به گزارش پردیسان آنلاین، جنگل‌ها تنها انبوهی از درختان نیستند؛ آن‌ها شُش‌های زمین و بخشی جدانشدنی از هویت زیستی و فرهنگی هر سرزمین‌اند. در ایران نیز جنگل‌های هیرکانی، مراتع و عرصه‌های طبیعی بخش بزرگی از منابع ملی را تشکیل می‌دهند و نقش حیاتی در زندگی امروز و آینده مردم دارند. حفاظت از این سرمایه عظیم، بر عهده جنگلبانانی است که با کمترین امکانات، اما با بیشترین تعهد، در برابر قطع غیرمجاز درختان، تخریب اراضی و قاچاق چوب می‌ایستند.
با این حال، شکاف عمیقی میان نیاز واقعی کشور به نیروی حفاظتی و وضعیت موجود وجود دارد. مطابق آمارها کشور ایران ۱۶۴ میلیون هکتار مساحت دارد که از این مقدار ۱۳۵ میلیون هکتار اراضی ملی و عرصه‌های منابع طبیعی، ۱۴.۵ میلیون هکتار عرصه‌های جنگلی و ۸۵ میلیون هکتار مراتع هستند. به عبارتی ۸۲ درصد از مساحت کشور اراضی ملی و عرصه‌های منابع طبیعی است که مدیریت و حفاظت آن برعهده یگان حفاظت منابع طبیعی کشور است، در چنین وضعیتی بر اساس استاندارهای جهانی به‌منظور رسیدن به یک وضعیت مطلوب برای عرصه‌های جنگلی نیازمند ۱۴ هزار و ۵۰۰ نفر نیروی حفاظتی هستیم.
بر اساس مستندات سازمان حفاظت محیط زیست کشور، با توجه به این مساحت از اراضی ملی و عرصه‌های منابع طبیعی به ۳۲ هزار نیرو نیاز داریم، اما در حال حاضر تنها ۵۰۶۶ نفر نیرو داریم؛ به عبارتی حدود ۷۰ درصد نیروهای سازمان شرکتی هستند و فاصله بسیار زیادی با تعداد نیروی پیش‌بینی شده بر اساس استانداردهای جهانی داریم، مطابق استاندارهای بین‌المللی به ازای هر هزار هکتار جنگل، هر ۵ هزار هکتار مرتع و هر ۱۰ هزار هکتار بیابان باید یک نیروی حفاظتی وجود داشته باشد، از این‌رو کمبود نیرو و امکانات در عرصه حفاظت از محیط‌زیست، موضوعی است که باید بیشتر به آن پرداخته شود، این مسئله از این نظر اهمیت دارد.
اصل ۵۰ قانون اساسی حفاظت از محیط‌زیست را وظیفه‌ای عمومی می‌داند، اما تحقق این اصل بدون حمایت‌های قانونی و تأمین نیروی انسانی کافی ممکن نیست. در چنین شرایطی، حمایت از جنگلبانان و تقویت جایگاه قانونی آن‌ها ضرورتی انکارناپذیر است؛ ضرورتی که بی‌توجهی به آن، بهای سنگینی برای طبیعت ایران خواهد داشت. در همین زمینه، برای بررسی مصائب و مشکلات قانونی جنگلبانان با حمیدرضا آقابابائیان، وکیل پایه یک دادگستری و دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: ضوابط جنگلبان در اسناد بین‌المللی چگونه ترسیم شده است؟
آقابابائیان: امروزه جنگل‌ها به‌عنوان منابع حیاتی کره زمین، در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی در معرض نابودی و کاهش جبران ناپذیری قرار دارند، از زمان پیدایش نظام حقوق بین‌الملل محیط زیست، بخشی از این قواعد متمرکز بر حفاظت از پوشش گیاهی و در صدر آن‌ها جنگل‌ها بوده است. مهمترین اسناد بین‌المللی و رویه‌های مرتبط با حفاظت از جنگل‌ها «سند محوری مورد تحلیل، بیانیه ۱۹۹۲ جنگل» است.
جنگلبانی در قوانین بین‌المللی به مجموعه‌ای از قوانین و مقرراتی اشاره دارد که برای مدیریت و حفاظت از جنگل‌ها در سطح جهانی وضع شده‌اند، این قوانین شامل معاهدات، کنوانسیون‌ها و توافقات دوجانبه و چند جانبه‌ای هستند که کشورها برای حفظ تنوع زیستی، مقابله با تغییرات اقلیمی و تضمین بهره‌برداری پایدار از جنگل‌ها به آن‌ها ملحق می‌شود.
جنگلبان به فردی اطلاق می‌شود که وظیفه حفاظت از جنگل‌ها و مراتع را برعهده دارد، این فرد ممکن است به‌عنوان کارمند دولت یا در بخش خصوصی فعالیت کند و وظایف متنوعی از جمله نظارت بر تخریب جنگل، جلوگیری از شکار غیرمجاز و اجرای قوانین مربوط به منابع طبیعی را انجام دهد.
پردیسان آنلاین: وظایف جنگلبانان چیست؟
آقابابائیان: جنگلبانان وظیفه نظارت بر جنگل‌ها و مراتع را برعهده دارند و در برابر تخریب جنگل، آتش‌سوزی و سایر آسیب‌ها به منابع طبیعی اقدام می‌کنند، آن‌ها موظف به اجرای قوانین و مقررات مربوط به منابع طبیعی هستند و با متخلفان برخورد کرده و می‌توانند در زمینه حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی به مردم اطلاع‌رسانی و آموزش ارائه دهند و در بسیاری از موارد، جنگلبانان با سازمان‌های دیگر همچون محیط زیست، منابع طبیعی و نیروی انتظامی همکاری کنند.
پردیسان آنلاین: قوانین و مقررات بین‌الملل در حوزه جنگلبانی تا چه اندازه مؤثر بوده است؟
آقابابائیان: کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) یکی از مهمترین اسناد بین‌المللی در زمینه حفاظت از تنوع زیستی است که بر اهمیت حفظ و مدیریت پایدار جنگل‌ها به‌عنوان زیستگاه‌های تنوع زیستی تاکید می‌کند، قانون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع (Forestry Law) این قانون به‌طور کلی بر فعالیت‌ها در اراضی جنگلی به‌ویژه مدیریت جنگل و برداشت چوب نظارت دارد.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نقش مهمی در ترویج جنگلبانی پایدار و ارائه کمک‌های فنی به کشورها در زمینه مدیریت جنگل دارد، سازمان بین‌المللی جنگلبانی (IUFRO یک شبکه جهانی از محققان و متخصصان جنگلبانی است که به تبادل دانش و اطلاعات در این زمینه کمک می‌کند.
این معاهدات و توافقات در زمینه‌های مختلفی همچون حفاظت از جنگل‌ها، مدیریت مشترک مرزها، تبادل تجربیات و دانش در زمینه جنگلبانی منعقد می‌شود، جنگل‌ها به عنوان زیستگاه‌های طبیعی گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع، نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی دارند.
جنگل‌ها با جذب دی‌اکسید کربن، نقش مهمی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مقابله با تغییرات اقلیمی دارند، از این‌رو قوانین بین‌المللی به کشورها کمک می‌کنند تا از جنگل‌ها به عنوان یک راهکار طبیعی برای مقابله با تغییرات اقلیمی استفاده کنند تا از جنگل‌ها به گونه‌ای بهره‌برداری کرده که نیازهای حال و آینده را برآورده سازد بدون آنکه به اکوسیستم‌های جنگلی آسیب وارد شود، لذا قوانین بین‌المللی بستر مناسبی برای همکاری‌های بین‌المللی در حفاظت از جنگل‌ها و تبادل تجربیات و دانش ایجاد خواهد کرد.
پردیسان آنلاین: جنگلبانان با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟
آقابابائیان: نداشتن مجازات‌های بازدارنده برای متخلفان، نبود تعریف جنگلبانان به‌عنوان ضابط قضائی، فقدان حمایت‌های قضائی کافی از نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی باشد، ایجاد حریق در اراضی ملی که بر اساس ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، هر فردی در جنگل به عمد آتش‌سوزی ایجاد کند به حبس از سه تا ۱۰ سال محکوم می‌شود، اگر مرتکب از مأموران جنگلبانی باشد به حداکثر مجازات محکوم می‌شود.
اگر آتش‌سوزی در جنگل به دلیل بی‌احتیاطی ایجاد شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال محکوم خواهد شد، در این مورد، اطلاع‌رسانی نکردن و کسب اجازه نکردن از مأموران جنگلبانی در مورد آتش‌افروزی در ملک شخصی، مصداق بی‌مبالاتی است، کارکنان سازمان جنگلبانی حق شرکت مستقیم یا با واسطه در معاملات محصولات جنگلی که جنبه تجاری دارد را ندارند، در صورت تخلف به حبس تادیبی از یک ماه تا شش ماه محکوم شده و از خدمت در کادر جنگلبانی محروم خواهند شد.
پردیسان آنلاین: هدف از ملی شدن جنگل‌ها و مراتع چیست؟
آقابابائیان: هدف از ملی شدن جنگل‌ها و مراتع، جنگل‌های طبیعی بوده است، اما در بسیاری از مناطق، دولت‌ها اقدام به قطع درختان قدیمی و کاشت گونه‌های جدید کرده است، درختانی که توسط مأموران منابع طبیعی یا کارگران کاشته می‌شود، وصف «خودرو» ندارد. با این حال طبق قانون الحاق یک تبصره به ماده قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب سال ۱۳۸۴، درختان مصنوعی کاشته شده در محدوده منابع طبیعی نیز در حکم منابع طبیعی شناخته می‌شود.
پردیسان آنلاین: آیا بین سطح اراضی جنگلی و فعالیت جنگلبانان تناسبی وجود دارد؟
آقابابائیان: کشور حدود ۱۶۴ میلیون هکتار مساحت دارد که از این مقدار ۱۳۵ میلیون هکتار اراضی ملی و عرصه‌های منابع طبیعی، ۱۴.۵ میلیون هکتار عرصه‌های جنگلی و ۸۵ میلیون هکتار مراتع، به عبارتی ۸۲ درصد از مساحت کشور اراضی ملی و عرصه‌های منابع طبیعی هستند که مدیریت و حفاظت آن برعهده یگان حفاظت منابع طبیعی کشور است.
تناسبی بین سطح اراضی جنگلی و جنگلبانان وجود ندارد، به‌عنوان نمونه بر اساس استاندارهای بین‌المللی به‌ازای هر هزار هکتار جنگل، هر ۵ هزار هکتار مرتع و هر ۱۰ هزار هکتار بیابان باید یک نیروی حفاظتی وجود داشته باشد، از این‌رو مطابق این استاندارهای بین‌المللی برای رسیدن به‌تناسب نسبی مطلوب برای مراقبت از عرصه‌های جنگلی نیازمند حدود ۱۵ هزار جنگلبان است.
پردیسان آنلاین: راهکارهای پیشنهادی حمایت‌های قانونی از نقش حیاتی جنگلبانان بر مناطق تحت حفاظت چیست؟
آقابابائیان: با توجه به نیازهای روز، بازنگری در قوانین و مجازات‌ها و اعمال مجازات‌های بازدارنده برای متخلفان ضروری است، با تعریف جنگلبانان به‌عنوان ضابط قضائی، می‌توان از حمایت‌های قضائی بیشتری در برخورد با متخلفان برخوردار شد، با ارائه حمایت‌های قضائی و اجتماعی مناسب، می‌توان از جنگلبانان در انجام وظایف خود حمایت کرد و با آموزش و فرهنگ‌سازی مناسب می‌توان از بروز تخلفات در زمینه جنگل و مرتع جلوگیری کرد.
با بهبود معیشت و شرایط کاری نیروهای یگان حفاظت، می‌توان انگیزه و کارایی آن‌ها را افزایش داد، کوتاه کردن دستان زمین‌خواران از تصرف اراضی جنگلی، تعیین‌تکلیف معشیت جنگل‌نشینان به فعالیت‌های ناسازگار با حفاظت جنگل همچون دامداری، زراعت، تأمین سوخت و تغییر کاربری، نداشتن ضمانت اجرای قوی و قانونی توجه نداشتن به پیامدهای محیط زیستی و ناهماهنگی در اجرای طرح‌های توسعه‌ای جنگلی از جمله راهکارهای اجرایی است.
در نهایت، ظرفیت زیستی دنیا و توان بازسازی طبیعت محدود است، در حال حاضر میزان بهره‌کشی از طبیعت بیشتر از ظرفیت زیستی زمین است به گونه‌ای که برای هر یک سال زندگی انسان‌ها روی کره زمین یک سال و نیم زمان برای بازسازی نیاز است توسعه باید با قانون طبیعت هم راستا شود، زیرا برهم زدن چرخه طبیعت منجر به زیان‌های بسیار برای زندگی بشر به همراه دارد.
همان‌گونه که در اسناد و بیانیه‌های مهم بین‌المللی درباره محیط زیست از جمله بیانیه ریو نیز مورد تاکید قرار گرفته است، در مراحل تکامل طولانی و دشوار بشر روی زمین، مرحله‌ای فرا رسیده است که در آن، انسان به یاری پیشرفت سریع علوم و فناوری به روش‌های متعدد و در مقیاس‌های غیرقابل پیش‌بینی، قدرت تغییر محیط زیست خود را به دست آورده است. این وضعیت نه‌تنها نسل کنونی بشر را با تهدیدی جدی روبه‌رو کرده، بلکه بقای بشر را نیز به‌طور جدی در معرض خطر قرار داده است و مهم است که رفع چالش‌های موجود در دستور کار قرار گیرد.
