به گزارش خبرنگار پردیسان آنلاین – گروه جامعه: رژیم اشغالگر صهیونیست معتقد است با ویران شدن مسجدالاقصی و ساخت معبد سلیمان ظهور منجی رقم می خورد. به همین خاطر در تاریخ ۲۱ اوت ۱۹۶۹ اقدام به آتش زدن مسجدالاقصی کرد. با توجه به این اتفاق تاریخی، روز ۳۰ مرداد روز جهانی مسجد نامگذاری شد تا هر سال این اتفاق یادآوری شود و ارزش‌های مسجد بازآفرینی شود.

مقام معظم رهبری در سخنرانی ۳۱ مرداد سال ۱۳۹۵ در این رابطه می‌فرمایند: روز مسجد اساساً یک روز انقلابی است. به‌مناسبت آتش زدن مسجدالاقصی و مقابله‌ی با دشمن صهیونیست است؛ با این نگاه به روز مسجد نگاه کنید و حرکت را در این مسیر قرار بدهید.

مسجد از ابتدای اسلام تاکنون جایگاه ویژه ای در بین مسلمانان و کشورهای اسلامی داشته است. این مکان مقدس علاوه بر نقش عبادی مذهبی، خواستگاه تجمعات اجتماعی و بررسی و رفع مشکلات مختلف بوده است. در این گزارش قرار است تا با مسجد، این پایگاه مغفول مانده بیشتر آشنا شویم و به اهمیت آن پی ببریم.

نقش مسجد در کاهش آسیب‌های اجتماعی

اعتیاد از مهمترین آسیب‌های اجتماعی جامعه کنونی به شمار می‌آید. با وجود تلاش نهادهای قانونی و اجرایی برای کنترل و پیشگیری از این آسیب، بر اساس آمارهای رسمی همچنان وضعیت ابعاد این پدیده بحرانی است. در کنار نقش آفرینی‌های مختلف نهادهای رسمی و غیررسمی، مسجد به سبب جایگاه خاص و تأثیر گذاری ویژه اش می‌تواند در پیشگیری و کاهش اعتیاد نقش آفرینی کند. پرسش اصلی این است که مسجد چگونه و در چه ساعتی می‌تواند در این مسئله اجتماعی نقش آفرینی کند؟

مسجد مکانی برای عبادت خاص است. در ادامه باید گفت مساجد به عنوان اصلی ترین نهاد دینی و اجتماعی در شکل گیری تمدن اسلامی شناخته می‌شود. از طرف دیگر مساجد به مثابه بیشترین و گسترده‌ترین سازمان‌های غیرانتفاعی هستند. به همین خاطر مسجد قدرت رسانه‌ای بالایی دارد و تجلی گر مشارکت مردمی است. درنتیجه با بازگشت هویت اصلی مسجد در طی انقلاب اسلامی می‌توان گفت ورود مساجد به اقدامات پیرامون آسیب‌های اجتماعی می‌تواند لازم باشد.

مسجد می‌تواند در هر ۵ مرحله اعتیاد یعنی پیشگیری، درمان، مبارزه، صیانت و عود وارد شود. این ورود در سه حوزه برنامه ریزی، تشکیلات و نیروی انسانی و عملیات اجرایی می‌تواند باشد. با اتکا و شناخت حرکت اجتماعی محور و با رهبری مساجد به عنوان برترین پایگاه‌های مردمی در اسلام در مبارزه با آسیب‌های اجتماعی در حد توان می‌شود نقش آفرینی کرد.

خانواده و مسجد

خانواده به عنوان اولین، مهمترین و پر برکت ترین نهاد اجتماعی در تاریخ فرهنگ و تمدن انسانی به شمار می‌رود. در فرهنگ اسلامی، خانواده به مثابه دژی استوار و نهادی مقدس، بیشترین مسؤولیت را در رشد و تحول، تربیت و تهالی و سعادت وجود انسان برعهده دارد.

خانواده‌ها به مثابه اصلی ترین پایگاه‌های رشد و شکوفایی شخصیت و پرورش مهارت‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان، همانند حلقه‌های زنجیر اجتماع انسان‌ها، اساسی‌ترین سهم را در سلامت و اعتلای جوامع بشری برعهده دارند و بخش قابل توجهی از شکل گیری شخصیت، تبلور رفتارهای اجتماعی، تعاملات بین فردی و مسؤولیت پذیری انسان‌ها حاصل چگونگی بازخوردها، بینش‌ها و تجارب آنان در زندگی اجتماعی است. بنابراین، سلامت و سعادت و بهروزی جامعه به سلامت و پویایی نظام خانواده وابسته است و سلامت و تعادل و تعالی نظام خانواده نیز به کیفیت روابط بین «زن» و «شوهر»، والدین و فرزندان بستگی دارد. و به بیان دیگر تعالی و رشد و شکوفایی هر خانواده در سایه تربیت و اخلاق اسلامی نمود می‌یابد.

در این صورت اگر بتوانیم فضائل اخلاقی را به عنوان ملکه اخلاق در برنامه خانواده‌ها اجرا نمائیم، می‌توان امیدوار باشیم که به تعالی آنها کمک نموده‌ایم. از نگاه دین مبین مهمترین اصول در روابط خانواده‌ها اصل کرامت انسانی و ارج گذاشتن به شخصیت آنها می‌باشد و در کنار همین اصل «محبت و رحمت و وفا» مطرح می‌شود که باید با این نگاه، رفتار تربیتی خانواده‌ها را بر اساس آن استوار نمائیم.

یکی از اهداف مساجد، تأثیرگذاری آن بر تعالی خانواده است. با عنایت به اینکه مساجد در صدر اسلام کارکردهای مختلفی ایفا نموده‌اند در این حیطه نیز می‌توانند فعالیت کرده و به تعالی و رشد خانواده کمک نمایند. به دلیل ویژگی‌های بیت متعالی از جمله: آرامش، سکون، محبت، ذکر، امنیت و غیره که در قرآن کریم به آنها اشاره شده است، سزاواراست که این ویژگی‌ها از سوی متولیان امر مورد توجه و بازبینی مجدد قرار گیرد تا در آینده علاوه بر فضیلت‌های اخلاقی خانواده‌ها شاهد جایگاه مؤثرتر مساجد در شکوفایی این صفات در درون خانواده باشیم.

تسهیل در امر ازدواج

در همه مواقع برای حل و بر طرف کردن مشکلات و موانع راهنمایی و رانندگی و امثال آن تابلوهای مختلف در سطح شهر و جاده‌ها می‌بینیم ولی راجع به ازدواج نه. اگر ما در مقوله ازدواج همین هشدارها داده شود، بسیاری از مشکلات قابل حل است. یکی دیگر از کارکردهای مسجد، تبیین ضرورت ازدواج و مشکلات عدیده‌ای است که در صورت عدم ازدواج، حتی در حوزه اجتماعی و فرهنگی رخ می‌دهد.

نکته دیگری که به نظر می‌رسد مسجد می‌تواند به آن بپردازند و در مساجد کشور این کارکرد اجتماعی مغفول مانده، معرفی دو جوانی است که تمایل به ازدواج دارند. مسجد می‌تواند با یک رویکرد درست و یک روند منطقی افرادی را به یکدیگر معرفی کند.

یکی از رسالت‌های دیگر مسجد ارائه الگوهای موفق است. بسیاری از جوانان به خاطر ترس از طلاق به سراغ ازدواج نمی‌روند. باید از طریق مساجد الگوهای موفق در ازدواج به جوان‌ها معرفی شود و بعد بیان شود علت موفقیت آنها چه بوده است. زوج‌هایی را که از نظر پایداری در ازدواج، تأمین عاطفی همدیگر و غیره موفق بودند را امام جماعت و یا هیئت امنا مساجد دعوت کنند و در جلسات معارفه‌ای، معرفی کنند.

بحث ترویج ازدواج آسان را می‌توان در مساجد داشت. بعضی اوقات جوان‌هایی به مسجد مراجعه می‌کنند که تمایل به ازدواج دارند. مسئولیت پذیرند ولی مراجعه می‌کنند به شخصی که پدرش جز نمازگزاران است و آن شخص از آن جوان راجع به شغل و مسکن سوالاتی می‌پرسد و وی را منصرف می‌کند. مدیریت ازدواج آسان در مسجد باید سازماندهی شود. یکی از موارد ترویج ازدواج آسان، ترغیب خیرین به بذل مال جهت ازدواج جوانان است. می‌شود نگاه‌ها را از بحث اطعام به طرف خدمات اجتماعی که یکی از آنها ازدواج است متمایل کرد.

در امر ازدواج خدمات مشاوره‌ای به زوجین و آموزش آنها در این زمینه از اهمیت برخوردار است. اگر اینگونه کارکردهای اجتماعی در مساجد رونق پیدا کند درصدی به ازدواج جوانان افزوده می‌شود.

مسجد پایگاه انقلاب

در دوران پهلوی و مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که در کشور فراگیر شده بود، نقش مسجد دیگر نه گوشه عزلت نشینی و گریزگاهی از جامعه بود که مردم برای دوری جستن از دنیا، گرفتن وضو، انجام عبادات یا گوش دادن به صوت قرآن به آن پناه می‌بردند. بلکه بر عکس مسجد به یک کانون مبارزه و مرکز فرماندهی بدل گردید

با فرا گیر شدن انقلاب اسلامی، مسجدها جایگاهی بسیار مؤثر در این زمینه یافتند. سخنرانی‌های روحانیون و دانشگاهیان در مساجد، حسینیه‌ها و دیگر اماکن مذهبی، مردم را بیش از پیش با ابعاد فساد، ظلم تبعیض و بی عدالتی ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور آشنا کرد. مساجد به مثابه پایگاه انقلاب به صورت سنگرهای مستحکم برای مبارزه انقلابیون در آمدند.

مسجد به همان اندازه که در طرد رژیم طاغوت از سوی مردم اثر داشت، پس از تبعید امام خمینی در سال ۴۳ که مبارزه فعال سیاسی تقریباً فروکش کرد و مساجد رویکردی دیگر یافتند امام خمینی (ره) در ارتباط با این نقش می‌فرماید: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌های اسلامی بوده و از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می شده است و از مسجد حرکت قوای اسلامی برای سرکوبی کفار و وارد کردن آنها در زیر بیرق اسلام بوده است.»

پشتیبانی هشت سال دفاع مقدس

یکی از مهم‌ترین تحولات جنگ در پشت جبهه‌ها بود که مسجد در این میان نقش اساسی داشت؛ جوانان برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی در مسجد گردهم می‌آمدند و مدیریت هماهنگی نیروها برای اعزام به مناطق جنگی در مساجد انجام می‌شد.

در آن زمان مساجد کارکرد فرهنگی، تربیتی، آموزشی و نظامی و تشکیلاتی داشت، اتحاد جوانان و نوجوانان، امام جماعت مسجد، ریش سفیدان و هیأت امنا موجب تشکیلات منسجم برای رفع نیاز خلاءهای جنگ شد.

مساجد کانون ارتباط بود و حرکت‌های ایثارگرانه ای که در زمان جنگ اتفاق می‌افتاد باعث دلگرمی فرماندهان و رزمندگان ما شده بود، شهدا درباره مسجد سفارش‌های زیادی داشتند که راه ما را با حضور در مساجد شما ادامه دهید و وقتی از جبهه بر می‌گشتند شهدای ما دوباره در مسجد حضور پیدا می‌کردند. دوستانشان را در آن مکان می‌دیدند و به سمت جبهه‌ها می‌رفتند.

جلوه گر هنر و معماری ایرانی اسلامی

در ایران مسجد از دیرباز در بطن شهری وجود داشته و معماری مساجد نیز همواره مورد توجه بوده است. نخستین مسجد اسلامی به دست پیامبر و یارانش در مدینه ساخته شد و توسط هنرمندان اسلامی تقلید و الگو گرفته شده است.

به طور کلی مساجد را به سه گروه مساجد شبستانی، مساجد چهار طاقی و مساجد ایوانی تقسیم می‌کنند.

مساجد شبستانی از بخش سرپوشیده در جانب قبله و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفه هایی در اطراف تشکیل یافته است.

مساجد چهارطاقی شامل چهار ستون در چهار گوشه مربع شکل می‌باشد که به وسیله چهار قوس در چهار جهت اصلی نمایان شده است و چون از چهار طرف باز بوده به چهار طاقی شهرت یافته است. این طرح ساده دارای چهار گوشواره، به منظور ایجاد زمینه‌ای دایره‌ای شکل برای گنبد است. این فضا که بر روی آن گنبد مدوّری با خیز کم و بدون ساقه قرار دارد، به وسیله چهار درگاه به فضای خارج ارتباط می‌یابد.

بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که شرق ایران به ویژه خراسان جایگاه مساجد ایوانی است. ایوان‌های بزرگ را از دوره اشکانی که قلمرو آنها در شرق ایران بوده، در اختیار داریم. اولین ایوان‌های اسلامی در جنوب و مقابل گنبدخانه شکل گرفتند و سپس ایوان شمالی در جهت قرینه سازی با ایوان جنوبی و بعضاً برای استفاده از آفتاب زمستان ساخته شد. یکی از کاربردهای ایوان جنوبی، دوری از گرمای تابستان است چون ایوان جنوبی پشت به آفتاب و در سایه قرار گرفته است. نمازگزاران به مقتضای فصل از دو ایوان شمالی و جنوبی استفاده می‌کنند.

جایگاه مسجد جامع در بین سایر مساجد

ظاهرشناسی شهرهای اسلامی تابعی از قوانین و جهان بینی اسلامی است. یکی از عناصر مهم در فضای کالبدی فیزیکی این شهرها عنصر مسجد جامع است. در کنار عناصری از قبیل ارگ دولتی با امکانات دفاعی کامل و بخش حاکم نشین، مسجد جامع در بخش مرکزی شهر یکی از جلوه‌های اصلی در ظاهرشناسی شهرهای اسلامی در طول دوره‌های تاریخی بوده است. جایگاه برتر مسجد جامع به لحاظ مکان گزینی مناسب باعث نقش و کارکردهای متنوع آن در حوزه‌های مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی گردیده که این نقش تاکنون در بسیاری از شهرهای اسلامی حفظ شده است؛ هر چند با گذار جوامع از سنتی به مدرن تغییرات بنیادی در جایگاه و کارکرد مساجد جامع در برخی از شهرهای اسلامی در حال شکل گیری است.

قدیمی ترین مسجد ایران

روستای فهرج واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد و کنار راه اصلی یزد بافق قرار دارد. قدیمی‌ترین مسجدی که در ایران و شاید در دنیا با کمترین پیرایه‌ای دست نخورده باقی مانده است، در این روستا قرار دارد.

مسجد جامع فهرج از بناهای قدیمی و کم‌نظیر فرهنگ و تمدن اسلامی است که بنا به روایاتی متعلق به نیمه اول قرن اول هجری است.

‌

نحوه انتخاب ائمه جماعت مساجد

روندی که در حال حاضر در انتخاب ائمه جماعات مساجد به‌ویژه در تهران و برخی دیگر از استان‌های بزرگ در حال انجام است بدین گونه است که باید درخواستی از سوی هیئت‌امنا مساجد به مراکز رسیدگی به امور مساجد ارسال شود. این مراکز در ابتدا نظر هیئت‌امنا را مبنی بر اینکه آیا کسی را برای امام جماعت مدنظر دارند، جویا می‌شوند. اگر روحانی معرفی‌شده از سوی هیئت‌امنا دارای شرایط مصرّح در آئین‌نامه مرکز رسیدگی به امور مساجد باشد او را می‌پذیرند.

بیانات مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت مسجد

اوّلین مسئله، اهمّیّت خود مسجد است و این ابتکاری که اسلام در آغاز ولادت خود برگزید و محلّ تجمّع مردم را بر محور ذکر و دعا و توجّه به خدای متعال قرار داد. اجتماعات مردم به‌طور طبیعی دارای تأثیراتی است. خب، یک عدّه‌ای دُور هم جمع می‌شوند، میگویند، می‌شنوند، تصمیم می‌گیرند، ارتباطات فکری برقرار می‌کنند، داده‌ها و گرفته‌های فکری بین خودشان دارند؛ این در کجا اتّفاق بیفتد؟ مثلاً در باشگاه‌های اشرافی و اعیانی برای کارهای مختلف اتّفاق بیفتد که در غرب معمول است، یا در قهوه‌خانه‌ها تشکیل بشود؛ [یا مثل‌] روم باستان که در حمام‌ها آن‌وقت یک چنین اجتماعاتی تشکیل می‌شد و دُور هم مردم جمع می‌شدند و رفتن حمّام بهانه بود برای اینکه بگویند و بشنوند؛ یا در جایی تشکیل بشود که محور آن اقامه‌ی صلات است؛ این خیلی فرق می‌کند. وقتی اجتماع بر محور نماز و ذکر به وجود آمد، آن‌وقت یک معنای دیگری پیدا می‌کند، یک جهت دیگری پیدا می‌کند، دل‌ها را به سمت دیگری می‌کشاند؛ این ابتکار اسلام بود.

مسجد پایگاه انواع و اقسام فعالیت‌های اجتماعی است؛ یعنی وقتی ما مردم را گرد این محور جمع کردیم، از آنها چه می‌خواهیم. یکی از چیزهایی که می‌خواهیم این است که به فعالیت‌های اجتماعی بپردازند. در جامعه‌ی اسلامی همه‌ی آحاد وظیفه دارند، مسئولیّت دارند، باید کار انجام بدهند؛ کار برای پیشرفت جامعه، کار برای امّت. بنابراین اینجا محلّ پمپاژ فکرها و پراکندن وظایف مختلف و کشاندن مردم به کارهای گوناگون است. مسجد برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و پایگاه فعالیت‌های اجتماعی است.

مسجد پایگاه بزرگ بسیج فرهنگی و حرکت فرهنگی است؛ شیوه‌ی کار را باید در مسجد آموخت که چه‌کار کنیم. اوّلاً به شما عرض بکنم حرفی که شما با مأمومین خودتان و مسجدی‌های خودتان میزنید، از نطق تلویزیونی و مانند اینها بمراتب کارآمدتر و مؤثّرتر است؛ بارها این را عرض کرده‌ایم که نگاهِ چشم در چشم و جلسه‌ی نزدیک که نفَس گوینده به شنونده می‌خورد، یک‌چیز دیگری است؛ این فقط هم در اجتماعات ما تجلّی دارد.

بایستی برای جوانها جایگاه خاص در مسجد ایجاد کرد؛ یعنی واقعاً باید برای جذب جوان برنامه‌ریزی کرد. نه اینکه ما با حضور میان‌سال و پیرمرد در مسجد مخالفیم؛ نه، مؤمنین همه باید بیایند به مسجد و استفاده کنند، امّا جوانها را باید جذب مسجد بکنیم. اینکه جوان مسجد را خانه‌ی خود و جایگاه خود بشناسد و به آن اُنس پیدا کند و رفت‌وآمد پیدا بکند، خیلی برکات دارد. کار را در جامعه جوانها انجام می‌دهند، پیشران حرکتهای اجتماعی جوانها هستند، اینها هستند که کار می‌کنند، تلاش می‌کنند.