پردیسان آنلاین – گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: یکی از ویژگی‌هایی که در مورد حضرت زهرا (س) مطرح است «رابطه با منبع وحی» است که صفت «محدثه» از این باب به ایشان اطلاق می‌شود. محدِثه در لغت به معنای کسی است که حدیث نقل می‌کند و در اصطلاح احادیث، محدِثه کسی می‌باشد که نه پیغمبر است و نه امام، ولی با ملائکه صحبت می‌کند و ملائکه نیز با او سخن می‌گویند. به کار بردن این صفت برای حضرت زهرا (س) بیانگر این مطلب بود که با فرشتگان سخن و گفتگو می‌کردند که این مهم در اخبار و روایات فراوانی ذکر شده است.

بر همین اساس برای واکاوی این مطلب که چرا حضرت زهرا (س) را محدثه می‌نامیدند با حجت الاسلام حجت الاسلام علی حسنلو استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به مسائل دینی به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

حجت الاسلام حسنلو در گفتگو با خبرنگار پردیسان آنلاین، با اشاره به عظمت وجودی حضرت زهرا (س) اظهار داشت: عظمت وجودی حضرت فاطمه (س) چنان بود که فرشته وحی بر ایشان نازل می‌شد و از مطالب مختلف به آن حضرت آگاهی می‌داد؛ و این مطلب را اگر دقت و تأمل کنیم هم از قرآن و آیات قرآنی قابل اقتباس هست و هم از فرمایشات پیامبر و دیگر ائمه (ع)؛ لذا نمی‌توان این فضیلت حضرت فاطمه (س) را انکار کرد.

وی افزود: اگر شناخت کافی به این وجود مقدس تحصیل شود این منزلت رفیع معنوی به آسانی قابل درک است؛ ائمه اطهار (ع) به منابعی دسترسی داشتند که این منابع اخبار و حوادث آینده را پیش بینی می‌کرد؛ نبود این آگاهی مگر به خاطر منزلت رفیع علمی و ایمانی حضرت فاطمه (س) برای همین قرآن او را کوثر نامیده و در آیاتی شأن و منزلت ایشان را تبیین نموده است؛ یکی از شئون حضرت فاطمه (س) نزول سوره انسان در شأن و منزلت ایشان و خانواده آن حضرت است که وی را مورد تحسین قرار می‌دهد. یکی از آیات آیه ذی القربی و هدیه فدک است؛ دیگری آیه تطهیر بوده که عصمت حضرت در آن مطرح می‌شود؛ یکی دیگر از آیات آیه مباهله است که حضرت فاطمه (س) را به عنوان یکی از اعضای عزیز و مصداق روشن این کرامت و فضیلت بزرگ معرفی می‌کند. در منابع دیگر با وجود همه سانسورها و مسائل سیاسی فضایلی برای این بانو نقل شده که بی مانند است؛ و دیگر اینکه پیامبر (ص) ایشان را پاره تن خود معرفی می‌کنند و همچنین امام زمان (عج) بر اساس خبری مهم که در الغیبه شیخ طوسی آمده او را برای خود اسوه نامیده است «و لی فی ابنه رسول الله اسوه» بنابراین منزلت حضرت فاطمه (س) بسیار رفیع است و در این جایگاه هست که فرشتگان بر او نازل می‌شوند نه به عنوان نبی و پیامبر (ص) بلکه به عنوان بانویی که دارای شناخت رفیع در توحید است و قطعاً از مادر موسی و مادر عیسی بلند رتبه است چرا که بر ایشان وحی نازل شود.

معنای محدثه بودن بانوی اطهر

این استاد حوزه علمیه درباره محدثه بودن بانوی اطهر گفت: این سند وجود دارد که آنچه بین این بانوی بزرگ و فرشته وحی بوده است همه در مجموعه‌ای به نام مصحف فاطمه (س) گردآوری شده است؛ منابع شیعی حکایت از وجود مصحفی دارند که در آن مجموعه‌ی حوادث آینده ثبت شده است. پس از وفات رسول خدا (ص) اخبار این مصحف توسط جبرئیل بر زهرای مرضیه (ع) آورده و به خط امیرمؤمنان امام علی (ع) ثبت می‌شده است به همین دلیل زهرای مرضیه (س) را «محدَّثه» می‌نامند.

حسنلو با بیان اینکه مصحف حضرت فاطمه (س) یکی از میراث‌های اهل بیت (ع) است، عنوان کرد: در کتاب کافی از امام صادق (ع) نقل شده حضرت فاطمه (س) پس از رسول خدا (ص) هفتاد و پنج روز زندگی کردند و بر اثر از دست دادن پدر، دچار اندوهی شدید شدند. جبرئیل به امر پروردگار برای تعزیت و تسلی و آرامش نزد آن حضرت می‌آمد و او را از حوادثی که درباره حوادث مختلف و سرنوشت فرزندان و امت آگاه می‌نمود و امام علی (ع) آنها را می‌نگاشت؛ و اینها مجموعه مصحف فاطمه (ع) است که سند محدثه بودن فاطمه یا هم کلامی او با جبرئیل است.

وی افزود: در این باره روایات زیادی در منابع شیعه و اهل سنت وجود دارد کلمه «مصحف» در این روایات به همان معنای لغوی یعنی مجموعه‌ای از نوشته‌ها که بین دو جلد قرار دارد بیان شده است. در منابع اهل سنت نیز، گاهی کلمه‌ی مصحف به همین معنا به کار رفته است؛ مانند ممصحف خالد بن معدان (م. ۱۰۴ ق.) که درباره وی گفته اند دانش خالد بن معدان در مصحفی ثبت شده بود که دارای دکمه و دستگیره بود. و یا کلمه‌ی «المصاحف» درباره کتاب المصاحف ابن ابی داود که در آن مباحثی درباره مصاحف صحابه وجود دارد. طبق مدارک فریقین این امر از نظر ثبوت و امکان، روشن است و در مقام وقوع و اثبات نیز به صورت صریح در احادیث شیعه وارد شده است و جای انکار نیست؛ هم چنین به صورت استنتاج از چند مقدمه از مدارک اهل سنت نیز این امر قابل اثبات است و جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد. نمونه‌ای از این روایات حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ عِنْدِی الْجَفْرُ الْأَبْیَضُ قَالَ قُلْنَا وَ أَیُّ شَیْ‏ءٍ فِیهِ قَالَ فَقَالَ لِی زَبُورُ دَاوُدَ وَ تَوْرَاهُ مُوسَی وَ إِنْجِیلُ عِیسَی وَ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ وَ الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ مُصْحَفُ فَاطِمَهَ مَا أَزْعُمُ أَنَّ فِیهِ قُرْآناً وَ فِیهِ مَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْنَا وَ لَا نَحْتَاجُ إِلَی أَحَدٍ حَتَّی إِنَّ فِیهِ الْجَلْدَه …».

مصحف حضرت فاطمه زهرا (س)

این استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: دراین روایات علاوه بر مصحف حضرت فاطمه (س) که در اختیار ائمه (ع) بوده است کتب آسمانی انبیای دیگر نیز تصریح شده که در اختیار ائمه بوده است؛ لذا می‌بینیم که در مناظرات امام رضا (ع) با علمای یهود و نصارا استناد به کتابهای آنان، این دانشمندان را ساکت و به پذیرش کلام امام متقاعد می‌نمود؛ دیگر ائمه نیز چنین استناداتی دارند؛ وا ین یکی از مراتب اختصاصی حضرات معصومین هست و جزئی از علوم آنان.

حسنلو درباره امکان نزول وحی به غیر پیامبران بیان داشت: در قرآن کریم از انواع وحی سخن رفته است که نشان می‌دهد وحی مختص انبیای الهی نیست و وحی مختص آنان وحیی است از انواع وحی و لذا وحی دارای انواع و درجاتی است نخست امکان وجود محدَّث «کسانی که فرشته با آنان سخن می‌گوید بدون آن که آنان نبیّ باشند» در این امت وجود دارد. بخاری در صحیح خود حدیثی از پیامبر اکرم (ص) در این زمینه نقل کرده است و از قول ابن عباس نیز نقل می‌کند که وی آیه شریفه ۵۲ سوره حج را چنین قرائت کرده است وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُول وَ لا نَبِیّ ولا محدَّث إلاّ إذا تمنّی. جملگی این احادیث در زمره احادیث صحیح به شمار می آیند. اگر یکی از القاب حضرت فاطمه (س) محدثه بودن است از آیه اقتباس شده است و این یکی از مراتب معنوی آن حضرت به شمار می‌رود.

یکی از شاخصه‌های این مصحف خبر دادن از آینده براساس قرآن است؛ اگر ادعا شده در این مصحف اخبار آینده آمده قرآن کریم در آیات متعدد از در اختیار داشتن بخشی از این علم به وسیله برخی از مخلوقات و برخی مشاهیر برگزیدگان الهی خبر داده است

وی افزود: دیگر اینکه زهرای مرضیه (س) «سیده نساء أهل الجنّه»، است. این حدیث با طرق گوناگون در مدارک اهل سنت وارد شده است؛ از جمله در صحیح بخاری، باب مناقب فاطمه، ابن حجر نیز در شرح این حدیث به برخی از اسانید آن اشاره کرده است. بنابراین، اگر فرشتگان با حضرت مریم (س) سخن می‌گویند به دلیل آن است که مریم، پاکدامن و سرور زنان عصر خود و برگزیده از ناحیه خداست؛ همان طور که قرآن درباره مریم می‌فرماید: وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَهُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ؛ هنگامی که فرشتگان به مریم گفتند: ای مریم خداوند تو را برگزید و پاک کرد و بر زنان جهانیان برگزید. پس از منظر قرآن امکان و تحقق این رابطه روشن است؛ لذا حضرت فاطمه (س) یکی از مصادیق این فضیلت است. لذا به طور قطع، این مصحف که به اشاره رسول خدا (ص) و در زمان حیات ایشان تدوین شده، همین قرآن است و غیر از مصحفی است که پس از وفات رسول خدا (ص) با املای حضرت فاطمه (س) و خط امام علی (ع) نگاشته شده و به کلی از قرآن جداست.

این استاد حوزه و دانشگاه درخصوص محتوای مصحف حضرت زهرا (س) گفت: یکی از شاخصه‌های این مصحف خبر دادن از آینده براساس قرآن است؛ اگر ادعا شده در این مصحف اخبار آینده آمده قرآن کریم در آیات متعدد از در اختیار داشتن بخشی از این علم به وسیله برخی از مخلوقات و برخی مشاهیر برگزیدگان الهی خبر داده است. دومین ویژگی این مصحف منحصر نبودن وحی در انبیا است؛ اگر فاطمه (س) محدثه است و به حضرت زهرا (س) جبرائیل مطالبی را تعلیم و خبر داده است، در قرآن کریم به نحو متعدد از چنین ارتباط وحیانی یاد شده است. البته این وحی، از سنخ وحی پیامبری نیست. چنانکه به مادر موسی و عیسی و….از این سنخ وحی وجود داشته است. سومین ویژگی آن می‌توان به آثار اعتقادی این سنخ از وحی اشاره کرد؛ خدای متعال به جهت حسّ امانت‌داری، که با آزمون‌های مکرر از خود اولیا و دیگران به عنوان شاهد بر آن اقرار گرفته است، قدرت‌هایی را به برگزیدگانش به جهت اهدافی می‌دهد. از بزرگترین این قدرت‌ها علم وسیعی است که از آن تعبیر، به لدنی، رشد، علم غیب و … شده است. مهم‌ترین این اهداف هدایت و رحمت افزایی در میان آفریدگان است.

حسنلو ادامه داد: خدای متعال در مرحله و عالم تکلیف، بعد از آزمون‌های اعتقادات به اصطلاح عالم ذر، برای رشد برخی و نجات از سقوط، زمینه‌هایی را فراهم می‌نماید که اینها به وسیله اولیایش در معرض جبران و هدایت برآیند. به صرف ارائه کلیات، رحمت خاص و نجات برای آنها حاصل نمی‌شود؛ چنانکه امام حسین (ع) برخی چون زهیر بن عین و حربن یزید ریاحی را از هلاکت نجات داد. گاهی مؤمن در مسیر خود متحیر می‌شود، و درمانده و توقف می‌کند، با توجه به هدایت گسترده اولیا اگر بنا شود به جهت ابهام توقّف ایشان زیاد شود با آن هدایت سازگاری ندارد، لذا با توجه به امانت‌داری، که این علم را در منافع فردی سوق نمی‌دهند و به ضرر شخصی افراد راضی نمی‌شوند، این دانش وسیع اعطا شده و مواردی به حکمت‌های خاص الهی استثنا می‌شود. بنابراین تأثیر این نوع از دانش احاطه به جزئیات حوادث برای اولیا قابل انکار نیست.

وی با تاکید بر اینکه محدثه بودن فاطمه (س) علاوه براینکه یک وجوه فضائل و رفعت منزلت علمی فاطمه هست دارای فواید بی شماری است اگرچه این مصحف برای عموم پوشیده بوده است؛ اما آثار آنها شامل همه اهل معنا و برای هدایت انسان‌ها کاربرد داشته است، اظهار داشت: کاربردهای این شامل این موارد می‌شود نخست اینکه آینده‌گویی مصحف حضرت فاطمه (س) تکمیل کننده قرآن و تفسیری است بدون اینکه چیزی یا بالاتر از آن به قرآن کریم اضافه شود، مصحف در واقع تفسیری از قرآن هست که در اختیار اهل بیت (ع) قرار گرفته و برای مردم نیز از این ناحیه نافع بوده است. دومین کارکرد آن با توجه به جزئی بودن دانش و داده‌های این مصحف شریف، نشر گسترده و بی‌ضابطه آن برای دانش دوستان و شایستگان آن یا غرور می‌آورد یا یأس، لذا در اختیار عموم قرار نگرفته است بلکه به تدریج توسط اهل بیت در اختیار خواصی از شاگردان بنابر مصالحی قرار گرفته است، چراکه این معلم است که با توجه به شناخت تجربی از شاگردان، برای رشد هر یک برنامه جداگانه بریزد نه اینکه یکی را تشویق و دیگری را سرزنش بدون دلیل بلکه برای هریک تدبیری دارد جهت رشد وتعالی آنان.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: همچنین اهل معرفت به خوبی واقفند، که چیزهایی که می‌فهمند و در دسترس آنهاست و برای همگان غیر قابل فهم یا قابل دسترسی نیست، نتیجه اکتسابی تلاش آنها و پاداش آن است و وسیله‌ای برای ادامه سیر و سلوک، لذا حکمت وجودی مصحف فاطمی نیز اینگونه هست که نامش علنی و محتوایش برای همه آشکار نیست، چون نامه مکتوم برای ائمه (ع) ارزش کاربردی معرفتی دارد وگرنه مانند بسیاری از چیزهایی که داشته‌اند و به ما نگفته‌اند از اعلام آن صرف‌نظر می‌کردند.

حجت الاسلام حسنلو به کارکرد دیگر این مصحف اشاره و خاطرنشان کرد: علم و آگاهی دیگران به مصحف فاطمه (س) با توجه به محدود بودن ظرفیت در انسان‌های معمولی، ارزش کار بسیاری از ما را از بین می‌برد. از این رو همه نباید به این علوم خاص که فایده معنوی برای آنان ندارد، دسترسی داشته باشند؛ بلکه در اختیار اهلش باید باشد چون احتمال دارد به زیان آنان باشد نه سودشان؛ برای مثال اگر امام حسین (ع) قبل از امتحان و اظهار فاداری اصحاب در شب عاشورا به تمام ایشان جایگاهشان را در بهشت نشان می‌داد و درد نداشتن تیرها و مصائب را گوشزد می‌کرد، آیا این وفاداری ارزشی را که بعد از امتحان، یقین آنها را به وسیله این شهود افزود داشت؟ یا همانند آنچه بین موسی و خضر گذشت و در قرآن اشاره کرده است که خضر کشتی سوراخ می‌نمود و موسی اعتراض می‌نمود در حالی که حکمتی فراتر از ظاهر در پشت این عمل خضر بود و… لذا در مصحف فاطمه و علنی بودن یا پنهانی بودن محتوای آن نیز حکمتهایی نهفته است، بنابراین هر چیزی در جای خود نیکوست و فرق انسان‌های معمولی با اولیا الهی و اهل بیت (ع) این جا روشن می‌شود و سر اطاعت از اهل بیت (ع) و دوازده امام و خلیفه که در همه منابع اسلامی به اطاعت و وجودشان تصریح شده است اینجا معلوم می‌شود که آنان از طرف خداوند مکلف و منتخب به هدایت انسان‌ها شده اند چون ابزار و کلید هدایت و رموز عالم هستی از طرف خداوند در اختیار آنان قرار داده شده است تا انسان‌ها برای رسیدن به سعادت و قبول شدن در آزمایشات سخت دنیا و صعود به قله‌های ترقی معنوی مشکلی نداشته باشند؛ مصحف فاطمه و مقام محدثه بودن آن بانوی بزرگ و اطهر تفسیر فلسفه امامت و یکی از رموز معرفت و هستی می‌باشد؛ «اللهم بفاطمه وابیها و سرالمستودع فیها» سر ودیعه نهاده شده در وجود فاطمه (س) این اسرار است؛ لذا یکی از اسرار نهفته در وجود این بانو این است که او یکی از کلیدها و رموز هدایت و راهیابی انسان به مراتب توحید است و هر کس فاطمه را شناخت در مسیر درست نبوت و امامت و در یک کلمه در راه درست و مستقیم توحید قرار خواهد گرفت وگرنه گرفتار پیچ و خم روزگار و درنهایت با عمری محدود در مسیر سعادت واقعی و راه سهل و آسان نخواهد بود

وی ادامه داد: حضرت فاطمه آدرس و تابلو شناخت راه است که بدون او و فرزندان آن بانو برای یافتن راه واقعی باید راههای اشتباه و منحرف زیاد را تجربه نمود تا راه و آدرس درست را یافت و این برای انسان بسیار سخت است که تمام راه‌ها را طی کند و به سرانجام درست ختم نشود؛ درست مثل کسی که در یک شهر بزرگ بدون داشتن آدرس درست می‌خواهد به نقطه و مکان خاص برود باید تمام کوچه‌ها و خیابان‌ها را بگردد تا این مکان را بیابد؛ فاطمه و شناخت درست آن بانو آدرس دقیق بهشت هست وگرنه انکار این منزلت و آزار ایشان را هرکس بپذیرد گمراه است و یکی از نشانه‌های بطلان مدرسه و مکتب سقیفه مخالفت علنی فاطمه (ع) با این راه است؛ به دلیل اینکه رسول الله (ص) فرمود او سیده نساء اهل بهشت است؛ دقیقاً پیامبر (ص) با این سخن راه درستی که ختم به بهشت هست را با این آدرس روشن نمایان نموده است.