به گزارش پردیسان آنلاین، افت تحصیلی یکی از چالش‌های جدی در نظام‌های آموزشی است که پیامدهای گسترده‌ای در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی به همراه دارد. این پدیده به معنای کاهش عملکرد تحصیلی دانش‌آموز نسبت به سطح مورد انتظار یا گذشته وی است و اغلب با کاهش نمرات، بی‌علاقگی به تحصیل، غیبت‌های مکرر و در موارد شدیدتر ترک تحصیل همراه می‌شود.
اهمیت این مسئله زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم افت تحصیلی نه‌تنها بر آینده تحصیلی و شغلی دانش‌آموز تأثیرگذار است، بلکه می‌تواند منجر به کاهش اعتمادبه‌نفس، بروز مشکلات روانی و فاصله گرفتن از مسیر رشد و شکوفایی استعدادها شود. در سطح کلان نیز افزایش نرخ افت تحصیلی یکی از نشانه‌های ناکارآمدی سیستم آموزشی به‌شمار می‌رود و می‌تواند آثار اجتماعی و اقتصادی منفی در پی داشته باشد.
افت تحصیلی، پدیده‌ای چندبعدی است که از ترکیب عوامل گوناگون فردی، روانی، خانوادگی، محیطی و آموزشی ناشی می‌شود. شناخت دقیق این عوامل، پیش‌شرط طراحی مداخلات مؤثر برای پیشگیری و بهبود وضعیت آموزشی دانش‌آموزان است.
در این میان، نقش مدرسه، خانواده و سیاست‌گذاران آموزشی در شناسایی به‌موقع دلایل افت تحصیلی و اجرای راهکارهای مناسب بسیار تعیین‌کننده است. توجه به نیازهای فردی دانش‌آموزان، ارتقای کیفیت آموزش، و ایجاد محیطی پویا و انگیزشی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند در کاهش این پدیده مؤثر باشد، مهم است که مسئولان و برنامه‌ریزان نظام آموزشی با توجه به اهمیت موضوع افت تحصیلی دانش‌آموزان و بررسی علل آن تدبیری برای سال‌های تحصیلی آینده بیندیشند، ازاین‌رو، گفت‌وگویی داشتیم با علیرضا فروتن، کارشناس روانشناسی و کارشناس ارشد مشاوره مسیر شغلی که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: منظور از افت تحصیلی دانش‌آموزان چیست؟
فروتن: افت تحصیلی به معنای کاهش عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان نسبت به سطح پیشین است و در حال حاضر به یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام آموزشی تبدیل شده است. این پدیده نه تنها موجب کاهش انگیزه در میان دانش‌آموزان می‌شود، بلکه در مواردی نیز منجر به ترک تحصیل آنها خواهد شد.
عوامل متعددی می‌تواند در بروز افت تحصیلی نقش داشته باشند؛ گاهی یک علت مشخص و گاه مجموعه‌ای از عوامل به‌صورت هم‌زمان در این روند تأثیرگذار هستند. از این‌رو، شناسایی دقیق و همه‌جانبه دلایل افت تحصیلی، گامی ضروری در جهت تدوین راهکارهای مؤثر برای پیشگیری و مقابله با آن به‌شمار می‌رود.
پردیسان آنلاین: چه عواملی در افت تحصیلی دانش‌آموزان نقش دارد؟
فروتن: بعضی از عوامل مؤثر در افت تحصیلی به‌طور مستقیم به خود دانش‌آموز بازمی‌گردد، در حالی‌که بعضی دیگر ریشه در شرایط محیطی و سبک زندگی دارد. در این میان، عوامل فردی یا درونی، نقش قابل‌توجهی در کاهش عملکرد تحصیلی ایفا می‌کند.
یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین دلایل افت تحصیلی، نبود انگیزه و هدف مشخص در میان دانش‌آموزان است. بسیاری از دانش‌آموزان بدون داشتن چشم‌انداز روشن نسبت به آینده تحصیلی و شغلی خود، در روند یادگیری دچار سردرگمی می‌شوند. این بی‌انگیزگی به‌طور معمول با جملاتی همچون «چرا باید درس بخوانم؟» یا «این مطالب به چه درد من می‌خورد؟» همراه است که نشانه‌ای واضح از گسست میان محتوای آموزشی و درک هدفمند دانش‌آموز از آن است.
دانش‌آموزانی که از هدف‌گذاری مشخص و انگیزه درونی بی‌بهره‌اند، اغلب فاقد نیروی محرکه لازم برای تلاش، پشتکار و پیشرفت در مسیر تحصیل هستند. این وضعیت به‌مرور زمان منجر به کاهش اعتماد به نفس، نارضایتی از مدرسه و در نهایت افت محسوس در عملکرد آموزشی آنها می‌شود.
در این شرایط، نقش کادر آموزشی، به‌ویژه مشاوران تربیتی و تحصیلی بیش از پیش برجسته می‌شود. مدارس می‌توانند با برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی، آزمون‌های استعدادسنجی و راهنمایی‌های شغلی به دانش‌آموزان کمک کنند تا مسیرهای تحصیلی و شغلی متناسب با علاقه و توانمندی خود را شناسایی کنند. ایجاد انگیزه برای حرکت به سوی آینده‌ای روشن و هدفمند، نه‌تنها افت تحصیلی را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز شکوفایی استعدادها و رشد شخصی دانش‌آموزان خواهد بود.
پردیسان آنلاین: مشکلات روانی و اختلالات سلامت ذهنی چگونه بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد و چه راهکارهایی برای شناسایی و رفع این مشکلات پیشنهاد می‌کنید؟
فروتن: در بررسی عوامل مؤثر بر افت تحصیلی نباید از نقش مشکلات روانی و سلامت ذهنی دانش‌آموزان غافل شد. اختلالاتی نظیر افسردگی و اضطراب از جمله مسائل شایعی هستند که می‌تواند به‌طور مستقیم بر عملکرد آموزشی فرد اثرگذار باشد؛ این اختلالات به‌طور معمول با علائمی مانند کاهش تمرکز، بی‌انگیزگی، خستگی ذهنی و افت توانایی در برنامه‌ریزی و یادگیری همراه هستند و به همین دلیل، زمینه‌ساز افت تحصیلی می‌شود.
دانش‌آموزانی که با چنین مشکلاتی مواجه‌اند، اغلب در محیط کلاس دچار انزوا، مشارکت غیرفعال و کاهش اعتماد به نفس می‌شوند؛ وضعیتی که نه‌تنها پیشرفت تحصیلی آنها را کند می‌کند، بلکه می‌تواند در صورت بی‌توجهی، به ترک تحصیل نیز بینجامد.
در این میان، نقش نظام آموزشی در شناسایی به‌موقع این اختلالات از اهمیت بالایی برخوردار است. بهره‌گیری از مشاوران مجرب در مدارس، اجرای برنامه‌های غربالگری سلامت روان و برگزاری جلسات مشاوره مستمر می‌تواند به تشخیص زودهنگام این مشکلات کمک کند. هدایت دانش‌آموزان به مراکز درمانی و حمایت‌های روانشناختی تخصصی، گام مؤثری در بهبود شرایط ذهنی و بازگرداندن آنها به مسیر آموزش مؤثر خواهد بود.
همچنین، آگاهی‌بخشی به والدین درباره نشانه‌ها و علائم رایج اختلالات روانی از قبیل افسردگی یا اضطراب، نقشی کلیدی در روند تشخیص و درمان دارد. والدینی که از این علائم آگاه باشند، می‌توانند زودتر متوجه تغییرات رفتاری فرزندان خود شده و در تعامل با مدرسه، زمینه لازم برای مداخله سریع و مؤثر را فراهم آورند.
پردیسان آنلاین: آیا میان اختلالات یادگیری و افت تحصیلی دانش‌آموزان نیز رابطه‌ای وجود دارد؟
فروتن: بله، یکی دیگر از عوامل مهم و کمتر مورد توجه در بروز افت تحصیلی، اختلالات یادگیری در دانش‌آموزان است. این اختلالات می‌تواند به شکل مشکلات مشخص در خواندن، نوشتن یا درک مفاهیم ریاضی ظاهر شود و به‌طور مستقیم بر روند یادگیری و عملکرد تحصیلی فرد تأثیر بگذارد. بروز این مشکلات به طور عمده در دوران ابتدایی تحصیل دانش‌آموز آشکار می‌شود، دوره‌ای که مداخله و پیگیری به‌موقع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
دانش‌آموزانی که با چنین اختلالاتی مواجه‌اند، به‌طور معمول علی‌رغم تلاش‌های خود، در فهم مطالب آموزشی دچار دشواری می‌شوند و همین مسئله می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس، سرخوردگی و در نهایت افت تحصیلی شود. در بسیاری از موارد، شناسایی نشدن به‌موقع این اختلالات موجب می‌شود دانش‌آموز به اشتباه به‌عنوان فردی کم‌استعداد یا بی‌انگیزه در نظر گرفته شود، در حالی‌که مشکل اصلی به حوزه‌های خاصی از یادگیری محدود می‌شود و با روش‌های مناسب قابل مدیریت و بهبود است.
از این‌رو، آگاهی و آموزش کادر آموزشی، به‌ویژه معلمان دوره ابتدایی، در زمینه شناسایی اختلالات یادگیری و استفاده از روش‌های تدریس تطبیقی، نقش کلیدی در کاهش تبعات این اختلالات دارد. استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای آموزشی متناسب با نیازهای این دانش‌آموزان می‌تواند روند یادگیری آنها را تسهیل کرده و از بروز یا تشدید افت تحصیلی جلوگیری کند.
همچنین همکاری مؤثر میان معلمان، مشاوران مدرسه و والدین در طراحی برنامه‌های حمایتی و توان‌بخشی آموزشی، زمینه‌ساز ایجاد فضایی مناسب برای رشد تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خواهد بود.
پردیسان آنلاین: سبک زندگی ناسالم و وضعیت جسمانی چه تأثیری بر کیفیت یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارند؟
فروتن: همان گونه که اشاره شد افت تحصیلی دانش‌آموزان پدیده‌ای چند علتی است که در آن مجموعه‌ای از عوامل فردی، روانی، اجتماعی و فیزیکی دخیل هستند. در این میان، نقش سبک زندگی، وضعیت جسمی و نبود مهارت‌های پایه تحصیلی، سه زمینه مهم و تأثیرگذار محسوب می‌شود که بررسی آنها می‌تواند در طراحی برنامه‌های پیشگیرانه و حمایتی بسیار مؤثر واقع شود.
نبود مهارت‌های لازم تحصیلی
یکی از دلایل مهم افت تحصیلی، فقدان یا ضعف در مهارت‌های اساسی یادگیری مانند مهارت‌های مطالعه، یادداشت‌برداری، زمان‌بندی برای انجام تکالیف و مدیریت زمان است. بسیاری از دانش‌آموزان با وجود داشتن هوش و استعداد کافی، به دلیل فقدان آموزش روش‌های صحیح مطالعه و برنامه‌ریزی تحصیلی، دچار افت عملکرد می‌شوند. آموزش این مهارت‌ها از سوی معلمان، مشاوران و خانواده می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت یادگیری ایفا کند و از بروز افت تحصیلی جلوگیری کند.
سبک زندگی ناسالم
سبک زندگی ناسالم از دیگر عواملی است که تأثیر قابل توجهی بر فرایند یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارد؛ عواملی همچون خواب ناکافی، تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی و نبود فعالیت‌های ورزشی و تفریحی مؤثر، همگی از جمله عادات ناسالمی هستند که می‌توانند تمرکز، انگیزه و توان ذهنی دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار دهند.
برای مثال، کم‌خوابی موجب کاهش هوشیاری در کلاس درس و افت تمرکز می‌شود؛ نبود تحرک و فعالیت بدنی، احساس خستگی و بی‌حوصلگی را در پی دارد و رژیم غذایی نامتعادل نیز می‌تواند در کاهش عملکرد شناختی و یادگیری مؤثر باشد. ایجاد تعادل در این جنبه‌ها و آموزش سبک زندگی سالم به دانش‌آموزان و خانواده‌ها، بخشی مهم از فرایند ارتقای کیفیت آموزش است.
وضعیت جسمانی و محدودیت‌های فیزیکی
وضعیت جسمانی دانش‌آموزان نیز از جمله عوامل مهمی است که باید در ارزیابی افت تحصیلی مورد توجه قرار گیرد. دانش‌آموزانی که دچار ناتوانی‌ها یا نقص‌های جسمی هستند، ممکن است در فرایند یادگیری با چالش‌های بیشتری مواجه باشند. این دانش‌آموزان در صورت حمایت غیرمناسب ممکن است اعتماد به نفس خود را از دست داده و در نتیجه درگیر افت تحصیلی شوند.
بنابراین، فراهم‌سازی امکانات آموزشی متناسب با نیازهای خاص، مناسب‌سازی فضاهای آموزشی، و حمایت‌های روانی و اجتماعی برای دانش‌آموزان دارای شرایط جسمانی خاص، از جمله اقداماتی است که می‌تواند در کاهش نابرابری آموزشی و پیشگیری از افت تحصیلی مؤثر واقع شود.
