به گزارش پردیسان آنلاین، اجتماعی شدن انسان فرایندی است که از بدو تولد در وجود هر انسانی رخ می‌دهد و تا پایان عمر وی نیز ادامه پیدا می‌کند، دوران کودکی بیشترین تأثیر را در فرایند اجتماعی شدن افراد دارد و در این دوران است که انسان زبانی برای تعامل با دیگران و مهارت‌های اجتماعی دیگر را می‌آموزد، در این بین یادگیری مهارت‌های اجتماعی برای کودکان پیش‌دبستانی بسیار مهم است و به آن‌ها کمک می‌کند تا با سایر کودکان و بزرگسالان اطراف خود ارتباط برقرار کند، نقش این مهارت‌ها، زمانی که آن‌ها به مدرسه می‌روند و شروع به برقراری ارتباط با همکلاسی‌ها و مسئولان مدرسه خود می‌کنند، بسیار حیاتی می‌شود، مهارت‌های اجتماعی به کودکان کمک می‌کند تا به طور مؤثر با دیگران ارتباط برقرار کرده و تعارضات را رفع و روابط مثبت خود را تقویت کنند، همچنین این مهارت‌ها با موفقیت تحصیلی کودکان نیز مرتبط است.
بازی کردن کودکان با همسالان خود کمک بسیاری به تقویت مهارت‌های آن‌ها و اجتماعی شدن کودک می‌کند، کودکان از همان روزهای ابتدایی زندگی خود یاد می‌گیرند که چگونه نقش‌های مختلف همچون فرزند، دوست، خواهر یا برادر را بر عهده گیرند، دغدغه اصلی بسیاری از والدین این است که فرزندان خود را متناسب با شرایط جامعه، نیازهای کودک و تغییرات مختلف همچون توسعه رسانه‌های اجتماعی پرورش دهند، یادگیری مهارت‌های اجتماعی و آماده شدن برای حضور در اجتماع نیز مستلزم اجتماعی شدن و تعامل با دیگران به ویژه همسالان است.
در حقیقت یادگیری کودکان از طریق بازی با همسالان تأثیر عمیق‌تری در وجودشان می‌گذارد و بازی‌های گروهی آن‌ها با همسالان تأثیر زیادی در یادگیری مهارت‌های اجتماعی دارد و شخصیت وی را در جامعه شکل می‌دهد، کودکان با اجتماعی شدن از مزایای خاصی برخوردار می‌شوند که به آن‌ها کمک می‌کند تا در شرایط دشوار رفتار مناسب‌تری داشته باشند.
لزوم توجه به ابعاد روانشناختی بازی برای کودکان
سعید رحیمی، متخصص روانشناسی کودکان با نیازهای خاص با اشاره به ابعاد روانشناختی بازی برای کودکان به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: بازی یک فعالیت خودجوش، جذاب، سرگرم‌کننده و هدف آزاد است که می‌تواند اثرات روانشناختی مثبتی روی کودکان داشته باشد، ابعاد روانشناختی بازی می‌تواند متناسب با ابعاد رشدی و تحولی کودک باشد، در واقع بازی می‌تواند اثرات شناختی برای کودکان به همراه داشته باشد و توجه آن‌ها را افزایش دهد، بازی کردن حل مسئله و خلاقیت کودکان را تقویت می‌کند و حافظه فعال، نوع تصمیم‌گیری و سازماندهی آن‌ها را نیز تقویت می‌کند، همچنین بازی به لحاظ هیجانی می‌تواند شیوه همدلی کودکان با همدیگر و پاسخ‌دهی هیجانی آن‌ها را تقویت کند و واکنش‌های هیجانی منفی همچون پرخاشگری و خشم هنگام بازی بهتر می‌تواند برون‌ریزی شود.
وی می‌افزاید: به لحاظ اجتماعی بازی کردن کودکان با همسالان می‌تواند مهارت ارتباط بین فردی و مهارت‌های درک متقابل، مهارت کمک کردن و مشارکت آن‌ها را تقویت کند و به لحاظ حرکتی نیز می‌تواند توانایی‌هایی در خصوص مهارت حرکتی درشت و ظریف همچون قیچی کردن، بریدن، نخ و مهره، گل بازی، خمیربازی، پریدن، گرفتن، پرتاب کردن، حرکت کردن، دویدن و راه رفتن آن‌ها را نیز تقویت کند، همچنین بازی کردن کودکان با همسالان آن‌ها می‌تواند مهارت‌های حرکتی در حوزه حرکتی حواس چندگانه همچون حس لامسه و چشایی را تقویت کند، بازی‌های که بخشی از آن خوراکی بوده در این زمینه بسیار مؤثر است.
متخصص روانشناسی کودکان با نیازهای خاص تصریح می‌کند: کودکان در بازی‌های جمعی و چرخشی با همسالان مهارت‌های تعادل همچون تاب بازی و تاب دادن، چرخیدن و عمو زنجیرباف را می‌آموزند و حس تعادل بین کودکان تقویت می‌شود، بنابراین می‌توانیم اهداف چندگانه به لحاظ رشدی برای ابعاد بازی تصور کنیم که بازی می‌تواند تأثیرات رشدی در ابعاد مختلف برای کودکان به همراه داشته باشد، یکی از ابعادی که بازی بر آن مؤثر بوده، بعد اجتماعی کودک است، همچنین در بازی‌هایی که تقویت مهارت‌ها اجتماعی را به دنبال دارد، حس مشارکت همدلی و همیاری تقویت می‌شود، شرکت داشتن در بازی با هدف کمک به دیگران در بازی‌های گروهی محقق خواهد شد، البته این نوع بازی‌ها می‌تواند موازی یا تعامل والد با کودک باشد.
وی عنوان می‌کند: لازم است بدانیم انجام بازی‌های گروهی برای ایجاد تقویت ارتباط‌های اجتماعی، تقویت روابط بین فردی و درک متقابل است که این بازی از سنین حدود ۴.۵ سال و در دوره کودکستان شروع می‌شود و کودکان زمانی که در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، با کمک مربی این شکل از بازی‌های گروهی را انجام می‌دهند، زمانی که کودکان در کودکستان در دوره پیش‌دبستانی حضور پیدا می‌کنند، بازی‌هایی را به صورت گروهی انجام می‌دهند و لذت بودن در گروه را کودکان با همسالان خود تجربه می‌کنند و شیوه‌های مشارکت، کمک کردن و همدلی با همدیگر را در بازی‌های گروهی یاد می‌گیرند و شیوه خود ابرازی را در بازی‌های گروهی می‌آموزند.
بازی‌ها گروهی کودکان و تقویت مهارت‌های اجتماعی
رحیمی خاطرنشان می‌کند: زمانی که گفته می‌شود بازی‌های گروهی مهارت‌های اجتماعی کودکان را تقویت می‌کند، در واقع اشکال مهارت‌ها اجتماعی از خود ابرازی و ارتباط بین فردی، مهارت‌های مشارکتی، کمک به دیگران و تقلید کردن از همدیگر در بازی‌های گروهی برای کودکان با همسالان آن‌ها اتفاق می‌افتد که این موارد به لحاظ ایفای نقشی است که کودکان نسبت به یکدیگر دارند، در تعدادی از بازی‌ها و مهارت‌ها مواردی از آداب روابط اجتماعی همچون صحبت کردن، تعارف کردن، سلام و احوال پرسی کردن و کمک به دیگران را کودکان در انجام این بازی‌ها و در کنار با همسالان خود می‌آموزند.
وی تصریح می‌کند: بازی عمو زنجیرباف یک بازی گروهی است که کودکان در این بازی دست یکدیگر را می‌گیرند و با آن اشکال معروفی که سرود معروف عمو زنجیرباف دارد، را همخوانی می‌کنند و با دقت شنیداری که کودکان دارند، در انجام بازی گروهی دیگری نیز کودکان اسم یک حیوان را مطرح می‌کنند و در ادامه نوع راه رفتن آن حیوان را کودکان هنگام بازی انجام می‌دهند و یک نوع تقلید و ایفای نقش در این نوع بازی‌ها برای برای کودکان با همسالان آن‌ها وجود دارد، کودکان در انجام بازی‌های چرخشی همدیگر را می‌گیرند و در یک مسیر مشخصی حرکت می‌کنند و کلماتی را در قالب سرود همخوانی می‌کنند.
متخصص روانشناسی کودکان با نیازهای خاص اظهار می‌کند: در انجام بخشی از بازی‌های گروهی کودکان دوست دارند، حرکت و همدیگر را بغل کنند و با هم بدوند و به صورت آزاد یک نوع از فعالیت‌های حرکتی را تقلید کنند، همچنین تقلید حرکت حیوانات را انجام دهند، به طور مثال شبیه به کانگورو حرکت کنند یا مثل خرگوش بپرند و کودکان از این قبیل بازی‌های تقلیدی که از الگوهای شبیه به حرکت حیوانات برگرفته می‌شود، استقبال می‌کنند، شروع انجام این نوع بازی‌های گروهی برای کودکان از حدود چهار سالگی متناسب با بهره هوشی آن‌ها است و احتمال دارد، بعضی از کودکان با بهره هوشی بالاتر از سنین ۳.۵ سالگی نیز بتوانند به انجام این نوع بازی‌ها بپردازند، اما برای همه کودکان زمان انجام این نوع بازی‌ها سنین چهار سالگی است.
وی خاطرنشان می‌کند: تنوع، شکل بازی‌ها، کیفیت و نوع بازی‌ها برای کودکان می‌تواند متفاوت باشد و باید بازی‌ها متناسب با سن کودکان اجرا شود، در دوره کودکستان و پیش‌دبستانی بازی‌ها به صورت غیرساختاری است و کودکان آزادی عمل بیشتری دارند و از دوره دبستان و ابتدایی بازی کودکان بیشتر به شکل ساختاری معنا پیدا می‌کند همچون بازی‌های شطرنج و خانه‌سازی که کودکان انجام آن‌ها را دوست دارند و در طرح‌های مختلف انجام می‌شود و کارت بازی که بچه‌ها می‌توانند به شکل گروهی انجام دهند، همچنین در دوره دبستان بازی‌ها حرکتی برای آن‌ها آرام آرام به شکل ساختاری و مطابق قاعده انجام می‌گیرد، همچون انجام بازی‌های فوتبال و والیبال که این نوع بازی‌ها به شکل‌گیری نقش ساختاری کودکان در قالب یک رشته ورزشی کمک می‌کند و در ابتدای نوجوانی به لحاظ هویت‌یابی فرزندان و نقش گروهی که دارند، انجام این نوع بازی‌ها بسیار پررنگ‌تر می‌شود و مهم است که این شکل‌گیری ساختار از دوران کودکی پیگیری شود.
مشارکت کودکان در کار جمعی در قالب بازی
مجتبی ناجی، روانشناس و مشاور خانواده در مورد یادگیری مهارت اجتماعی کودکان با بازی کردن آن‌ها با همسالان به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: کودکان با بازی کردن با همسالان یک سری قواعد زندگی جمعی و اجتماعی شدن را یاد می‌گیرند و می‌دانند در جمع باید رعایت نوبت انجام شود، همدلی با دیگران داشته باشند و به حقوق دیگران احترام بگذارند، بازی کردن برای کودکان یک فعالیت غیرجدی بوده و جنبه تفریحی دارد، اما همین بازی کردن با همسالان در دل خود آموزه‌های زیادی برای کودکان به ارمغان می‌آورد و برای رشد تربیتی فرزندان به خصوص رشد ذهنی، عاطفی و به ویژه رشد اجتماعی آن‌ها بسیار مؤثر است.
وی می‌افزاید: یکی از مهارت‌هایی که کودکان باید به دست بیاورند، داشتن روابط اجتماعی با دیگران و با گروه همسالان است، محیط‌های جمعی همچون مدرسه و مهد کودک‌ها بستری را فراهم می‌کند که کودکان بتوانند با همدیگر ارتباط، همکاری و مشارکت داشته باشند و یک کار جمعی را در قالب بازی پیش ببرند و با گروه همسالان همدلی کرده و دیدگاه‌های آن‌ها را را هم در نظر بگیرند.
روانشناس و مشاور خانواده تصریح می‌کند: وقتی کودکان به پارک می‌روند و می‌خواهند از وسایل بازی استفاده کنند، باید در اجتماع رعایت نوبت را یاد گیرند و همین کودکان وقتی وارد زندگی اجتماعی می‌شوند، هنگام خرید در بازار، نانوایی و ترافیک نیز نوبت دیگران را رعایت می‌کنند و می‌دانند که باید به حقوق دیگران احترام گذارند، در حقیقت کودکان حقوق اجتماعی و جمعی را در قالب بازی کردن از دوران کودکی می‌آموزند و کودکان در بازی‌های گروهی با همسالان از طریق مشاهده کردن یکدیگر یک سری از یادگیری‌ها را نیز به دست می‌آورند، یادگیری‌هایی که از طریق تقلید است و از دیگران الگوبرداری می‌کنند و بسیاری از یادگیری‌های مشاهده‌ای که کودکان کسب می‌کنند، به طور معمول در همین بازی‌های گروهی از سوی همسالان است.
وی عنوان می‌کند: بودن در جمع همسالان و بازی کردن با آن‌ها به رشد فکری، ذهنی و اجتماعی فرزندان کمک بسیاری می‌کند، البته زمان و مکانی که به بازی‌های جمعی کودکان اختصاص داده می‌شود، بسیار مهم است، فضای بازی کودکان با همسالان آن‌ها می‌تواند در پارک‌ها و فضای سبز محلات با نظارت والدین باشد، ضرورت دارد والدین بازی کردن کودکان را جزو برنامه‌های اصلی زندگی قرار دهند، به طور معمول کودکانی که بازی بیشتری می‌کنند، بهتر می‌توانند تصمیم‌گیری و حل مسئله کنند و رشد مغزی آن‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند، به دلیل اینکه در بازی بردن و باختن وجود دارد و کودکان می‌آموزند، باید شکست را بپذیرند و اگر در زندگی واقعی نیز دچار شکست و ناکامی شدند، بهتر می‌توانند این موارد را بپذیرند.
تأثیر بازی در رشد روانی و عاطفی فرزندان / بازی یک حالت پیش تمرینی برای زندگی اجتماعی فرزندان است
ناجی درباره تأثیر بازی در رشد روانی و عاطفی فرزندان اظهار می‌کند: لذت بردن از بازی‌ها باعث می‌شود که تغییرات و ترشحات هورمونی در مغز کودکان اتفاق بیفتد و باعث رشد عاطفی و روانی آن‌ها می‌شود، بازی می‌تواند نقش تشخیصی نیز برای کودکان داشته باشد و اگر کودکان رفتارهای پرخاشگرانه یا تهاجمی داشته باشند هنگام بازی کردن با همسالان، خود واقعی‌شان را به نمایش می‌گذارند، همچنین احتمال دارد گروهی از کودکان در بازی با همسالان حالت دستوردهنده را داشته باشند و رهبری بازی را بر عهده گیرند و به نوعی احساس مدیریت به آن‌ها دست دهد و والدین می‌توانند خود واقعی و شخصیت‌های اخلاقی فرزند را هنگام بازی کردن با همسالان، بیشتر بشناسند.
وی تاکید می‌کند: بازی یک حالت پیش تمرینی برای زندگی اجتماعی فرزندان است، باید تا جایی که وجود دارد والدین در بازی کودکان با همسالان مداخله نکنند و اجازه دهند تا کودکان خودشان این مهارت را به دست بیاورند که چطور با یکدیگر کنار بیایند، زیرا در این صورت است که کودکان به حمایت والدین وابسته نمی‌شوند و در بازی و روابط بین فردی با دیگران و همسالان استقلال پیدا می‌کنند و یاد می‌گیرند، با مشکلات چگونه برخورد کنند و به دنبال راه حل مسائل می‌روند.
روانشناس و مشاور خانواده تصریح می‌کند: والدین باید توجه کنند، اولویت برای کودکان آن‌ها باید شرکت در بازی‌های گروهی با همسالان در فضای واقعی باشد و تمایل کمتری به بازی‌ها رایانه‌ای و فضای مجازی داشته باشند، به دلیل اینکه با بازی کردن کودکان در فضای واقعی با همسالان خود آن‌ها می‌توانند همکاری، مشارکت و همدلی کردن با یکدیگر را بیاموزند، کودکان باید در بازی‌های گروهی و جمعی شرکت کنند تا از حالت خودمحوری خارج و با هنجارها و قواعد دیگران و همسالان نیز آشنا شوند، ضرورت دارد کودکان بازی کردن با افرادی غیر از اعضای خانواده و خواهر و بردار خود را تمرین کنند تا بتوانند از حالت خودمحوری فاصله بگیرند.
به وضوح پیداست، همان اندازه که تأمین امنیت کودک ضروری است، بازی کردن نیز اهمیت دارد و جزو اساسی‌ترین نیازها و کارهای کودک در طول روز است، بازی کردن تنها باعث سرگرمی و تفریح کودکان نمی‌شود، بلکه بازی موجب رشد و یادگیری مهارت‌های ضروری و شناخت دنیای اطرافشان می‌شود، بازی یکی از عناصر اساسی در رشد کودکان است که تأثیر عمیقی بر ذهن و جسم آن‌ها دارد، در واقع بازی فراتر از یک فعالیت سرگرم‌کننده است و به کودکان فرصت می‌دهد تا از طریق تعاملات و تجربه‌های متفاوت، دنیای پیرامون خود را بشناسند و مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند، بازی‌های گروهی نقش بسیار مهمی در این زمینه دارند، زیرا کودکان را به یادگیری، همکاری، ارتباط مؤثر و حل مسائل دعوت می‌کند.
