به گزارش پردیسان آنلاین، چند نرخی بودن ارز یکی از مشکلات نظام ارزی کشور است که با وجود افزایش نرخ نیمایی در سال جاری همچنان با نرخ غیررسمی ارز فاصله زیادی دارد و بسیاری از کارشناسان اقتصادی به دولت توصیه می‌کنند که این چند نرخ کنونی با یک حرکت گام به گام تبدیل به دو نرخ شود. تحلیلگران مسائل اقتصادی ارز چند نرخی را یکی از مهم‌ترین عوامل بی‌ثباتی و نبود شفافیت اقتصادی می‌دانند زیرا در این وضعیت، تفاوت نرخ‌های مختلف ارز منجر به ایجاد فساد و رانت‌خواری در بازار می‌شود و این موضوع بر قیمت کالاها و خدمات نیز تأثیر مستقیم می‌گذارد.

تفاوت قیمت میان نرخ ارز دولتی، ارز نیمایی و ارز آزاد نه تنها تولیدکنندگان بلکه واردکنندگان و توزیع‌کنندگان را نیز با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است زیرا بخش‌هایی از اقتصاد به ارز دولتی دسترسی دارند و گروه دیگر مجبورند ارز مورد نیاز خود را از بازار آزاد تهیه کنند در نتیجه کالاهایی که با ارز دولتی وارد می‌شوند، به قیمت‌های بیشتری در بازار عرضه شوند و به این ترتیب، ارز دولتی به جای کمک به کاهش قیمت‌ها، خود عاملی برای افزایش قیمت‌ها و ایجاد تورم می‌شود.

بر این اساس ایجاد یک نظام تک‌نرخی ارز گره‌گشای بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور از جمله رانت‌خواری و فساد معرفی می‌شود که ثبات بازار ارز و کاهش فشار تورمی را نیز به همراه خواهد داشت. گفت‌وگو با احمد جانجان، کارشناس بازار ارز درباره پیامدهای چندنرخی بودن ارز را در ادامه می‌خوانید:

پردیسان آنلاین: نوسان‌های اخیر قیمت ارز به ویژه در بازار آزاد به نظر شما چگونه قابل مدیریت است؟

جانجان: هنگامی که ریسک‌های امنیتی و نظامی در هر کشوری فعال شود، به تناسب آنها پیامدهایی ایجاد می‌شود و نوساناتی در بازار دارایی‌ها به ویژه در بازار ارز رخ خواهد داد همچنان که پس از ورود روسیه به جنگ با اوکراین و ارز آن متأثر شد و این جدا از همه اقداماتی که باید انجام دهیم و مانند اینکه هفت نرخ رسمی و یک نرخ غیررسمی در بازار آزاد داریم که یک موضوع مختص به اقتصاد کشور ما است.

با وجود این قیمت ارز در بازار پس از پاسخ پایین‌تر از سطح انتظارات عمومی و بازار اسرائیل اتفاق افتاد و بازار به سمت تعدیل نرخ ارز حرکت کرد و در اینجا بانک مرکزی به مثابه بازارساز مداخلاتی انجام می‌دهد تا نرخ را تعدیل کند اما نباید انتظار داشته باشیم که یکباره نرخ پایین بیاید زیرا این ریسک ناگهان به بازار منتقل نشده است بنابراین قیمت همچنان نوسانات افزایشی یا کاهشی خواهد داشت که می‌توان گفت کف نرخ ارز در نهایت بین ۶۰ تا ۶۳ هزار تومان خواهد بود، این پایین‌ترین نرخی است که اکنون می‌توان برای بازار ارز متصور بود.

پردیسان آنلاین: در سال‌های گذشته جهش‌های ناگهانی قیمت ارز اتفاق می‌افتاد، به نظر شما در سال جاری این اتفاق قابل پیش بینی است؟

جانجان: اگر نتایج انتخابات آمریکا به سمت انتخاب دوباره ترامپ به ریاست جمهوری باشد به دلیل سابقه قبلی وی می‌توان گفت بازارها به این موضوع واکنش نشان می‌دهند و ممکن است عددهای بالاتری را در نرخ ارز شاهد باشیم یا سقف‌های جدیدتری ایجاد شود ولی بخش عمده این نوسانات به تصمیمات نادرست ما بر می‌گردد که میلیاردها دلار ذخایر و منابع ارزی خودمان را به بهای اندک و با نرخ‌های مختلف در اختیار برخی افراد ویژه و طبقه رانت‌خوار قرار می‌دهیم که از اختلاف قابل توجهی بین نرخ ارز دولتی با بازار آزاد استفاده می‌کنند. در هیچ کشوری این شرایط دیده نمی‌شود که هشت نرخ ارز وجود داشته باشند و طبیعی است که دسترسی به به قیمت پایین‌تر ارز نیازمند گرفتن امضاهای طلایی است. وجود این هشت نرخ ارز باعث آشفتگی در قیمت و بازار تمام کالاها شده است بیشتر به این دلیل که هشت نرخ ارز برای تعداد زیادی کالا در بازار داریم که این کالاها می‌تواد مواد اولیه یا مواد واسطه‌ای برای تولید هستند و خود هزاران هزار قلم کالا را می‌تواند از اختلاف قیمت خود متأثر کند همچنین رانت‌های عجیبی را در این زمینه ایجاد می‌کند. از سوی دیگر وقتی منابع ارزی خود را به این شکل از بین می‌بریم در زمان‌هایی که دچار ریزش‌هایی مانند جنگ یا مشکلات امنیتی و سیاسی می‌شویم قدرت مداخلات ما کاهش پیدا می‌کند زیرا در روزگار عادی نقشه‌ای برای مدیریت بهینه منابع ارزی خود نداریم به همین دلیل در روزهای سخت دست ما برای مداخله و ثبات بخشی به بازار خالی خواهد بود.

پردیسان آنلاین: تک نرخی کردن ارز کار سختی خواهد بود؟

جانجان: تک نرخی کردن ارز شرایطی خاصی نیاز دارد و نمی‌توان یکباره ارز را تک نرخی کرد بلکه باید در یک پنجره زمان‌بندی شده و مدت مشخصی این کار انجام شود تا با تعریف اجزایی اجرایی و مدت زمان مشخص به سمت تک نرخی شدن پیش برویم. در مباحث فنی نیز باید زمینه خاصی فراهم شود اما در هر حال ضروری است که هشت نرخ کنونی در نهایت بین دو تا سه نرخ تجمیع شود که آنها هم حداکثر اختلاف ۱۰ تا ۱۵ درصدی با هم داشته باشند نباید اختلاف بیش از این عدد باشد در این صورت می‌توان انتظار داشت منابع ارزی در کشور به شیوه بهتری مدیریت شوند.

پردیسان آنلاین: آیا رویکرد دولت نیز به این موضوع مثبت است؟

جانجان: بله دولت یکی از دغدغه‌های خود را تک نرخی کردن ارز یا حداقل تجمیع در چند نرخ اعلام کرده است. تجمیع ارز در دو تا سه نرخ باعث عمق بخشی به بازار می‌شود زیرا اگر به عنوان مثال ۱۰۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی داشته باشیم، با تقسیم آنها در هشت بازار با نرخ‌های مختلف هنگامی به دلیل عمق کمتر بازار، تأثیرپذیری آن از نوسانات قیمت بیشتر خواهد بود ولی در صورتی که ذخایر ارزی در دو بازار به نسبت ۳۰ و ۷۰ یا ۶۰ و ۴۰ درصد تجمیع شوند، عمق بازار افزایش پیدا می‌کند و برای ایجاد نوسان در این بازار به حوادثی بزرگ‌تر از یک هیجان سیاسی یا اقتصادی نیاز است این تفاوت نشان می‌دهد هر چقدر بازار بیشتر عمیق شود به نفع کشور و بانک مرکزی است.

پردیسان آنلاین: آیا ممکن است تلاش برای تک نرخی کردن ارز آثار منفی مانند افزایش تورم را به همراه داشته باشد؟

جانجان: این ادعا نادرست است زیرا تورم در بلندمدت و تنها به واسطه افزایش نقدینگی مازاد بر تولید رخ می‌دهد، از سوی دیگر موضوع اینجا است که اکنون رانت‌های فراوان و پیاپی بین بازرگانان به ویژه واردکنندگان تقسیم می‌شود، این واردکنندگان با نرخ‌های ارزان از رانت ارزی استفاده می‌کنند که به سختی و با وضعیت تحریمی پولی و مالی، رکود تولید و مشکلاتی به دست آمده که بانک مرکزی با سیاست‌های نادرست مالی خود از جمله نرخ بهره ۴۰ درصدی به آن دامن زده و آن را تعمیق کرده است پس این روند باید تغییر کند که ارز با بهای اندک در اختیار گروهی از واردکنندگان قرار گیرد تا از منافع آن استفاده کنند.