به گزارش پردیسان آنلاین، در حالی که مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در مسقط آغاز شده است، تمرکز دو طرف بر رفع موانع اقتصادی ناشی از تحریم‌های دهه‌گذشته قابل توجه است. انتظار می‌رود این گفت‌وگوها درباره مسائلی همچون دسترسی ایران به خدمات بانکی جهانی، بازگشت ارزهای بلوکه‌شده و تسهیل حمل‌ونقل تجاری تصمیم‌گیری کنند.
منافع اقتصادی نقش کلیدی در این مذاکرات ایفا می‌کنند؛ ایران به‌عنوان طرفی که بیشترین تأثیر اقتصادی از تحریم‌ها را دیده است، خواهان گشایش درها به سرمایه‌گذاران آمریکایی است تا بتواند جذب سرمایه و بازگشت به اقتصاد جهانی را تضمین کند. از سوی دیگر، آمریکا به‌دنبال تعهداتی درباره مهار فعالیت‌های هسته‌ای و منطقه‌ای ایران و کاهش نفوذ چین در منطقه است، اما این امر با اولویت‌های اقتصادی تهران هم‌خوانی ندارد. در این میان تحلیلگران بر این باورند که تنها در صورتی می‌توان به توافقی پایدار دست پیدا کرد که منافع هر دو طرف به‌طور متعادل در نظر گرفته شود.
در صورت دستیابی به توافق، اقتصاد ایران می‌تواند وارد مرحله نوینی شود و فرصت‌هایی همچون جذب سرمایه خارجی، افزایش صادرات غیرنفتی و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقلی را به ارمغان آورد. با این حال، پیچیدگی‌های سیاسی و اقتصادی این مذاکرات، از جمله تردیدهای داخلی در آمریکا و ایران، چالش‌هایی جدی بر سر راه توافق ایجاد کرده است. کشورهای منطقه و اروپا نیز با دقت این فرایند را دنبال می‌کنند، زیرا نتیجه مذاکرات می‌تواند تعادل قدرت در خاورمیانه را تحت تأثیر قرار دهد.
افزایش تجارت ایران با وجود تحریم‌ها
هاشمی اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: پس از چهار دور مذاکره، دو طرف ضمن ابراز امیدواری نسبت به حصول توافق، قرار گذاشتند مذاکرات به‌صورت هفته‌ای ادامه داشته باشد و با توجه به علاقه دو کشور به کاهش تنش و گشودن فصلی جدید در مناسبات، انتظار می‌رود با وجود برخی تلاش‌های داخلی و خارجی مذاکرات ادامه پیدا کند، واقعیت این است که با توجه به تحولات منطقه در سال اخیر، حضور نداشتن مستقیم روسیه و چین در مذاکرات و موضع خصمانه سه‌کشور اروپایی عضو برجام، دستیابی ایران به همه خواسته‌های مطرح‌شده امری دشوار خواهد بود.
وی افزود: اعمال فشار حداکثری از سوی ایالات‌متحده و مشکلات اقتصادی کشور، از جمله ناترازی در حوزه انرژی شرایط را به گونه‌ای رقم زده است که طولانی شدن مذاکرات را نمی‌توان به نفع کشورمان ارزیابی کرد و مکانیزم ماشه هم در کمین است، سه کشور اروپایی اعلام کرده‌اند که با ایالات‌متحده هماهنگ هستند و در صورت شکست مذاکرات در استفاده از آن برای اعمال تحریم‌های بین‌المللی درنگ نخواهند کرد.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی و استاد دانشگاه تصریح کرد: در هر حال از آغاز مذاکرات، فضایی همراه با امید، ابهام و انتظار، اقتصاد کشور را فراگرفته، به‌طوری که تا معلوم شدن نتیجه مذاکرات نمی‌توان انتظار رشد سرمایه‌گذاری و بهبود شرایط اقتصادی را داشت، اما نکته قابل‌توجه این است که انتظارات جامعه از نتیجه مذاکرات به‌شدت افزایش پیدا کرده است؛ به‌طوری که از سرازیر شدن هزاران میلیارد دلار سرمایه بی‌درنگ پس از توافق صحبت می‌شود، اما واقعیت به‌گونه‌ای دیگر و جاده توافق مسیری پرپیچ و خم است و تجربه بین‌المللی نشان می‌دهد که حتی در صورت حصول توافق برداشتن تحریم‌ها، ورود سرمایه خارجی و به‌طور کلی بازگشت به اقتصاد جهان در کوتاه‌مدت امری ناممکن است.
اورعی بیان کرد: فرض کنیم در بهترین حالت ممکن مذاکرات به نتیجه رسیده و توافق‌نامه‌ای بین دولت‌های ایالات‌متحده و جمهوری اسلامی به امضا برسد و محدودیت‌های قانونی و حقوقی مربوط به تحریم‌های گسترده اعمال‌شده از سوی دولت آمریکا یک‌شبه رفع شود، بدیهی است دولت ایالات‌متحده خود در سرمایه‌گذاری خارجی نقشی نداشته و در حالت ایده‌آل به شرکت‌های آمریکایی و اروپایی نسبت به ورود به بازار ایران چراغ سبز نشان خواهد داد. تصور کنیم هیئت‌مدیره اگزون‌موبیل، غول نفتی جهان، باید در مورد سرمایه‌گذاری چند صد میلیارد دلاری در ایران تصمیم‌گیری کند، به جدول ریسک کشورهای مختلف جهان اعلام‌شده از سوی سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) می‌نگرد و می‌بیند که آژانس اعتبارسنجی این سازمان در آخرین ارزیابی خود ایران را در گروه هفت از هفت یعنی پرریسک‌ترین قرار داده است.
وی ادامه داد: اعضای هیئت‌مدیره ناامید نشده و کارشناسان و مشاورانی را برای بررسی و ارزیابی به ایران می‌فرستند، گزارش تیم اعزامی، ویژگی‌های اقتصاد ایران از جمله فقدان شفافیت مالی، اقتصاد دولتی، یارانه‌های سنگین، نظام ارزی چندنرخی، قوانین پیچیده و متناقض، درهم‌تنیدگی اقتصاد و سیاست، فساد، حضور فعال نیروهای نظامی در اقتصاد، فقدان ثبات مالکیت و بسیاری موارد دیگر را آشکار خواهد ساخت و از طرف دیگر با توجه به انزوای اقتصادی ایران در صحنه بین‌المللی در چند دهه اخیر سازوکار اتصال و انطباق فعالیت‌های اقتصادی از جمله بانک، بیمه و بازارهای مالی فراهم نبوده و امکان برقراری شرایط لازم برای انتقال سرمایه و نقش‌آفرینی در توسعه ملی در کوتاه‌مدت میسر نیست.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی عنوان کرد: گزارش کارشناسان اعزامی بر این نکته مهم نیز تاکید خواهد کرد که با وجود برخورداری کشور از نیروی انسانی تحصیل‌کرده و با پتانسیل، اثر چندانی از این افراد در بخش دولتی نبوده و سرمایه‌گذار خارجی باید با سازمان سرمایه‌گذاری خارجی مذاکره کند که ظرفیتش در حد چند هزار دلار است و درکی از ارقام میلیاردی ندارد.
اورعی تاکید کرد: وقت آن رسیده که خیال‌پردازی و توهم را کنار بگذاریم و قبول کنیم که در جهان امروز به‌جز چند مورد استثنا، صاحبان قدرت سیاسی توان تحمیل اراده خود بر اقتصاد را ندارند و این اقتصاد است که سیاست را در خدمت دارد. در این سناریو، مدیران شرکت‌های بزرگ چندملیتی، با وجود جذابیت ظرفیت‌های اقتصادی ایران در بلندمدت، حاضر به پذیرش ریسک بالای سرمایه‌گذاری در ایران، پاسخ‌گویی به سهام‌داران و مقابله با لابی اسرائیل نبوده و عطایش را به لقایش خواهند بخشید. اما کاروان جذب سرمایه‌گذاری ایران ناامید نشده و از هیوستون تگزاس به سیاتل می‌رود و باب مذاکره را با بوئینگ می‌گشاید.
وی افزود: غول هواپیماسازی آمریکا با آغوش باز آنها را پذیرفته و هیئت‌مدیره این شرکت از علاقه‌شان به ایران و ایرانی و عزمشان بر کمک به توسعه این کشور می‌گویند این در حالی است که در نهایت تفاهم‌نامه فروش چند صد هواپیمای مسافربری به امضا رسیده و در ایران همان‌طور که شاهد بوده‌ایم، دستگاه تبلیغاتی دولت پای کار آمده و ملت را به جشن و پایکوبی دعوت می‌کند، در این سناریوی ساده نشان داده شد که انتظار سرمایه‌گذاری درازمدت، انتقال فناوری، افزایش عمق صنعتی و افزایش ظرفیت اقتصادی کشور از سوی آمریکا و اروپا نشانگر بی‌اطلاعی و نداشتن درک کافی ما از فرهنگ اقتصادی غرب بوده و خواهیم دید که یک‌بار دیگر طرف مقابل ما را به کوچه بن‌بست هدایت خواهد کرد.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی اضافه کرد: آنچه در این سناریو باقی می‌ماند، نحوه پرداخت است و با توجه به ریسک بالای سرمایه‌گذاری در ایران مدل‌های مالی از جمله BOT و BOO قابل قبول نبوده و طرف مقابل اعلام خواهد کرد که تنها به دنبال فروش تولیدات خود است و نه تنیده‌شدن در اقتصاد ایران، اما با توجه به کسری شدید بودجه، شرایط اقتصادی ایران امکان نهادن بار مالی بیشتر بر دوش دولت را ندارد، مدیران بوئینگ وعده می‌دهند که دولت ایالات‌متحده را ترغیب کنند تا اجازه افزایش صادرات نفت ایران را صادر کرده و اوپک نیز تحت فشار آمریکا سهمیه ایران را افزایش خواهد داد.
اورعی خاطر نشان کرد: در یکی دو سال اخیر صادرات نفت و میعانات از سوی ایران افزایش پیدا کرده و درآمد اضافی برای پرداخت اقساط اقلام خریداری‌شده استفاده خواهد شد و تا اینجای کار همه راضی‌اند؛ شرکت‌های آمریکایی و اروپایی چند صد میلیارد دلار به فروش خود افزوده و از این طریق ضمن حفظ اشتغال به اقتصاد کشورشان کمک کرده‌اند، ما ایرانیان نیز سرمست از توافق، سوار بر هواپیمای نو جشن پیروزی می‌گیریم و گمان می‌کنیم راه ساده‌ای برای توسعه پیدا کرده‌ایم؛ اما غافل از آن هستیم که آنچه کشور را به توسعه و رفاه عمومی می‌رساند فرهنگ توسعه، کار و تلاش است، چنانچه از زاویه‌ای دیگر به این سناریو بنگریم، می‌بینیم به‌جای اینکه فرهنگ کار و تلاش را گسترش داده و توسعه واقعی و همه‌جانبه را در صدر اولویت‌ها قرار دهیم، با فروش منابع طبیعی و بین نسلی خود چند صباحی را به خوشی گذرانده و از عاقبت کار غافلیم. تاریخ معاصر را ورق می‌زنیم و حس می‌کنیم زمان به عقب برگشته و در دوره قاجاریه به‌سر می‌بریم.
وی ادامه داد:, وقت آن رسیده که سطحی‌نگری را کنار گذاشته و دلمان را به فروش آینده کشور و رفاه کوتاه‌مدت خوش نکنیم، نکند کار به آنجا برسد که متوجه شویم در بازی دوسر باخت قرار گرفته و آینده کشور را وجه‌المصالحه قرار داده‌ایم، از همین امروز باید خبرگان اقتصادی و صنعتی بخش خصوصی را مأمور کنیم که بازنگری بنیادین در مدل توسعه و تمرکز ویژه بر ظرفیت‌های اقلیمی، اقدام به تدوین برنامه توسعه و پایدار کشور کرده و برای چیدن میوه توافق آماده شویم؛ در غیر این صورت مطابق معمول هرگونه عوائد مالی توافق صرف واردات کالاهای لوکس شده و آنچه از کشور می‌ماند اقتصادی شکننده، جوانانی بیکار و جامعه‌ای ناراضی و ناامید خواهد بود.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی بیان کرد: باید بفهمیم که جهان به سمت فضایی اقتصادی در حرکت است و چنانچه چند دهه دیگر درباره اختلافات سیاسی کشور با آمریکا جدال کنیم، به‌دنبال جهانی مملو از عدالت برویم و منافع ملی را بر اساس اندیشه سیاسی‌مان محاسبه کنیم، به جایی نخواهیم رسید.
اورعی تصریح کرد: در جهان امروز دیپلماسی و اقتصاد درهم‌تنیده‌اند و وقت آن رسیده که دایره دید خود را گسترش دهیم و همه به کمک ایران بیایم و دگر بار میهن عزیزمان را در مسیر قطار توسعه و رفاه حرکت دهیم.
به گزارش پردیسان آنلاین، مذاکرات ایران و آمریکا از یک سو فرصتی استثنایی برای بازگشت ایران به گردونه اقتصاد جهانی و رفع فشارهای تحریمی محسوب می‌شود، اما از سوی دیگر با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. لغو تحریم‌های ثانویه و دسترسی مجدد به بازارهای بین‌المللی می‌تواند در کوتاه‌مدت پایداری نرخ ارز، افزایش درآمدهای نفتی و جذب سرمایه‌گذاری محدود را به همراه داشته باشد، با این حال شرایط اقتصادی داخلی ایران از جمله نظام ارزی چندنرخی، ناترازی‌های انرژی همچنان موانع جدی بر سر راه جذب سرمایه خارجی هستند و علاوه‌بر این، موضع خصمانه سه کشور اروپایی عضو برجام و هماهنگی آنها با آمریکا در صورت شکست مذاکرات، احتمال تداوم تحریم‌های گسترده را افزایش می‌دهد، بنابراین حتی در بهترین سناریو، تأثیر مذاکرات بر اقتصاد داخلی به‌گونه‌ای چشمگیر و پایدار، بدون اصلاحات ساختاری عمیق، قابل دستیابی نخواهد بود.
انتظارات جامعه از مذاکرات همچون جذب هزاران میلیارد دلار سرمایه بی‌درنگ پس از توافق دور از واقعیت است، غول‌های اقتصادی جهان، از جمله شرکت‌های آمریکایی با وجود تمایل به همکاری، سرمایه‌گذاری عمیق و بلندمدت را به‌دلیل ریسک‌های بالا و محدودیت‌های داخلی ایران نمی‌پذیرند و این شرکت‌ها بیشتر به‌دنبال فروش محصولات خود همچون هواپیما هستند تا ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی در ایران. از طرف دیگر، وابستگی ایران به درآمدهای نفتی برای پرداخت اقساط این قراردادها، ریسک تقویت الگوی مصرف‌گرایانه و کاهش انگیزه‌های اصلاحات داخلی را به همراه دارد. در این شرایط، بدون برنامه‌ریزی استراتژیک و توجه به ظرفیت‌های غیرنفتی، ایران تنها به کسب مزایای کوتاه‌مدت و نمادینی همچون بهبود روانی بازارهای مالی دست پیدا خواهد کرد.
مذاکرات ایران و آمریکا نباید به‌عنوان جایگزینی برای اصلاحات داخلی و توسعه پایدار در نظر گرفته شود و تکیه بیش از حد بر توافق‌های دیپلماتیک بدون توجه به بازنگری در مدل توسعه، تقویت بخش خصوصی و ایجاد محیطی شفاف و قابل پیش‌بینی برای سرمایه‌گذاری، می‌تواند ایران را به سوی وابستگی بیشتر و ضعف در مذاکرات آینده سوق دهد، بقا و رشد کشور در جهان معاصر نیازمند همکاری با متخصصان اقتصادی، تدوین برنامه‌های بلندمدت و فراموش کردن «خیال‌پردازی» است، در غیر این صورت، ایران با تکرار الگوهای گذشته همچون وام‌گیری و واردات کالاهای لوکس به جای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فناوری به تقویت اقتصاد کم‌عمق و افزایش بیکاری جوانان منجر خواهد شد.
