به گزارش خبرنگار پردیسان آنلاین، از شکوه و وسعت تاریخی میدان امام، مسجد شیخ لطف‌الله رد می‌شوم، به ورودی بازار قیصریه می‌رسم، بازاری که برای هر گردشگری داخلی و خارجی بیانگر نماد و شکوه هنر ایرانی است، بازاری که در آن‌ها هنرها و هنرمندان یکجا جمع شده‌اند تا هنر خیز بودن خاک سرمه خیز بودن اصفهان را به رخ جهانیان بکشند، از مغازه‌دارن و بازاریان آدرس مغازش را می‌پرسم و همه با انگشت اشاره راهنماییم می‌کنند که به مسیرم در بازار قیصریه ادامه دهم، در طول مسیر زیبایی هنر صنایع‌دستی اصفهان گاهی حواسم را پرت می‌کند و حتی گاهی باعث توقفم می‌شود اما هر بار به خود می‌آیم و مسیرم را ادامه می‌دهدم.
قرار است به مناسبت ثبت جهانی هنر پارچه قلمکار اصفهان گفت‌وگویی با یکی از فرزندان مطرح‌ترین استاد قلمکار اصفهان داشته باشم و در مورد این رشته هنری و اینکه چگونه این استاد و خانواده وی توانستند به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین برندهای هنر پارچه قلمکاری در کشور و بین‌الملل مطرح شوند، گفت‌وگویی داشته باشم، به چهارسوق دوم بازار می‌رسم، مغازه نمایان است بیش از هر چیزی هنر پارچه قلمکار در نوع‌ها و رنگ‌های مختلف جلب‌توجه می‌کند و در کنار آن قاب عکس قدیمی از استاد، پدر و پدربزرگش که قلمکاری می‌کردند، توجه‌ام را جلب می‌کند و همین باعث گفت‌وگویی من با فرزند مرحوم استاد حاج نصرالله عطریان می‌شود که مشروح آن در ذیل ازنظر می‌گذارنید.
پردیسان آنلاین: ابتدا خود را معرفی و بفرمائید چگونه وارد هنر پارچه قلمکار شدید؟
عطریان: محمد عطریان فرزند استاد مرحوم حاج نصرالله عطریان از پیشکسوتان هنر پارچه قلمکار اصفهان هستم. از سن شش‌سالگی به همراه پدرم با این حرفه آشنا شدم و حدود ۱۰ سال است که پدرم استاد حاج نصرالله عطریان به رحمت خدا رفته‌اند و از قبل از آن نیز کارگاه‌های تولیدی با هدایت خودم ادامه فعالیت داشته‌اند. تا امروز که سعی کرده‌ایم این چراغ راه استاد بزرگ قلمکار اصفهان را روشن نگه‌داریم.تحصیلاتم مهندسی برق قدرت است که در حوزه شبکه‌های توزیع، نصب نیروگاه‌های خورشیدی فعال و پیمانکاری شرکت توزیع برق را عهده‌دار هستم.
پردیسان آنلاین: فعالیت در این رشته هنری باوجوداینکه تحصیلات شما در رشته فنی و مهندسی است، دشوار نبود؟
عطریان: در زمان نوجوانی فقط در مواقع تعطیلی مدارس در تابستان‌ها و ایام عید در کنار پدرم در کارگاه قلمکار ملزم به فعالیت بودیم اما در زمان ایام تحصیلی پدرم، تحصیل را مقدم بر کار می‌دانستند. درگذشته پدرم به دلیل اینکه هنر پارچه قلمکار شغل آبا اجدادی‌شان بود و همگان از اساتید بنام قلمکار کشور بودند این حرفه را ادامه دادند و به فعالیت در این حوزه بسیار علاقه‌مند بودند اما ایشان برای فرزندان خود تحصیل را مقدم و واجب‌تر از کار می‌دانستند و در کنار آن برای روشن نگه‌داشتن این راه از ما می‌خواستند که این هنر را ادامه دهیم به‌طوری‌که تا چند روز اواخر عمرشان، ایشان فعالیت خود را تعطیل نکردند.
پردیسان آنلاین: اشاره کردید که فعالیت در هنر پارچه قلمکار شغل آبا اجدادی‌تان بوده است، امکان دارد بفرمائید خاندان عطریان از چه دوره‌ای وارد هنر پارچه قلمکار شدند؟
عطریان: این حرفه از قبل از دوران قاجار نسل به نسل انجام‌شده تا به پدرم و درنهایت برای ما به میراث گذاشته‌شده است. از دوران قاجار فعالیت‌های کارگاه را به‌طور مستند در محل کارگاه داریم.
این تشکیلات قبل از جنگ جهانی دوم مربوط به فردی به نام، «موسیو برسو» بوده که مجموعه‌ای از بهترین هنرمندان قلم‌زنی، فرش و صنایع‌دستی اصفهان را در مجموعه خودگرد آورده و صنایع‌دستی اصفهان تماماً تولید و به کشورهای آلمان و فرانسه صادر می‌شده و به‌جای آن دارو وارد کشور می‌کردند. این تبادل اقتصادی موجب رونق اقتصادی این حرفه شد تا آنجا که پارچه‌های داخل کشور جوابگوی تولیدات صنایع‌دستی نبوده و از پارچه‌های وارداتی روس نیز استفاده می‌شد.
درگذشته تمام مصارف خانگی و تزئینی ازجمله سفره‌ها، رومیزی‌ها، پرده‌ها، ملحفه‌ها و…. باید حتماً در خانواده‌های ایرانی به‌ویژه خانواده‌های مردم اصفهان قلمکار شده بودند این امر تا قبل از جنگ جهانی دوم ادامه داشت و به دلیل شرایط جنگ و مشکلات اقتصادی، بیماری و قحطی موجب شد تا مردم استقبال خوبی از صنایع‌دستی نداشته باشند به‌طوری‌که این امر موجب شد هنرمندان صنایع‌دستی به دلیل نبود بازار کار با مشکلات اقتصادی مواجه شدند و نسل هنرمند خوش‌ذوق در برهه‌ای از زمان قرار می‌گیرد که دیگر چیزی برای ارائه کردن نداشتند و برخی از هنرمندان قلمکار برای اینکه بتوانند نیاز مالی خانواده را برطرف کنند قالب‌های مربوط به هنر وحرفه خود را که سال‌ها با آن‌ها تولیدات هنری زیبایی را در بازارهای مختلف عرضه کرده بودند به‌عنوان ذغال به فروش بگذارند.
این دوران حدود ۱۰ سال طول می‌کشد تا شرایط به حالت عادی و به هنرمندان به بازار کار و تولید برمی‌گردند. این تعطیلی چندساله ضربه سنگینی به هنرهای مختلف صنایع‌دستی به‌ویژه هنر قلمکار می‌زند در همین دوران پدربزرگم فوت می‌شوند و پدرم که متولد سال ۱۳۱۱ بودند در سن هفت‌سالگی ادامه راه پدر را در کارگاه عمویش مشغول به فعالیت می‌شوند. ایشان صبح‌ها در کارگاه فعالیت می‌کنند و شب‌ها در مکتب درس می‌خواندند تا جایی که بعد از چندسال خودشان کارگاهی ایجاد می‌کند و به‌طور مستقل فعالیت جوی خود را انجام می‌دهد.
بعد از گذشت چندسال تنها بازمانده این خاندان هنرمند، پدرم «استاد حاج نصرالله عطریان» در رشته قلمکار کار می‌کنندو بقیه برادران ایشان در حوزه تولید و فروش فرش فعالیت می‌کنند. امیدواریم تا آنجا که توان و ظرفیت داریم این هنر بزرگ و قلمکار معروف عطریان را ادامه دهیم و چراغ کارگاه پدری را روشن نگه‌داریم.
پردیسان آنلاین: در مورد مرحوم پدرتان استاد حاج نصرالله عطریان بیشتر توضیح دهید؟
عطریان: حاج نصرالله عطریان، استادی بی‌نظیر، خوش‌اخلاق، معتقد و منصف بودند که طی سال‌های متعدد به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره صنف قلمکاران اصفهان فعالیت داشتند. ایشان همیشه ما و بقیه کارگران را به رعایت عدل و انصاف و خوش‌رفتاری با مشتریان سفارش می‌کرد و هیچ‌گاه فعالیت شغلی موجب نشد تا نماز جماعت و به‌موقع انجام دادن فرایضشان ترک شود که شاید همین امر موجب پیشرفت و موفقیت ایشان در انجام کارهایشان بود.
پردیسان آنلاین: همیشه هنرمند موردتوجه مخاطبین قرار دارد اما افرادی که حامیان آن‌ها هستند در حاشیه قرار می‌گیرند. نقش همسرشان در موفقیت این هنرمند را چگونه توصیف می‌کنید؟
عطریان: مادرم همیشه استاد را در کارها تشویق می‌کرد و در زمان بروز مشکلات و سختی‌ها هیچ‌گاه ایشان را تنها نمی‌گذاشت. همین امر موجب شد به‌عنوان مشوق، حمایت‌کننده و آرامش‌دهنده بتواند نقش مهمی در پیشرفت کارهای استاد عطریان ایفا کند.
پردیسان آنلاین: در مورد استاد و سال‌های آخر زندگی‌شان برایمان بگویید؟
عطریان: یکی از خصوصیات مهم وبارز استاد این بود که حتی در دوران سخت‌کاری، نبود بازار و فروش. هیچ‌گاه عصبانیت استاد رو نمی‌دیدید. همیشه ما را نیز به آرامش و سلامت کاری سفارش می‌کردند.ایشان هرسال خمس مال و درآمد خود را پرداخت می‌کردند و شاید یکی از علل موفقیت ایشان در کار همین موضوع بود.
یکی دیگر از خصوصیات ایشان این بود که خیلی درزمانی که فروش نداشتیم و یا تولید شرایط خوبی نداشت از تعدیل نیرو و بیکار کردن نیروی انسانی جلوگیری می‌کرد و از آن‌ها حمایت می‌کرد.
پردیسان آنلاین: بسیاری از هنرمندان صنایع‌دستی نگاهشان به حمایت‌های دولت است، نگاه استاد نسبت به حمایت‌های دولتی چگونه بود؟
عطریان: استاد حاج نصرالله عطریان هیچ‌وقت از تسهیلات دولتی و حمایت‌های دولتی بهره‌مند نشدند چون معتقد بودند که هرچه خدا خواهد همان اتفاق خواهد افتاد و همیشه بر خداوند توکل می‌کردند.نگرش ایشان به شکلی بود که هیچ‌گاه حمایت‌های دولت و اتحادیه را مطالبه نمی‌کردند و متکی‌به‌خودشان بودند از طرفی ایشان همیشه حامی و پشتیبان قشر زحمت‌کش کارگر بودند.
پردیسان آنلاین: هنر پارچه قلم کارتولیدی عطریان چه خصوصیاتی داشت که موجب شناخته شدن و شهرت این نام ماندگار شد؟
عطریان: علاوه بر کیفیت ساخت و تنوع محصولات، کیفیت پارچه و رنگ آن موجب تمایز هنر عطریان از دیگر هنرمندان بود. ساخت ترکیب رنگ ضمانتی و ماندگاری رنگ در پارچه‌های تولیدی از دیگر علت‌های شهرت تولیدات عطریان بود.
پردیسان آنلاین: چه شد که باوجود دارا بودن مدرک مهندسی، تصمیم گرفتید حرفه پدر را ادامه دهید؟
عطریان: در دوران تحصیل مدرسه روند کار همچون گذشته بود و در زمان دانشگاه نیز که با کهولت سن پدر مواجه بودم، سعی می‌کردم در هر زمان آزاد در کارگاه استاد نصرالله عطریان فعالیت کنم و درزمینهٔ مالی به خودم متکی باشم. در دوران خدمت سربازی به دلیل اینکه استاد نیاز به کمک بیشتری داشت مجبور شدیم سه کارگاه و یک انباری که داشتیم را در یک مکان تجمیع کنیم. بعد از خدمت سربازی ساعت‌های مختلف در کنار استاد عطریان بودم و کلیه امورات کارگاه، نمایشگاه‌های خارجی و داخلی، سفارش‌ها صادرات و…. را عهده‌دار شدم.
در حال حاضر صبح‌ها در محل شرکت فعالیت می‌کنم اما در کنار این موضوع فعالیت کارگاه تولیدی و نیروهای انسانی را نیز مدیریت می‌کنم تا این چرخه تولید و هنر ارزشمند در گردش باشد. چراکه اگر من هم این حرفه را کنار بگذارم به‌طورقطع همچون هنرمندان قدیمی و اساتید گذشته که با فوت آن‌ها راهشان ادامه نداشته و نامشان به فراموشی سپرده‌شده به‌طور حتم از قلمکار عطریان نیز نامی نخواهد ماند.
پردیسان آنلاین: چه حسی دارید که هنر آبا و اجداد خود را دنبال می‌کنید؟
عطریان: خداراشکر می‌کنیم که چراغ این هنر و کارگاه عطریان روشن است و فقط امید داریم که زمانی این رونق به کار برگردد تا فعالیت خود را افزایش دهیم و به دوران طلایی کار برگردیم. همچون نظر استاد سعی می‌کنیم از قشر کارگر حمایت کنیم.
پردیسان آنلاین: با توجه به اینکه شما تنها فرزند استاد هستید که هنر پارچه قلمکار را ادامه می‌دهید، فکر می‌کنید قلمکار عطریان تا چه زمانی فعالیت خواهد کرد؟ و آیا برنامه دارید این هنر را به نسل آینده در خاندان عطریان منتقل کنید؟
عطریان: امیدواریم نام قلمکار عطریان ماندگار شود اما اگر با این شرایط بخواهیم به کار ادامه دهیم نه‌فقط هنر پارچه قلم کار، بلکه فعالیت صنایع‌دستی دیگر نیز متوقف خواهد شد. وقتی صادرات انجام نشود وگردشگر داخلی توان خرید نداشته باشد تولیدات در انبارها تجمیع می‌شود و درنهایت کار متوقف و کارگران بیکار می‌شوند. ما نیز امیدواریم صنایع‌دستی کشور و اصفهان به دوران رونق خود برگردد.
پردیسان آنلاین: در حال حاضر هنر پارچه قلمکار همچون گذشته رونق دارد؟
عطریان: در حال حاضر بازار این حرفه، رونقی همچون گذشته ندارد. اما در سال‌های گذشته بهترین دوران رشد صنایع‌دستی اصفهان به‌ویژه صنعت فرش و قلمکار بود. چراکه به‌واسطه رونق تولید، فروش و صادرات فرش که بهترین دوران خود را می‌گذراند دیگر صنایع‌دستی نیز رشد چشمگیری پیداکرده بودند و صادرات به‌خوبی انجام می‌شد.
تمام تجار و بازرگانان که در حوزه فرش فعالیت داشتند بدون استثنا در کنار این فعالیت تجاری خود خرید صنایع‌دستی به‌ویژه قلم کاری، خاتم‌کاری، میناکاری و… را نیز انجام می‌دادند اما متأسفانه از زمانی مشکلات روابط بین‌الملل و تحریم‌ها به وجود آمد، فروش و صادرات صنایع‌دستی به‌ویژه صنایع‌دستی اصفهان به صفر رسید. این در حالی بود که درگذشته ما محصولات خود را به کشورهایی چون آمریکا، آلمان، ایتالیا، ژاپن و… صادر و در نمایشگاه‌های بین‌المللی اروپا همچون کشورهای دیگر شرکت می‌کردیم به‌طوری‌که مستقیماً با تجار و خریداران صنعت قلمکار و… در ارتباط بودیم.
پردیسان آنلاین: هنر پارچه قلمکار چه ویژگی نسبت به سایر هنرهای حوزه صنایع‌دستی دارد؟
عطریان: قلمکاری شغلی است که اگرفردی به آن عشق بورزد و برای آن‌وقت بگذارد می‌تواند روی پارچه بهترین و زیباترین طرح‌ها و نقش‌ها را ایجاد کند. درگذشته اساتیدی در این هنر فعالیت داشتند که با عشق و علاقه بسیار زیاد محصولاتی بی‌نقص، متفاوت و درجه‌یک تولید می‌کردند.
پردیسان آنلاین: افراد فکر می‌کنند که با فوت استادکار، هنر او از بین می‌رود چه چیزی باعث می‌شود که بعد از فوت اساتید به نام هنر پارچه قلم کاری، این هنر همچنان در صدر هنرهای صنایع‌دستی اصفهان است؟
عطریان: زمان قدیم قالب تراش، برای هرکارگاه و هر هنرمند یک طرح مخصوص به پیشنهاد هنرمند ایجاد می‌کرد و همین امر موجب می‌شد هر هنرمند طرح اختصاصی داشته باشد و با آن طرح شناخته شود. و هر هنرمند مهر مخصوص را به خود داشته که پشت‌کار تولیدی خود نقش می‌دادند. اما امروزه طرح هاونقش‌های مختلفی از سوی هنرمندان ایجاد می‌شود که اختصاصی نیز نیستند.
گفت و گو از: کورش دیباج، دبیر سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری پردیسان آنلاین
