گائوتنگ است که ژوهانسبورگ را به پرتوریا و فرودگاه بین‌المللی اور تامبو متصل می‌کند. این پروژه نیز به‌صورت مشارکت عمومی‌خصوصی با مدل «طراحی، ساخت، تأمین مالی، بهره‌برداری و انتقال» اجرا شده است. یک شرکت خصوصی مسئولیت طراحی، ساخت، تأمین مالی، بهره‌برداری و نگهداری این سیستم را بر عهده دارد. این پروژه با هدف کاهش ترافیک جاده‌ای، افزایش دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، و توسعه اقتصادی منطقه طراحی شده است و به‌عنوان یک پروژه موفق در زمینه PPP و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهری شناخته می‌شود.
تملک ارزش افزوده زمین
روش تملک ارزش افزوده زمین بر مبنای گرفتن سهمی از افزایش ارزش زمین در سرمایه‌گذاری‌های عمومی، به‌ویژه پروژه‌های حمل‌ونقلی استوار است. به عبارت دیگر، پس از انجام پروژه‌های زیربنایی، ارزش زمین‌های اطراف آن افزایش پیدا می‌کند و دولت یا سازمان‌های مربوطه می‌توانند با اعمال مالیات یا دریافت عوارض از مالکان و توسعه‌دهندگان، درآمد حاصل از این افزایش ارزش را در پروژه‌های توسعه شهری سرمایه‌گذاری کنند.
در بسیاری از کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین، این مدل به‌صورت قانونی و سازمانی پشتیبانی می‌شود و به‌ویژه در پروژه‌های توسعه شهری مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی کاربرد دارد. این روش موجب رشد فشرده و پیوسته شهرها می‌شود و از گسترش نامتوازن و بی‌برنامه شهر جلوگیری می‌کند.
منطقه جدید شهری مونکونگلو-پاتالاسانگ در منطقه مامیناساتای اندونزی، نمونه برجسته‌ای از به‌کارگیری مدل تأمین مالی جذب ارزش زمین به‌شمار می‌رود که در سال ۲۰۲۴ مورد توجه قرار گرفته است. در این پروژه، دولت از افزایش ارزش زمین ناشی از تبدیل مناطق روستایی به فضاهای شهری و همچنین تغییرات در تراکم ساخت و قوانین کاربری زمین بهره برده است تا کسری قابل‌توجهی در تأمین مالی زیرساخت‌ها که حدود ۶۳ درصد برآورد می‌شد را جبران کند.
رشد سریع شهر ماکاسار و گسترش آن به سوی شهرهای هم‌جوار همچون سونگومیناسا، گوا و ماروس موجب شده است الگوهای کاربری زمین تغییر کنند و زمین‌های کشاورزی تولیدی به زمین‌های مسکونی و تجاری تبدیل شوند. این امر به‌طور قابل‌توجهی ارزش زمین‌ها را در طول سال‌ها افزایش داده است. بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲، ارزش زمین در منطقه مونکونگلو-پاتالاسانگ به شکل چشمگیری افزایش داشته و قیمت هر متر مربع از حدود پنج تا هفت هزار روپیه اندونزی به محدوده‌ای بین سه تا ده میلیون روپیه رسیده است که نشان‌دهنده پتانسیل بالای جذب سرمایه برای توسعه زیرساخت‌های شهری از طریق افزایش ارزش زمین است.
مکانیزم جذب ارزش زمین در مامیناساتای اندونزی این افزایش ارزش را از طریق ابزارهای مالیاتی و غیرمالیاتی مدیریت می‌کند تا منابع لازم برای تأمین زیرساخت‌های حیاتی همچون توسعه راه‌ها فراهم شود. برای مثال، توسعه شبکه راه‌ها که طول آن از حدود ۵۰ کیلومتر در سال ۲۰۰۹ به ۱۱۹ کیلومتر در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است، دسترسی را بهبود بخشیده و فعالیت‌های اقتصادی را در راستای اهداف توسعه منطقه‌ای تقویت کرده است.
چهارچوب جذب ارزش زمین به‌عنوان یک ابزار نوآورانه مالی، به حل محدودیت‌های بودجه‌ای دولت اندونزی و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کمک و از توسعه یکپارچه شهری و رشد پایدار منطقه کلان‌شهری پشتیبانی می‌کند. این رویکرد در چهارچوب استراتژی کلی توسعه کلان‌شهر مامیناساتا قرار دارد که با توجه به کمبودهای مالی و محدودیت‌های بودجه‌ای، نیازمند راهکارهای نوین و سودآور همچون جذب ارزش زمین برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی گسترده است و در نهایت به رشد اقتصادی و ارتقای رقابت‌پذیری منطقه کمک می‌کند.
تأمین مالی بدهی شهرداری (اوراق قرضه و وام‌ها)
یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای تأمین سرمایه لازم جهت اجرای پروژه‌های شهری، انتشار اوراق قرضه شهرداری یا اخذ وام‌های تضمین‌شده توسط درآمدهای آینده شهرداری است. در این مدل، شهرداری‌ها با انتشار اوراق قرضه یا اخذ وام‌هایی که با درآمدهای آتی تضمین شده‌اند، سرمایه اولیه برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را تأمین می‌کنند. موفقیت این روش وابسته به اعتبار مالی شهرداری یا وجود ضمانت‌های حاکمیتی است.
شهر تورنتو در کانادا نمونه موفقی از استفاده از تأمین مالی بدهی شهرداری است که از طریق برنامه ویژه اوراق قرضه سبز خود برای تأمین مالی پروژه‌های تحول پایدار شهری بهره برده است. این برنامه به‌ویژه بر پروژه‌های مرتبط با اقدامات اقلیمی تمرکز دارد که هدف نهایی آن رسیدن به انتشار صفر خالص گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۴۰ است. در این چهارچوب، اوراق قرضه سبز به‌عنوان ابزار بدهی اختصاصی برای تأمین یا بازپرداخت سرمایه‌گذاری‌های پروژه‌هایی استفاده می‌شوند که مطابق با اهداف زیست‌محیطی جامع در استراتژی صفر خالص این شهر تعریف شده‌اند.
تورنتو از سال ۲۰۱۸ تاکنون چندین بار اوراق قرضه سبز منتشر کرده و ششمین دوره انتشار این اوراق در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴ انجام شده است که تنها در این دوره حدود ۴۰۰ میلیون دلار سرمایه جذب شده است. این اوراق قرضه سررسید ۲۰ ساله دارند و نرخ سود آنها حدود ۴.۴ درصد است.
درآمدهای حاصل از این اوراق قرضه به پروژه‌های سرمایه‌ای تأیید شده اختصاص پیدا می‌کند که با هدف کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، سازگاری با شرایط محیطی، کنترل آلودگی، حمل‌ونقل پاک، انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش بهره‌وری انرژی انجام می‌شوند. بعضی پروژه‌های مشخص شامل بهبود ظرفیت حمل‌ونقل عمومی در مسیر یانگ-بلور، توسعه زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری ایمن و کارآمد در نقاط مختلف شهر، نصب تجهیزات انرژی حرارتی تجدیدپذیر، نوسازی دارایی‌های مختلف در بخش‌های مختلف شهری و بهبود سیستم‌های مدیریت روان‌آب‌ها و کاهش آلودگی آب‌ها و خاک در مناطق شهری است.
شهر تورنتو از چهارچوب دقیق و منسجمی به نام «چهارچوب اوراق قرضه سبز» استفاده می‌کند تا پروژه‌های واجد شرایط را انتخاب و بر تخصیص منابع و عملکرد زیست‌محیطی به‌صورت سالانه نظارت کند و گزارش عمومی ارائه دهد. این چهارچوب تضمین می‌کند که منابع مالی به‌درستی و شفاف صرف پروژه‌هایی شود که تأثیرات زیست‌محیطی قابل اندازه‌گیری دارند.
بانک‌های توسعه ملی و سازمان‌های سرمایه‌گذاری تخصصی
در این مدل، سازمان‌های مالی ملی یا بانک‌های توسعه‌ای با هدف تسهیل و تسریع توسعه زیرساخت‌های شهری پایدار، منابع عمومی و خصوصی را تجمیع و ترکیب می‌کنند. این سازمان‌ها به‌طور معمول تأمین مالی بلندمدت و تضمین ریسک را فراهم می‌آورند تا پروژه‌ها جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی داشته باشند.
صندوق توسعه شهری تامیل نادو (TNUDF) نمونه‌ای موفق از این مدل است. این صندوق یک سازمان سرمایه‌گذاری تخصصی است که توسط دولت ایالت تامیل نادو در سال ۱۹۹۶ تأسیس شد تا پروژه‌های زیرساختی شهری با تمرکز بر تحول پایدار شهری را تأمین مالی کند. ساختار عملیاتی این صندوق به‌واسطه شرکت امانتدار زیرساخت شهری تامیل نادو مدیریت می‌شود و منابع تأمین مالی آن شامل کمک‌ها و تسهیلات از سازمان‌های بین‌المللی توسعه‌ای همچون بانک جهانی، بانک توسعه آلمان، سازمان همکاری بین‌المللی ژاپن و بانک توسعه آسیایی است که از طریق وام، کمک‌های بلاعوض و خطوط اعتباری، منابع را به سازمان‌های محلی شهری در تامیل نادو هدایت می‌کند.
هدف اصلی TNUDF تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی شهری است که بهبود استانداردهای زندگی، تشویق مشارکت بخش خصوصی از طریق مشارکت‌های عمومی‌خصوصی و سرمایه‌گذاری مشترک و حمایت از برنامه‌های مربوط به فقرا در شهر را دنبال می‌کند، همچنین ظرفیت مدیریت مالی سازمان‌های محلی شهری را ارتقا می‌دهد تا بتوانند به‌صورت مستقل به بازارهای بدهی دسترسی پیدا کنند.
پروژه‌های تأمین مالی شده توسط این صندوق شامل توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترافیک همچون تعریض و مقاوم‌سازی جاده‌ها، ساخت پل‌های روگذر و زیرگذر، تونل‌های عابر پیاده و مسیرهای جداکننده ترافیک است. یکی از پروژه‌های شاخص، بهبود جاده مادارودو در چنای است که بخشی از طرح‌های توسعه شهری تحت مدیریت اداره توسعه شهری کلان‌شهر چنای محسوب می‌شود. این صندوق علاوه‌بر تأمین مالی پروژه‌ها، بخشی به نام توسعه سازمانی دارد که خدمات فنی، آموزش و ارتقای ظرفیت سازمان‌های محلی شهری را برای بهبود حاکمیت و تمرکززدایی مالی فراهم می‌کند.
تمرکززدایی مالی و افزایش درآمدهای محلی
استقلال مالی شهرداری‌ها و دولت‌های محلی از طریق واگذاری اختیارات مالیاتی که پیش‌تر در اختیار دولت مرکزی بود، افزایش پیدا می‌کند و این امر توانایی آنها را در برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شهری بهبود می‌بخشد. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، شهرداری‌ها بخشی قابل‌توجه از درآمدهای مالیاتی را به‌طور مستقیم دریافت و مدیریت می‌کنند. این استقلال مالی موجب ارتقای پاسخگویی و شفافیت در مدیریت شهری می‌شود و امکان استفاده گسترده‌تر از ابزارهای مالی همچون بدهی و سرمایه‌گذاری را فراهم می‌آورد. این مدل تأمین مالی نشان‌دهنده بلوغ سیستم‌های مالی شهری است و نقش مهمی در تحقق رشد پایدار زیرساخت‌ها ایفا می‌کند.
نمونه موفق استفاده از مدل تمرکززدایی مالی و افزایش درآمدهای محلی در تحول شهری، شهر سورابایا در اندونزی است. سورابایا در سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵، با بهره‌گیری هوشمندانه از تمرکززدایی مالی و اجرای نوآوری‌های مدیریتی و دیجیتال، نتایج قابل‌توجهی را به دست آورده است. این شهر سیستم پیشرفته‌ای از دولت الکترونیک را به‌کار گرفته است که شامل خدمات مختلف اینترنتی نظیر صدور کارت شناسایی الکترونیکی، سامانه حمل‌ونقل عمومی «سوروبویو باس»، خدمات بهداشتی الکترونیکی، پشتیبانی از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و بودجه‌ریزی الکترونیکی است. این اقدامات منجر به افزایش شفافیت، بهبود کارایی اداری و ارتقای پاسخگویی در مدیریت شهری شده است.
سورابایا با استفاده از این سیستم‌های دیجیتال و حکمرانی نوآورانه، توانست منابع درآمدی محلی خود را افزایش دهد، سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی بیشتری جذب کند و کیفیت خدمات عمومی را به شکل قابل‌توجهی بهبود بخشد که همه این‌ها از عوامل کلیدی در تحقق تحول شهری و رشد اقتصادی پایدار این شهر هستند.
تأمین مالی ترکیبی و ابزارهای کاهش ریسک
این مدل با استفاده از منابع عمومی به‌عنوان اهرم، ریسک سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را کاهش می‌دهد و از طریق ابزارهایی همچون ضمانت‌های اعتباری، سرمایه اولیه زیان‌پذیر و محصولات بیمه، بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها را بهبود می‌بخشد. این رویکرد سرمایه‌گذاران خصوصی را تشویق می‌کند تا وارد پروژه‌های شهری شوند که ممکن است به‌دلیل ریسک بالا در حالت عادی جذاب نباشند.
نمونه شاخصی از کاربرد مدل تأمین مالی ترکیبی و ابزارهای کاهش ریسک، طرح ابتکاری بانک جهانی با عنوان «ابتکار اعتبارسنجی شهری» و امکانات آماده‌سازی پروژه از جمله «تسهیلات مالی شهری C۴۰» است. این برنامه‌ها به شهرهای مختلف از جمله شهرهای کشور اکوادور، کمک می‌کنند تا پروژه‌های شهری خود را به‌گونه‌ای طراحی و آماده‌سازی کنند که ریسک‌های مالی آنها کاهش پیدا کند و برای سرمایه‌گذارانی همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌های توسعه‌ای و سازمان‌های مالی بین‌المللی جذاب‌تر شوند.
تسهیلات فنی بانک جهانی شامل ارائه مشاوره تخصصی، آموزش‌های لازم، حمایت در زمینه بهبود ساختارهای مالی و توسعه ظرفیت‌های سازمانی برای مدیریت پروژه‌هاست. بانک جهانی از طریق ارائه ضمانت‌های مالی و مکانیزم‌های کاهش ریسک، به کاهش نگرانی‌های سرمایه‌گذاران نسبت به خطرات احتمالی پروژه‌های شهری کمک می‌کند.
