اگر چه محتوا و مضمون برخی آثار تلویزیون در سال گذشته اهمیت موضوعی داشت، اما برای ساخت یک اثر نمایشی مطلوب بیان روایی و جنبه‌های فرمی یک محصول نمایشی نیز به همان اندازه مضمون حائز اهمیت است. در حقیقت شیوه بیان، ساختار و فرم عوامل تعیین کننده‌ و تاثیرگذاری بر میزان توجه مخاطب و همراهی با یک اثر داستانی است و نباید جذابیت‌های فرمی در ساخت یک اثر مورد غفلت واقع شود.

کم‌کاری بسیاری از آثار تلویزیونی در توجه به ابعاد فنی و ساختاری یک اثر، وقتی در رابطه با یک مضمون استراتژیک و یا در ارتباط با مهم‌ترین چهره‌های شاخص دینی و ملی تکرار شود، بیش از سایر آثار توجه را به خود جلب می‌کند. در برخی تولیدات سال‌های اخیر تلویزیون کیفیت فنی آثار تا آنجا نازل شده تکرار مجموعه‌های پرمخاطب تلویزیون در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ بیش از تولیدات جدید تلویزیون مخاطب دارند.

حال باید منتظر ماند و دید که تلویزیون در سال آینده چه تدبیری برای رونق بیشتر جریان سریال‌سازی خود که به مثابه مهم‌ترین شاکله ارتباط با مخاطبان نیز به شمار می‌رود، خواهد اندیشید. در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ به سریال‌های پخش شده از شبکه‌های مختلف تلویزیون نگاهی انداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

شبکه یک سیما

در سال جاری ۹ سریال جدید در کنداکتور شبکه یک سیما قرار گرفت و ۵ سریال تکراری نیز بازپخش شد. این شبکه در نوروز سراغ فصل سوم «زیرخاکی» به کارگردانی جلیل سامان رفت. هر چند سریال دچار تکرار در نمایش موقعیت‌های غیر منتظره برای شخصیت اصلی (فریبرز با بازی پژمان جمشیدی) بود اما در مجموع روایتی تازه از زندان بعثی‌ها داشت و با زبان طنز توانست بخشی از واقعیت‌ها را روایت کند. «زیرخاکی ۳» جزو آثار موفق سال لقب می‌گیرد که توانست مخاطب تلویزیون را تا سطح قابل قبولی با خود همراه سازد.

چرا که بر اساس نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما، «زیرخاکی۳» با ۶۹.۲ درصد مخاطب و رضایت ۸۶.۳ درصدی در نظرسنجی تلویزیونی و با ثبت بیش از ۳ میلیون بار مشاهده تلوبیونی در ایام نوروز عنوان پرمخاطب‌ترین سریال نوروزی سال ۱۴۰۱ را از آن خود کرد.

شبکه یک در ماه رمضان سریال «خوشنام» به کارگردانی علیرضا نجف‌زاده را روی آنتن برده بود. این سریال کمدی داستان تحول جوانی به نام شهرام (هومن حاجی عبداللهی) است و در خلال این روایت، موقعیت‌های کمدی شکل می‌گیرد. «خوشنام» دست روی سوژه و موقعیت‌های تکراری گذاشت و در نهایت نتوانست تبدیل به اثری ماندگار شود و صرفا لایه ای سطحی از مناسبات اجتماعی را به تصویر می‌کشید. این مجموعه تنها با ثبت آمار ۲۶ درصد مخاطب در بازه نوروز و ماه رمضان اقبال کمی از سوی مخاطبان را به همراه داشت.

«مستوران» پربیننده‌ترین مجموعه تلویزیونی صداوسیما در تابستان ۱۴۰۱ است. این سریال به کارگردانی سید جمال سیدحاتمی و مسعود آب پرور محصول سازمان هنری رسانه ای اوج است که رویکردی متفاوت به حکایت‌های ایرانی دارد.

«مستوران» با بیش از ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار بازدید در سامانه تلوبیون، توانسته بود داستان‌ها و افسانه‌های کهن را در قالب یک سریال دراماتیزه کند. در نظر سنجی مرکز تحقیقات صداوسیما نیز رضایت ۶۹٫۹ درصدی مخاطبان برای این سریال ثبت شده بود. فصل دوم این سریال ساخته شده و به گفته تهیه کننده «مستوران»، این مجموعه سال آینده روی آنتن خواهد رفت.

شبکه یک از آبان‌ماه سال ۱۴۰۱ «گیل‌دخت» به کارگردانی مجید اسماعیلی را پنج شنبه و جمعه‌ها روی آنتن برده که داستان آن در گیلان دوران قاجار می‌گذرد. «گیل‌دخت» به خاطر روایت یک قصه دراماتیک و فضاسازی در روایت قصه، مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است. گیلدخت با ثبت بیش از ۷ میلیون بار مشاهده در تلوبیون، پربیننده‌ترین سریال ماه‌های اخیر تلویزیون است.

سریال «گیل‌دخت» که از شبکه‌ آی فیلم روانه آنتن می‌شود با ۳۸٫۴ درصد بیننده خالص در صدر جدول پربیننده‌ترین سریال‌های نیمه دوم بهمن تلویزیون قرار گرفته است. بیننده خالص یعنی مخاطبانی که به هر نحوی از شبکه‌های یک و آی فیلم به صورت مجزا یا گاهی از یک شبکه، آن را دنبال کرده‌اند. از میان بینندگان خالص سریال گیل‌ دخت نیز ۸۶٫۳ درصد در حد زیاد از آن رضایت داشته اند.

«شهباز» ساخته حمیدرضا لوافی دیگر سریال قابل توجه شبکه یک است که در ژانر پلیسی معمایی با موضوع فضای مجازی و پلیس سایبری ساخته شده و به خاطر موضوع جدیدی که دارد توانسته است نظر بخشی از مخاطبان را جلب کند. این مجموعه با ثبت ۱۸٫۲ درصد آمار مخاطبان تلویزیونی و بیش از۲  میلیون و ۴۰۰ هزار مشاهده در تلوبیون، توسط برخی مخاطبان علاقه‌مند به آثار پلیسی – جنایی دنبال شده است.

«راز ناتمام»، «باب المراد»، «عملیات رعد» و «آزادی مشروط» دیگر سریال‌های جدید شبکه یک در سال ۱۴۰۱ هستند که آمار مخاطبان آن‌ها نشان می‌دهد نتوانسته‌اند موفقیت لازم را بدست بیاورند. این شبکه امسال بازپخش مجموعه‌های تکراری «نون خ ۳»، «ولایت عشق»، «پازل»، «شب دهم» و «چادر گل‌دار» را هم در باکس اصلی سریال خود قرار داد.

شبکه دو سیما

شبکه دو در سال جاری ۱۳ سریال جدید و ۶ مجموعه تکراری پخش کرد. این شبکه در نوروز و ماه مبارک رمضان سراغ سریال کمدی «خداداد» رفت. این مجموعه به کارگردانی علی غفاری داستان مردی را روایت می‌کند که نگران تامین جهیزیه دخترش است. «خداداد» نه داستانی جدید داشت و نه در خلق موقعیت‌های کمدی موفق عمل کرد و با ثبت ۵۶۵ هزار توجه مخاطبان را نیز به خود جلب نکرده بود.

فصل چهارم «از سرنوشت» به کارگردانی محمدرضا خردمندان در ماه رمضان پخش شد که روایت سرنوشت دو شخصیت اصلی آن یعنی سهراب و هاشم در آغاز جوانی است. این فصل از سریال شروع خوبی داشت اما از طولانی بودن و نیز گل درشتی مفاهیم ارزشمند، لطمه خورد. با این حال تعداد زیادی از مخاطبان «از سرنوشت ۴» را تماشا کردند.

«از سرنوشت چهار» از شبکه دو سیما، طبق آمار منتشر شده از نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما با ۲۰.۸ درصد مخاطب و ۸۲.۹ درصد رضایت مخاطب، از مخاطب ترین مجموعه‌های نوروز و رمضان ۱۴۰۱ بود.

پخش تله تئاتر «کاتب اعظم» از شبکه دو سیما اتفاقی بود که بعد از مدت‌ها باعث مخاطبان شاهد اثری در این قالب باشند. «کاتب اعظم» محصول مرکز سوره است به نویسندگی و کارگردانی هنری مهدی غفوری با محتوایی آیینی ساخته شد اما نتوانست موج بیافریند و مخاطب تلویزیونی چندان با آن ارتباط برقرار نکرد.

«حبیب» به کارگردانی جود سعید تازه ترین سریالی است که از بهمن‌ماه ۱۴۰۱ از قاب شبکه دو روانه آنتن شده و محصول مشترک ایران و سوریه است. این سریال استراتژیک ماجرای ظهور داعش در سوریه و چگونگی فریب خوردن برخی مردم شهرهای سوریه را روایت می کند.

«حبیب» به دلیل اهمیت‌های مضمونی و سوژه قابل تامل آن توانسته مورد توجه قرار بگیرد، هر چند از نظر ابعاد فنی، نحوه به تصویر کشیدن رشادت‌های مدافعان حرم و شکل روایت بسیار قابل نقد است. این سریال تاکنون بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار بار مشاهده را در بستر تلوبیون ثبت کرده است.

«مدافعان شهر»، «وضعیت زرد ۲»، «آتش سرد»، «جزر و مد»، « بچه زرنگ» و « ابر می‌بارد» دیگر سریال های جدید شبکه دو هستند که موفقیت دیگر سریال ها نصیب آن ها نشد. «خانه پرتقالی» و «پلاک ۲» نیز در باکس غیر اصلی پخش شدند و «آقای قاضی» به شکل هفتگی روی آنتن رفت. «خانه پرتقالی» و «پلاک ۲» آثار موفقی نیستند، اما «آقای قاضی» توانست در قالب یک اثر نمایشی، اطلاعات مخاطبان در زمینه قوانین حقوقی مختلف را بالا ببرد.

شبکه دو امسال سریال های تکراری «وضعیت زرد ۱»، «وفا»، «پریدخت»،«رقص پرواز» « امداد کوهستان» و تله تئاتر «پیروفا» را هم پخش کرد.

شبکه سه سیما

در میان شبکه‌های تلویزیون، شبکه سه تنها شبکه‌ای بود که باکس سریالی خود را با آثار جدید پر کرد. این شبکه در طول سال جاری ۹ سریال جدید روی آنتن فرستاد.

پخش فصل دوم «نجلا» به کارگردانی خیرالله تقیانی پور نوروز شروع شد و در شب های رمضان ادامه یافت. این سریال روایتی است از مقاومت مردم خوزستان در دوران دفاع مقدس که شروعی خوب داشت، در میانه دچار افت شد و رفته رفته شکلی سطحی از پرداختن به مسائل و موضوعات مرتبط با دفاع مقدس را به تصویر کشید و اسیر شعار و کلیشه‌ها شد.

شبکه سه بعد از نجلا سراغ «حکم رشد» و سریال اپیزودیک «تازه وارد» رفت؛ اولی پلیسی است و دومی بر لزوم فرزندآوری تاکید دارد. هر دو سریال به خاطر غلطیدن بیش از حد در شعار عنوان آثار موفق نگرفتند.

این شبکه بعد از آن ادامه «برف بی صدا می‌بارد» ساخته پوریا آذربایجانی را پخش کرد که مورد توجه برخی از مخاطبان این سریال قرار گرفت. «بی‌همگان» ساخته بهرنگ توفیقی و اصغر هاشمی دیگر سریال شبکه سه است که توانست توجه طیفی از مخاطبان را جلب کند و در مجموع یک ملودرام موفق محسوب می‌شود.

«تمام رخ» به کارگردانی محمود معظمی سوژه ای امنیتی – جاسوسی دارد که علیرغم ایرادهای روایی و فضاسازی تصنعی، موضوع آن مهم است و در زمان پخش مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.

سریال «بی‌نشان» به کارگردانی راما قویدل، از دریچه نگاه یک روزنامه نگار و مدیر مسئول یک پایگاه خبری به سراغ موضوع مفاسد اقتصادی رفت اما به دلیل برخی ملاحظات بالاستی، محافظه کاری، غلطیدن در ورطه شعارهای گل درشت و کلیشه‌های دم دستی نتوانست در قامت یک سریال بیادماندنی ظاهر شود.

«کتونی زرنگی» آخرین سریال شبکه سه در سال جاری است که سه سال اجازه پخش نشد. این سریال کمدی را علی ملاقلی پور کارگردانی کرده و تاکنون توفیق لازم را بدست نیاورده است؛ گواهی این مدعا میزان تماشای این سریال از سوی مخاطبان رسانه ملی است. تنها کمی بیش از ۶۰۰ هزار مخاطب تلوبیون به تماشای این سریال نشسته‌اند.

شبکه سه در باکس غیر اصلی نیز سریال کمدی «چشم بندی» ساخته شاهد احمدلو را روی آنتن دارد. «چشم بندی» در دسته کمدی‌های ضعیف تاریخ تلویزیون قرار می‌گیرد، چرا که اساسا خبری از یک فیلمنامه مستحکم مبتنی بر موقعیت‌های کمدی نیست.

شبکه پنج سیما

سهم شبکه پنج از سریال جدید ۶ مورد است. در این میان «شهباز» به شکل مشترک از این شبکه و شبکه یک پخش می‌شود. این شبکه نوروز «دردسرهای شیرین» به کارگردانی سهیل موفق را در کنداکتور قرار داد که نتوانست رضایت مخاطبان را بدست بیاورد.

همین اتفاق برای سریال «مسافران شهر» به کارگردانی سیروس حسن پور و احمد معظمی رخ داد. اولی داستان یک زوج است که بعد از شکست در کسب و کار جدید ناامید نمی‌شوند و در نهایت به موفقیت می‌رسند. دومی قصه یک راننده تاکسی اینترنتی است که از شیراز به تهران آمده و هر بار با یک اتفاق مواجه می‌شود.

شبکه پنج مدتی است دنبال احیای برندهای قدیمی خود بوده اما این استراتژی تاکنون نتیجه‌ای در پی نداشته است. سال پیش سری جدید «روزگار جوانی» با شکست مواجه شد و امسال فصل سوم «داستان یک شهر» اثری ناکام لقب گرفت. دو فصل قبلی را اصغر فرهادی در اواخر دهه هفتاد کارگردانی کرد و همچنان نام شان در میان آثار موفق تلویزیون ثبت است. سری سوم «داستان یک شهر» را محمدرضا آهنج کارگردانی کرد.

«چسب زخم» و «شب آخر» دیگر سریال‌های جدید شبکه پنج در سال ۱۴۰۱ هستند که نتوانسته‌اند نظر مخاطبان تلویزیون را جلب کنند.