پردیسان آنلاین | قطعه فیلمی از حجت الاسلام نقویان منتشر شد و بازخوردهای زیادی در پی داشت ایشان در بخشی از صحبت‌هایشان می‌گویند: “اگر یک عده‌ای شب تا صبح به نماز بایستند ولی از همه دوستان و یاران و بستگان دور باشند و یک عده‌ای سفره شراب پهن کنند اما دور هم باشند خدا به آن دورهمی بیشتر عنایت و توجه می‌کند.”
در پی واکنش‌ها به این قطعه از فیلم، ایشان توضیحی ارائه می‌دهند مبنی بر اینکه نکات مطرح شده، حاصل برداشت از روایتی است در این زمینه.
روایت مورد استناد ایشان:
عده من اصحابنا عن احمد بن ابی عبدالله عن أبیه رفعه عن أبی حمزه الثمالی قال قال أمیرالمؤمنین علیه السلام فی خطبته: أعوذ بالله من الذنوب التی تعجل الفناء فقام الیه عبدالله بن الکوّاء الیشکری فقال یا أمیرالمؤمنین أ وَ تکون ذنوبٌ تعجّل الفَناء فقال نعم ویلک قطیعه الرحم انّ أهل البیت لیجتمعون و یتواسون و هم فجره فیرزقهم الله و إنّ اهل البیت یفترّقون و یقطع بعضهم بعضاً فیحرمهم الله و هم أتقیاء. (کافی، ج ۲، ص ۳۴۷)
امیرالمؤمنین علیه السّلام در خطبۀ خود فرمود: از گناهانی به خدا پناه برم که زود نابود کنند، عبد اللّه بن کوّاء خدمت آن حضرت برخاست و گفت: یا امیر المؤمنین! آیا گناهانی هستند که زود نابود کنند؟ فرمود: آری، وای بر تو، آن قطع رحم است، به راستی که خاندانی باهم باشند و به هم کمک کنند و با اینکه بدکارند خداوند به آنها روزی می‌دهد، و خاندانی که از هم جدا هستند و با یکدیگر قطع رحم می‌کنند و خداوند آنها را از لطف خود محروم می‌سازد با اینکه پرهیزکارند. (اصول کافی / ترجمه آیت اللهی: ج ۴، ص ۸۱)
بازتاب گسترده این سخنان و حواشی آن، لازم می‌دارد بحث ایشان، از منظر علمی مورد دقت قرار گیرد.
در مورد این روایت، ناظر به توضیحات حجت الاسلام نقویان نکاتی ارائه می‌گردد:
– روایت از حیث سلسله روات دچار ضعف سند است و مرفوعه است.
– محل بحث در این روایت هر دوستی و دورهمی ای نیست، ارتباط و اتصال خویشاوندان و ارحام است و عظمت گناه قطع رحم را گوشزد می‌کند در حالی که در بیان ایشان سخنی از ارحام نبود. البته روایاتی وجود دارد که دوستی ۲۰ ساله را خویشاوند برمی شمارد ولی مهم آن است که روایت مورد قبول فقها در حد فتوای شرعی قرار بگیرد.
– مهمترین بحث در مورد این روایت آن است که ما چگونه می‌توانیم مضمون این روایت را با برخی ادله دیگر جمع کنیم. از جمله آیه شریفه:
الأخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو إلا المتقین (زخرف: ۶۷) در آن روز [روز جزا]، یاران بعضی دشمن دیگری است مگر پرهیزکاران.
از این آیه استفاده می‌شود که هر دوستی و دورهمی که بر محور تقوا نباشد باطنش دشمنی است. زیرا قیامت باطن این دنیا است.
پس چطور می‌توان جمع، دوستی و دورهمی فاجران را از منظر شارع مقدس ممدوح دانست؟
با فرض اعتبار روایت، برای جمع عرفی میان روایت و آیه شریفه باید بر محور دوستی دقت کرد.
ممکن است عده‌ای از فاسقان و فاجران بر محور یک امر ممدوح اجتماع و دوستی کنند.
محور دوستی در این روایت رابطه خویشاوندی، مواسات و کمک به نیازهای یکدیگر برشمرده شده است. درست است که اجتماع گنه‌کاران است اما از این حیث مورد مدح قرار گرفته است که در آن روابط خانوادگی و مواسات برقرار است. از این جهت، این نوع ارتباط را می‌توان رابطه‌ای بر محور “بِرّ و تقوا” دانست در نتیجه ممدوح خواهد بود و تعارضی با معنای آیه شریفه نخواهد داشت.
به عبارتی می‌توان گفت فوق فردی به انضمام یک تقوای جمعی (صله‌رحم و مواسات)، عمل را ارج می‌کند از تقوای فردی به انضمام فوق جمعی (قطع رحم).
مشابه این معنا در روایاتی دیگری نیز قابل مشاهده است از جمله روایاتی که تقوای جمعی در پیروی از امام عادل را ارج بر فسق فردی می‌شمارد و برعکس:
لَأُعذبنَّ کل رَعیَّهٍ فِی اَلْإِسلاَمِ دانَت بولایهِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ من اَللَّهِ، و إن کانت الرعیهُ فی أَعمَالِهَا بَرَّهً تَقِیَّهً، و لَأعفُوَنَّ عَن کل رعیه دانت لوَلاَیَهِ إِمَامٍ عادِل مِنَ اَللَّه و إن کانت الرعیهُ فی أَعمَالِهَا طالحهً مُسیئَهً. (الأمالی للطوسی ج ۱، ص ۶۳۴)
اما تصویری که حجت الاسلام نقویان ارائه می‌دهند که عده‌ای دوست با هم در بزم شراب بنشینند با معنای روایت مورد استناد ایشان منافات دارد. زیرا ظاهر کلام ایشان یعنی بزم شراب (به انضمام جملات پیشین ایشان در مورد شراب)، این معنا را متبادر می‌کند که محور این اجتماع و دورهمی فسق است؛ لذا این چنین جمعی نمی‌تواند مصداق روایت شریفه باشد بلکه باطن این بزم دوستانه، دشمنی است مطابق مفاد آیه شریفه.
می‌توان گفت ظاهر بیان ایشان نه تنها مطابق با روایت مذکور نیست بلکه نسبت به روایت معکوس و مقلوب است. زیرا “بزم شراب” خود یک “فسق جمعی” است در حالیکه روایت در صدد بیان “تقوای جمعی” است.
البته ممکن است ایشان منظور دیگری داشته باشند چنانچه که سعی داشتند که آن مطلب را جبران کنند؛ آنچه در این یادداشت بررسی شد براساس ظواهر کلام ایشان بود و آنچه یک مخاطب عام از الفاظ ایشان در آن قطعه فیلم می‌تواند برداشت کند.
سجاد فدک
