به گزارش پردیسان آنلاین /زهرا ملکوتی شاد؛ استان قم، این نگین ایران که روزی بعنوان باغ شهر شناخته می شد، امروز در آستانه یکی از سخت‌ترین بحران‌های آبی تاریخ خود قرار دارد. کاهش نگران‌کننده منابع آبی، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، و خشکیدن تدریجی ذخایر استراتژیک، نه تنها آینده زیست‌محیطی این منطقه، بلکه پایداری اجتماعی و اقتصادی آن را نیز به مخاطره انداخته است.
آمارهای رسمی حکایت از وضعیتی هشداردهنده دارند: کسری مخزن آب استان به ۴۲ میلیون مترمکعب رسیده، ذخیره سد پانزده خرداد نسبت به دوران پرآبی خود با کاهشی ۸۵ درصدی به کمتر از ۵ میلیون مترمکعب تنزل یافته، و برداشت‌های غیرمجاز و حفر چاه‌های غیرمجاز ، فشار مضاعفی بر منابع باقیمانده وارد کرده است.
در چنین شرایطی، اگر اقدامات فوری و هماهنگ میان تمام نهادهای مسئول انجام نگیرد، قم در آینده‌ای نه‌چندان دور با فاجعه‌ای بی‌سابقه در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت روبه‌رو خواهد شد.
چرا بحران آب در قم یک فوریت ملی است؟
قم به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه خود همواره با محدودیت منابع آبی دست و پنجه نرم کرده، اما گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، کشاورزی ناپایدار، و تغییرات اقلیمی، این محدودیت را به یک بحران تمام‌عیار تبدیل کرده است. نیاز سالانه استان به آب ۱۴۷ میلیون مترمکعب است، در حالی که منابع موجود پاسخگوی این حجم از تقاضا نیست. از سوی دیگر، وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی و برداشت بی‌رویه از چاه‌ها باعث شده تا سفره‌های آب زیرزمینی با نرخ هشداردهنده‌ای کاهش یابند و کیفیت آب نیز به دلیل نفوذ آب‌های شور و آلودگی‌ها رو به افول بگذارد.
ضرورت همکاری دستگاه‌ها: تنها راه نجات
برون‌رفت از این بحران، مستلزم هماهنگی و همکاری بی‌سابقه میان تمام نهادهای ذی‌ربط است. شرکت های آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب، شهرداری، سازمان جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و حتی مشارکت مردمی باید در یک برنامه جامع و یکپارچه گرد هم آیند. اجرای طرح‌های انتقال آب پایدار مانند سد کوچری، نصب کنتورهای هوشمند بر چاه‌ها، تغییر الگوی کشت به گونه‌های کم‌آب‌بر، توسعه استفاده از پساب تصفیه‌شده برای فضای سبز، و مقابله جدی با برداشت‌های غیرمجازتنها بخشی از راهکارهای ضروری هستند که باید با سرعت و قاطعیت پیگیری شوند.
قم در آستانه بحران بی‌سابقه آب
محمد احمدی جبلی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار پردیسان نوین با ابراز نگرانی عمیق از وضعیت بحرانی منابع آبی استان، جزئیات تکان‌دهنده‌ای را درباره وضعیت کنونی و برنامه‌های آینده ارائه کرد.
وی با اشاره به آمار نگران‌کننده منابع آبی گفت: هم‌اکنون استان قم با کسری 42 میلیون مترمکعبی آب مواجه است که این رقم در نوع خود بی‌سابقه محسوب می‌شود. ما در حال حاضر سالانه به 147 میلیون مترمکعب آب نیاز داریم، در حالی که منابع موجود پاسخگوی این نیاز نیست.
جبلی در ادامه با بیان وضعیت اسفبار سد پانزده خرداد افزود: سد پانزده خرداد که روزگاری با ذخیره 35 میلیون مترمکعبی یکی از پایه‌های اصلی تأمین آب استان بود، امروز به کمتر از 5 میلیون مترمکعب رسیده است. این کاهش 85 درصدی در دو دهه اخیر رخ داده و نشان‌دهنده عمق فاجعه است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم درباره راهکارهای پیش‌رو تأکید کرد: طرح انتقال آب از سد کوچری با ظرفیت تأمین 105 میلیون مترمکعب آب در سال، نه تنها یک انتخاب، بلکه تنها راه نجات استان در شرایط فعلی است. این طرح علاوه بر حل مشکل کمّی، کیفیت آب شرب را نیز به طور چشمگیری بهبود خواهد بخشید.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به تخلفات گسترده در برداشت آب اشاره کرد و گفت: متأسفانه با موارد متعددی از برداشت‌های غیرمجاز مواجه هستیم. به عنوان مثال، شهرداری قم از 37 حلقه چاه تحت مدیریت خود، با میانگین 6000 ساعت برداشت در سال، تقریباً دو برابر سقف مجاز 3000 ساعته آب برداشت می‌کند.
جبلی در ادامه با قاطعیت افزود: نصب کنتورهای هوشمند حجمی بر روی تمامی چاه‌ها، به ویژه چاه‌های تحت مدیریت شهرداری، یک ضرورت غیرقابل انکار است. این موضوع نه تنها در دستور کار شرکت قرار دارد، بلکه در قوانین جاری کشور نیز به صراحت بر آن تأکید شده است.
وی در پایان با اشاره به بخش کشاورزی هشدار داد: رعایت الگوی کشت متناسب با اقلیم گرم و خشک قم و پایبندی به سقف 3000 ساعت برداشت سالانه از چاه‌های کشاورزی، از الزامات اساسی است که در صورت عدم توجه به آن، با بحرانی بسیار بزرگتر از آنچه امروز شاهد آن هستیم، مواجه خواهیم شد. شرکت آب منطقه‌ای با همکاری سازمان جهاد کشاورزی، نظارت دقیقی بر این موضوع خواهد داشت.
فضای سبز بدون آب شرب؛ مدیریت منابع آبی اولویت شهرداری قم
حجت الاسلام و المسلمین مرتضی استقامت با اشاره به سیاست‌های نوین مدیریت منابع آبی شهری در قم اظهار داشت: هم‌اکنون مصرف آب شرب در آبیاری فضای سبز شهر قم به کمتر از ۱۷ درصد رسیده و بیش از ۸۳٪ نیاز آبی فضاهای سبز از طریق پساب تصفیه‌شده و چاه‌های غیرشرب تأمین می‌شود.
وی افزود: با توجه به اقلیم خشک و کم‌آب قم، کاهش مصرف آب شرب و جایگزینی منابع غیرشرب یکی از اولویت‌های جدی شهرداری است، بر اساس برنامه‌ریزی و توسعه شبکه‌های انتقال پساب، هدف‌گذاری شده که این سهم بیش از پیش کاهش یابد.
رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائران شورای اسلامی شهر قم با اشاره به آنکه گذشته‌ای نه‌چندان دور، بیش از ۸۰٪ آب مصرفی فضای سبز از آب شرب تأمین می‌شد، گفت: اکنون این رقم به زیر ۲۰٪ رسیده است و تلاش می‌شود تا استفاده از آب شرب به حداقل ممکن برسد.
وی یادآور شد: استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند، توسعه فضای سبز با گونه‌های بومی و مقاوم به خشکی و اجرای طرح تصفیه ثانویه پساب از اقدامات مؤثر اخیر است که همگی در راستای صرفه‌جویی و بهره‌وری منابع آبی انجام پذیرفته است، این اقدامات ضمن تضمین فضای سبز پایدار، مصرف آب شرب را به مراتب کاهش داده‌اند.
حجت الاسلام استقامت تصریح کرد: بروزرسانی شبکه‌های انتقال آب غیرشرب در مناطق مختلف شهر در حال انجام است و شهرداری پیگیر تامین و در اختیار گرفتن چاه‌های غیرشرب بیشتر برای کاهش کامل نیاز به آب شرب در آبیاری فضاهای سبز است.
وی در پایان از مشارکت مردم و همکاری شهرداری در حفظ این روند قدردانی و اعلام کرد: آینده شهر قم در گرو توسعه و نگهداری هوشمند فضای سبز است تا بدون اتکا به منابع آب شرب بتواند سرانه فضای سبز را حفظ و ارتقا دهد.
از حذف ۲۰ هکتار چمن تا کاشت گیاهان مقاوم؛ راهکار مقابله با کم‌آبی
پیام جوادیان مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری قم در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار پردیسان نوین به تشریح کامل وضعیت مدیریت آب فضای سبز شهری پرداخت.
وی با اشاره به سابقه تاریخی قم به عنوان یک “باغ شهر”، توضیح داد که چگونه تغییرات در مدیریت منابع آبی، چالش‌های کنونی را به وجود آورده است.
جوادیان با مرور تاریخچه فضای سبز قم گفت: قم روزگاری باغ شهر بوده است. عکس‌های سال ۱۳۳۴ نشان می‌دهد که این شهر پر از انبوهی از باغات بوده و حتی مسیر پیاده‌روی از قم به جمکران زیر سایه درختان قرار داشته است.
وی افزود: در گذشته، کل آب فضای سبز شهر از شبکه آب شرب تأمین می‌شده که این یک اشتباه استراتژیک بوده است.
مدیرعامل سازمان سیما منظر و فضای سبز بیان کرد: در سال ۱۳۹۴، ۶٠درصد آبیاری فضای سبز شهری و ۴۵ درصد عرصه های جنگلی به روش سنتی انجام می‌شد، اما امروز ۹۷ درصد آبیاری به صورت مکانیزه و تحت فشار با بالاترین راندمان در حال انجام است.
جوادیان با ارائه آمار دقیق اظهار داشت: در حال حاضر سالانه حدود ۵ میلیون مترمکعب آب شرب برای فضای سبز قم مصرف می‌شود که نسبت به رقم سالهای گذشته کاهش بسیار زیادی را نشان می‌دهد. و ذکر این نکته الزامی است که این میزان مصرف تنها معادل ۲.۸ درصد از کل آب شرب شهر قم است.
وی به پیشرفت‌های فنی اشاره کرد و گفت: با بهینه‌سازی سیستم‌های آبیاری، ۹۷ درصد از عرصه‌های شهری و جنگلی به سیستم آبیاری مکانیزه و تحت فشار مجهز شده‌اند. تغییر روش آبیاری از غرقابی به قطره‌ای موجب شده بین ۶٠ تا ۶۵ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شود.
مدیرعامل سازمان سیما منظر و فضای سبز با بیان مشکلات پیش رو افزود: عمده‌ترین چالش ما همکاری نداشتن شرکت آب منطقه‌ای است. به رغم امضاء تفاهمنامه فی مابین در سال ١٣٩۵ ، این شرکت از واگذاری چاه‌های غیرمتعارف در راستای جداسازی آب شرب از فضای سبز خودداری می‌کند. و این درحالی است که شرکت آبفا تعداد ۶ جلسه چاه آلوده و غیر قابل استفاده را جهت این امر به شرکت آب منطقه ای معرفی نموده است .
وی با اشاره به اجرای سه طرح تحقیقاتی با مرکز تحقیقات کشاورزی استان قم برای شناسایی گونه‌های مناسب در قم گفت: یکی از اقدامات شهرداری در کاهش استفاده از منابع آبی،تغییر گونه‌های گیاهی و کاشت ۴۰ گونه گیاهی مقاوم به کم‌آبی و حذف ۲۰ هکتار چمن و جایگزینی آن با گیاهان کم‌آب بر بوده است.
جوادیان به برنامه‌های در دست اجرا اشاره کرد: پروژه استفاده از پساب تصفیه‌شده با ظرفیت فعلی ۱۱۰ لیتر بر ثانیه در حال استفاده می باشد . همچنین پروژه انتقال فاز دوم پساب با اعتبار ۱۱۰ میلیارد تومانی آغاز شده که پس از تکمیل، بخش عمده‌ای از فضای سبز جنگلی و کمربند سبز را پوشش خواهد داد.
وی خاطرنشان کرد: سرانه فضای سبز قم در حال حاضر به ۲۱ مترمربع رسیده که پس از اصفهان و شیراز، شهر مقدس قم رتبه سوم کشور را داراست و در دهه اخیر حدود ۱۱ میلیون مترمربع به فضای سبز شهر افزوده شده است.
جوادیان در پایان تأکید کرد: با وجود تمام چالش‌ها، شهرداری قم آمادگی کامل دارد تا در صورت رفع موانع موجود، مصرف آب شرب در فضای سبز را به حداقل ممکن برساند. اما این امر نیازمند همکاری و همراهی تمام دستگاه‌های زیر مجموعه وزارت نیرو است.
آینده قم در گرو تصمیمات امروز
اگر امروز اقدامی اساسی صورت نگیرد، فردا دیر خواهد بود. تضمین امنیت آبی قم نه‌تنها به‌عنوان یک کلان‌شهر، بلکه به‌عنوان یکی از کانون‌های مهم مذهبی و فرهنگی کشور، یک ضرورت انکارناپذیر است.این گزارش سعی شد تا با نگاهی تحلیلی به وضعیت کنونی و بررسی راهکارهای پیش‌رو، زنگ خطری باشد برای تمام کسانی که آینده این سرزمین برایشان اهمیت دارد. بحران آب، بحرانی خاموش اما ویرانگر است که تنها با عزمی جمعی و اقدام عملی می‌توان از فاجعه جلوگیری کرد.
قم در آستانه بحران بی‌سابقه آب
محمد احمدی جبلی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار پردیسان نوین با ابراز نگرانی عمیق از وضعیت بحرانی منابع آبی استان، جزئیات تکان‌دهنده‌ای را درباره وضعیت کنونی و برنامه‌های آینده ارائه کرد.
وی با اشاره به آمار نگران‌کننده منابع آبی گفت: هم‌اکنون استان قم با کسری 42 میلیون مترمکعبی آب مواجه است که این رقم در نوع خود بی‌سابقه محسوب می‌شود. ما در حال حاضر سالانه به 147 میلیون مترمکعب آب نیاز داریم، در حالی که منابع موجود پاسخگوی این نیاز نیست.
جبلی در ادامه با بیان وضعیت اسفبار سد پانزده خرداد افزود: سد پانزده خرداد که روزگاری با ذخیره 35 میلیون مترمکعبی یکی از پایه‌های اصلی تأمین آب استان بود، امروز به کمتر از 5 میلیون مترمکعب رسیده است. این کاهش 85 درصدی در دو دهه اخیر رخ داده و نشان‌دهنده عمق فاجعه است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم درباره راهکارهای پیش‌رو تأکید کرد: طرح انتقال آب از سد کوچری با ظرفیت تأمین 105 میلیون مترمکعب آب در سال، نه تنها یک انتخاب، بلکه تنها راه نجات استان در شرایط فعلی است. این طرح علاوه بر حل مشکل کمّی، کیفیت آب شرب را نیز به طور چشمگیری بهبود خواهد بخشید.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به تخلفات گسترده در برداشت آب اشاره کرد و گفت: متأسفانه با موارد متعددی از برداشت‌های غیرمجاز مواجه هستیم. به عنوان مثال، شهرداری قم از 37 حلقه چاه تحت مدیریت خود، با میانگین 6000 ساعت برداشت در سال، تقریباً دو برابر سقف مجاز 3000 ساعته آب برداشت می‌کند.
جبلی در ادامه با قاطعیت افزود: نصب کنتورهای هوشمند حجمی بر روی تمامی چاه‌ها، به ویژه چاه‌های تحت مدیریت شهرداری، یک ضرورت غیرقابل انکار است. این موضوع نه تنها در دستور کار شرکت قرار دارد، بلکه در قوانین جاری کشور نیز به صراحت بر آن تأکید شده است.
وی در پایان با اشاره به بخش کشاورزی هشدار داد: رعایت الگوی کشت متناسب با اقلیم گرم و خشک قم و پایبندی به سقف 3000 ساعت برداشت سالانه از چاه‌های کشاورزی، از الزامات اساسی است که در صورت عدم توجه به آن، با بحرانی بسیار بزرگتر از آنچه امروز شاهد آن هستیم، مواجه خواهیم شد. شرکت آب منطقه‌ای با همکاری سازمان جهاد کشاورزی، نظارت دقیقی بر این موضوع خواهد داشت.
فضای سبز بدون آب شرب؛ مدیریت منابع آبی اولویت شهرداری قم
حجت الاسلام و المسلمین مرتضی استقامت با اشاره به سیاست‌های نوین مدیریت منابع آبی شهری در قم اظهار داشت: هم‌اکنون مصرف آب شرب در آبیاری فضای سبز شهر قم به کمتر از ۱۷ درصد رسیده و بیش از ۸۳٪ نیاز آبی فضاهای سبز از طریق پساب تصفیه‌شده و چاه‌های غیرشرب تأمین می‌شود.
وی افزود: با توجه به اقلیم خشک و کم‌آب قم، کاهش مصرف آب شرب و جایگزینی منابع غیرشرب یکی از اولویت‌های جدی شهرداری است، بر اساس برنامه‌ریزی و توسعه شبکه‌های انتقال پساب، هدف‌گذاری شده که این سهم بیش از پیش کاهش یابد.
رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائران شورای اسلامی شهر قم با اشاره به آنکه گذشته‌ای نه‌چندان دور، بیش از ۸۰٪ آب مصرفی فضای سبز از آب شرب تأمین می‌شد، گفت: اکنون این رقم به زیر ۲۰٪ رسیده است و تلاش می‌شود تا استفاده از آب شرب به حداقل ممکن برسد.
وی یادآور شد: استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند، توسعه فضای سبز با گونه‌های بومی و مقاوم به خشکی و اجرای طرح تصفیه ثانویه پساب از اقدامات مؤثر اخیر است که همگی در راستای صرفه‌جویی و بهره‌وری منابع آبی انجام پذیرفته است، این اقدامات ضمن تضمین فضای سبز پایدار، مصرف آب شرب را به مراتب کاهش داده‌اند.
حجت الاسلام استقامت تصریح کرد: بروزرسانی شبکه‌های انتقال آب غیرشرب در مناطق مختلف شهر در حال انجام است و شهرداری پیگیر تامین و در اختیار گرفتن چاه‌های غیرشرب بیشتر برای کاهش کامل نیاز به آب شرب در آبیاری فضاهای سبز است.
وی در پایان از مشارکت مردم و همکاری شهرداری در حفظ این روند قدردانی و اعلام کرد: آینده شهر قم در گرو توسعه و نگهداری هوشمند فضای سبز است تا بدون اتکا به منابع آب شرب بتواند سرانه فضای سبز را حفظ و ارتقا دهد.
از حذف ۲۰ هکتار چمن تا کاشت گیاهان مقاوم؛ راهکار مقابله با کم‌آبی
پیام جوادیان مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری قم در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار پردیسان نوین به تشریح کامل وضعیت مدیریت آب فضای سبز شهری پرداخت.
وی با اشاره به سابقه تاریخی قم به عنوان یک “باغ شهر”، توضیح داد که چگونه تغییرات در مدیریت منابع آبی، چالش‌های کنونی را به وجود آورده است.
جوادیان با مرور تاریخچه فضای سبز قم گفت: قم روزگاری باغ شهر بوده است. عکس‌های سال ۱۳۳۴ نشان می‌دهد که این شهر پر از انبوهی از باغات بوده و حتی مسیر پیاده‌روی از قم به جمکران زیر سایه درختان قرار داشته است.
وی افزود: در گذشته، کل آب فضای سبز شهر از شبکه آب شرب تأمین می‌شده که این یک اشتباه استراتژیک بوده است.
مدیرعامل سازمان سیما منظر و فضای سبز بیان کرد: در سال ۱۳۹۴، ۶٠درصد آبیاری فضای سبز شهری و ۴۵ درصد عرصه های جنگلی به روش سنتی انجام می‌شد، اما امروز ۹۷ درصد آبیاری به صورت مکانیزه و تحت فشار با بالاترین راندمان در حال انجام است.
جوادیان با ارائه آمار دقیق اظهار داشت: در حال حاضر سالانه حدود ۵ میلیون مترمکعب آب شرب برای فضای سبز قم مصرف می‌شود که نسبت به رقم سالهای گذشته کاهش بسیار زیادی را نشان می‌دهد. و ذکر این نکته الزامی است که این میزان مصرف تنها معادل ۲.۸ درصد از کل آب شرب شهر قم است.
وی به پیشرفت‌های فنی اشاره کرد و گفت: با بهینه‌سازی سیستم‌های آبیاری، ۹۷ درصد از عرصه‌های شهری و جنگلی به سیستم آبیاری مکانیزه و تحت فشار مجهز شده‌اند. تغییر روش آبیاری از غرقابی به قطره‌ای موجب شده بین ۶٠ تا ۶۵ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شود.
مدیرعامل سازمان سیما منظر و فضای سبز با بیان مشکلات پیش رو افزود: عمده‌ترین چالش ما همکاری نداشتن شرکت آب منطقه‌ای است. به رغم امضاء تفاهمنامه فی مابین در سال ١٣٩۵ ، این شرکت از واگذاری چاه‌های غیرمتعارف در راستای جداسازی آب شرب از فضای سبز خودداری می‌کند. و این درحالی است که شرکت آبفا تعداد ۶ جلسه چاه آلوده و غیر قابل استفاده را جهت این امر به شرکت آب منطقه ای معرفی نموده است .
وی با اشاره به اجرای سه طرح تحقیقاتی با مرکز تحقیقات کشاورزی استان قم برای شناسایی گونه‌های مناسب در قم گفت: یکی از اقدامات شهرداری در کاهش استفاده از منابع آبی،تغییر گونه‌های گیاهی و کاشت ۴۰ گونه گیاهی مقاوم به کم‌آبی و حذف ۲۰ هکتار چمن و جایگزینی آن با گیاهان کم‌آب بر بوده است.
جوادیان به برنامه‌های در دست اجرا اشاره کرد: پروژه استفاده از پساب تصفیه‌شده با ظرفیت فعلی ۱۱۰ لیتر بر ثانیه در حال استفاده می باشد . همچنین پروژه انتقال فاز دوم پساب با اعتبار ۱۱۰ میلیارد تومانی آغاز شده که پس از تکمیل، بخش عمده‌ای از فضای سبز جنگلی و کمربند سبز را پوشش خواهد داد.
وی خاطرنشان کرد: سرانه فضای سبز قم در حال حاضر به ۲۱ مترمربع رسیده که پس از اصفهان و شیراز، شهر مقدس قم رتبه سوم کشور را داراست و در دهه اخیر حدود ۱۱ میلیون مترمربع به فضای سبز شهر افزوده شده است.
جوادیان در پایان تأکید کرد: با وجود تمام چالش‌ها، شهرداری قم آمادگی کامل دارد تا در صورت رفع موانع موجود، مصرف آب شرب در فضای سبز را به حداقل ممکن برساند. اما این امر نیازمند همکاری و همراهی تمام دستگاه‌های زیر مجموعه وزارت نیرو است.
آینده قم در گرو تصمیمات امروز
اگر امروز اقدامی اساسی صورت نگیرد، فردا دیر خواهد بود. تضمین امنیت آبی قم نه‌تنها به‌عنوان یک کلان‌شهر، بلکه به‌عنوان یکی از کانون‌های مهم مذهبی و فرهنگی کشور، یک ضرورت انکارناپذیر است.این گزارش سعی شد تا با نگاهی تحلیلی به وضعیت کنونی و بررسی راهکارهای پیش‌رو، زنگ خطری باشد برای تمام کسانی که آینده این سرزمین برایشان اهمیت دارد. بحران آب، بحرانی خاموش اما ویرانگر است که تنها با عزمی جمعی و اقدام عملی می‌توان از فاجعه جلوگیری کرد. 
