به گزارش پردیسان آنلاین، بر اساس گزارش شاخص گرسنگی جهانی (GHI)، ایران در سال ۲۰۲۳ با شاخص ۷.۷ در رتبه ۴۱ جهان قرار دارد که نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر در کاهش گرسنگی نسبت به سال ۲۰۰۰ (با شاخص ۱۳.۷) است. این پیشرفت ناشی از افزایش تولیدات کشاورزی، بهبود زیرساخت‌ها و اجرای سیاست‌های حمایتی بوده است.
امنیت غذایی شامل چهار مؤلفه اصلی است: فراهم بودن، دسترسی، استفاده و پایداری. در ایران، فراهم بودن غذا از طریق تولید داخلی و واردات تأمین می‌شود، اما دسترسی به غذا به دلیل نوسانات قیمتی و توزیع ناعادلانه در برخی مناطق با چالش مواجه است. استفاده از غذا نیز به دلیل کمبود آگاهی و امکانات بهداشتی در برخی مناطق محدود شده است. پایداری امنیت غذایی نیز تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و بحران‌های اقتصادی قرار دارد.
چالش‌های امنیت غذایی در ایران
-تغییرات اقلیمی و کمبود آب: ایران با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد. خشکسالی‌های مکرر و کاهش منابع آب زیرزمینی، تولیدات کشاورزی را با مشکل مواجه کرده است. به عنوان مثال، کشت محصولات پرآب‌بر مانند هندوانه در مناطق خشک، فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌کند و باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی می‌شود. تغییرات اقلیمی همچنین باعث افزایش دما و کاهش بارندگی شده است که این موضوع به طور مستقیم بر تولیدات کشاورزی تأثیر می‌گذارد.
– وابستگی به واردات: ایران برای تأمین برخی محصولات اساسی مانند گندم، ذرت و روغن نباتی به واردات وابسته است. این وابستگی در شرایط بحران‌های جهانی مانند جنگ روسیه و اوکراین، امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند. به عنوان مثال، افزایش قیمت گندم در سال ۲۰۲۲ به دلیل این جنگ، فشار زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرد. همچنین، تحریم‌های بین‌المللی نیز دسترسی ایران به بازارهای جهانی را محدود کرده است.
-ضعف در زیرساخت‌های کشاورزی: بسیاری از کشاورزان هنوز از روش‌های سنتی آبیاری و کشت استفاده می‌کنند که باعث هدررفت آب و کاهش بهره‌وری می‌شود. همچنین، کمبود تجهیزات مدرن و فناوری‌های نوین، مانع از افزایش تولیدات کشاورزی شده است. علاوه بر این، ضعف در زنجیره تأمین و توزیع محصولات کشاورزی نیز باعث افزایش ضایعات غذایی می‌شود که این موضوع به نوبه خود امنیت غذایی را تهدید می‌کند.
دستاوردها و اقدامات مؤثر
-افزایش تولیدات کشاورزی: ایران در سال‌های اخیر با استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و تولید بذرهای مقاوم، موفق به افزایش تولیدات کشاورزی شده است. به عنوان مثال، تولید گندم مقاوم به بیماری زنگ زرد، عملکرد این محصول را تا ۳۰ درصد افزایش داده است. همچنین، کشت محصولات استراتژیک مانند برنج و جو نیز با استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، بهبود قابل توجهی داشته است.
-توسعه فناوری‌های نوین: استفاده از فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، سنجش از راه دور و بلاک‌چین در بخش کشاورزی، به بهبود مدیریت منابع و افزایش بهره‌وری کمک کرده است. به عنوان نمونه، پروژه‌های اصلاح نژاد دام‌ها و تولید واکسن‌های نوین، تلفات ناشی از بیماری‌های دامی را به نصف کاهش داده است. همچنین، استفاده از پهپادهای مجهز به سنسورهای تصویربرداری، امکان شناسایی سریع بیماری‌های گیاهی را فراهم می‌کند.
-سیاست‌های حمایتی: دولت با اجرای سیاست‌هایی مانند حمایت از کشاورزان، تأمین نهاده‌های کشاورزی و ایجاد صندوق‌های پشتیبانی مالی، نقش مهمی در تقویت امنیت غذایی ایفا کرده است. به عنوان مثال، بیش از ۷۰ درصد از پروژه‌های مرتبط با پدافند زیستی با حمایت‌های دولتی به موفقیت رسیده‌اند. همچنین، اجرای طرح‌های بیمه محصولات کشاورزی نیز به کاهش ریسک کشاورزان کمک کرده است.
راهکارهای نوآورانه برای تقویت امنیت غذایی
-توسعه کشاورزی پایدار: استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار مانند کشت محصولات کم‌آب‌بر و سازگار با اقلیم، می‌تواند به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک کند. به عنوان مثال، کشت زعفران، پسته و خرما که با شرایط اقلیمی ایران سازگار هستند، می‌تواند به تنوع تولید و افزایش امنیت غذایی کمک کند. همچنین، توسعه کشت گلخانه‌ای نیز به عنوان یک راهکار مؤثر برای کاهش مصرف آب و افزایش تولیدات کشاورزی مطرح شده است.
-تقویت زیرساخت‌های فناوری: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و سامانه‌های پایش هوشمند، می‌تواند به بهبود مدیریت منابع و افزایش تولیدات کشاورزی کمک کند. به عنوان نمونه، استفاده از پهپادهای مجهز به سنسورهای تصویربرداری، امکان شناسایی سریع بیماری‌های گیاهی را فراهم می‌کند. همچنین، توسعه سامانه‌های هوشمند آبیاری نیز به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.
– آموزش و توانمندسازی کشاورزان: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های کشاورزی پایدار، می‌تواند به افزایش آگاهی و بهبود عملکرد آن‌ها کمک کند. به عنوان مثال، بیش از ۵۰ هزار نفر در دوره‌های آموزشی پدافند زیستی شرکت کرده‌اند که به کاهش ۳۵ درصدی شیوع بیماری‌های دامپزشکی کمک کرده است. همچنین، آموزش کشاورزان در زمینه مدیریت منابع آب و خاک نیز می‌تواند به کاهش ضایعات و افزایش تولیدات کشاورزی کمک کند.
ایران با همکاری سازمان‌هایی مانند فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) و برنامه جهانی غذا، می‌تواند از تجربیات و منابع بین‌المللی برای تقویت امنیت غذایی استفاده کند. به عنوان مثال، اجرای پروژه‌های مشترک در زمینه مدیریت منابع آب و توسعه کشاورزی پایدار، می‌تواند به بهبود وضعیت امنیت غذایی کمک کند. همچنین، همکاری با سازمان‌های بین‌المللی در زمینه انتقال فناوری و دانش نیز می‌تواند به افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی کمک کند.
به گزارش پردیسان آنلاین، با افزایش تولیدات کشاورزی و بهبود کیفیت محصولات، ایران می‌تواند به یکی از صادرکنندگان عمده محصولات غذایی در منطقه تبدیل شود. این امر نه تنها به افزایش درآمد کشور کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در تثبیت امنیت غذایی جهانی ایفا می‌کند. به عنوان مثال، صادرات پسته، زعفران و خرما می‌تواند به عنوان یک منبع درآمد پایدار برای کشور مطرح شود.
امنیت غذایی در ایران با وجود چالش‌های متعدد، از جمله تغییرات اقلیمی، کمبود آب و وابستگی به واردات، دستاوردهای قابل توجهی داشته است. با این حال، برای تحقق امنیت غذایی پایدار، نیاز به اقدامات نوآورانه و هماهنگ در بخش‌های مختلف وجود دارد. توسعه کشاورزی پایدار، تقویت زیرساخت‌های فناوری و آموزش کشاورزان، از جمله راهکارهای کلیدی برای تقویت این حوزه هستند. با همکاری بین‌المللی و اجرای سیاست‌های مؤثر، ایران می‌تواند به یکی از الگوهای موفق در زمینه امنیت غذایی تبدیل شود.
