به گزارش پردیسان آنلاین- شهر مقدس قم دومین کلان شهر مذهبی کشور است که از مقاصد مهم گردشگری مذهبی و یا به عبارتی از آن به نگین گردشگری مذهبی کشور نام برده می شود که با توجه  به برکت وجود بارگاه حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران جایگاه مهمی در بین جهان تشیع دارد.

با توجه به این که قم از مقاصد مهم گردشگری مذهبی است سالانه میزبان ۲۰ میلیون گردشگر داخلی و خارجی از دیگر کشورهای اسلامی است علاوه بر استان قم با قرار گرفتن در حلقه اتصال بین ۱۷ استان کشور و شاهراه مهم مواصلاتی مرکز کشور، میزبان زائران و مسافران رهگذری ویا به عبارتی عبوری نیز می باشد.

هرچند به شهر مقدس قم تنها به دید زیارت و گردشگری مذهبی نگاه شده اما دردل این شهرمقدس جاذبه های تاریخی،طبیعی و فرهنگی بسیاری وجود دارد که برخی شناخته شده و برخی به دلیل بی توجهی حتی برای شهروندان قمی نیز گمنام و ناشناخته مانده است .

در این شهر بافت های تاریخی مهمی وجود دارد که تاریخچه تاریخی طولانی و در آثار ملی کشور نیز ثبت شده اما چندین هکتار بافت فرسوده و ناکارامدی قرار گرفته است که با یک برنامه ریزی و طرح و برنامه و تغییر کاربری می توانست مسیری برای ورود گردشگران داخلی و خارجی درکنار زیارت باشد.

بافت های فرسوده این شهر که در مرکز شهر متمرکز شده به دلیل ناکارامدی و بی توجهی چهره این شهر مقدس را نازیبا جلوه داده در حالی که با توجه به اجرای طرح های بازآفرینی شهری با هدف بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده این بافت ها می توانست از جاذبه های مهم برای گردشگری قم باشد.

در حالی که با یک مطالعه و سرچ سرانگشتی می توان از طرح های بازآفرینی شهری در دیگر استانها اطلاعاتی حاصل کرد و این که خواهیم دید دیگر استانها برای بافت فرسوده و تاریخی خود چگونه برنامه ریزی و بودجه هایی هزینه کرده اند با گشتی در بافت تاریخی شهر یزد انگار در تاریخ قدم گذاشته ایم و می توان حس کرد که تغییر کاربری در بافت تاریخی چگونه توانسته گردشگر خارجی را جذب کند .

بازآفرینی شهری چیست؟

 در ادبیات دنیا امروزه واژه بازآفرینی شهری که از آن تعبیرهای دیگری هم می شود که  نظیر بهسازی،نوسازی و یا بازسازی و هم چنین توانمندسازی است. در کل بازآفرینی شهری فرآیندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگی های اصلی و کالبدی فضاهای ناکارآمد و فرسوده منجر می شود .

در جلسه هیات  دولت در برنامه ۵ ساله ششم توسعه اقتصادی واجتماعی و فرهنگی کشور مصوب سال ۹۵ آیین نامه اجرایی برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار تصویب شد.

 در استان قم که باید نگین انگشتری شهرسازی و معماری دیگر شهرهای کشور باشد وجود چندین هکتار بافت ناکارآمد شهری که ۷۰ درصد جمعیت شهر قم در آن ساکن هستند زیبنده این شهر نیست ولی برای آن چاره جویی نشده است.

هرچند اجرای طرح بازآفرینی شهری در قم سرگذشت طول و درازی دارد و تا حدودی در محدوده اطراف حرم پروژه هایی برای بهسازی و نوسازی هم اجرا و یا در شرف اجرا است ولی هنوز آن طور که باید و شاید در شان و منزلت شهر کریمه اهل بیت (س) طرح هایی اجرا نشده است.

 طبق گفته مسئولان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر برای به سرانجام رسیدن پروژه های بافت های ناکارآمد وفرسوده شاید منابع مالی و طرح و برنامه باشد ولی مدیریت یکپارچه و منسجمی وجود ندارد.

وقتی قم از اعتبار ویژه کلان شهرهای مذهبی هم باز می ماند

 مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر شهرداری قم در گفت وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین از محرومیت شهر مقدس قم از اعتبارات مطلوب ویژه کلان شهرهای مذهبی پرده برمی دارد و می گوید: قرار بود ردیف بودجه ایی از ردیف بودجه ویژه کلان شهرهای مذهبی به ما تعلق گیرد که به شهر مشهد ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار تعلق گرفت و قم و شیراز از این ردیف بودجه محروم شد.

 علیرضا خاکی در ادامه می افزاید: تنها از ۳۰ میلیارد تومان بودجه هم ۳ میلیارد تومان آن را جذب کردیم ما حتی یک بسته ۵۰ میلیارد تومانی هم تهیه کرده و پیشنهاد دادیم و در سال ۹۷ و ۹۸ هم ارسال شد اطلاعات دقیق را می توان از اداره کل راه وشهرسازی هم پیگیری کنیددر سال های گذشته تنها ۳ میلیارد تومان جذب شد که ۳۰۰ میلیون آن برای میراث فرهنگی اختصاص یافت که در کل اعتبار معنا داری هم نیست.

به گفته این مسئول؛ اما از سال ۹۵ یکی از پروژه های مهمی که در دستور کار شهرداری و معاونت بهسازی قرار گرفت بهره گیری از ظرفیت حضور ۲۰ میلیون زائر به عنوان محرک توسعه برای بافت های فرسوده اطراف حرم بود که در کل پروژه های اطراف حرم را به دو صورت تملکی ویا با هماهنگی مدیریت استان می توان اجرا کرد.

وی عنوان می کند:پروژه هایی که نیاز به هماهنگی مدیریت استان دارد بیش از ۴ هکتار ودر مجاورت بلا فضل حرم مطهر هستند که باید با هماهنگی بین استانداری؛ اوقاف؛ و شهرداری اجرا شود برای این امر ۱۰ پروژه شناسایی و برآورد شده که مشکل اصلی تملک و نبود منابع مالی است و پروژه های دیگری هم وجود دارند که طی سال های گذشته بلاتکلیف و یا به آن توجهی نشده و باید دیگر دستگاههای اجرایی ورود کنند میراث فرهنگی و آستانه حرم مطهر وشهرسازی و اوقاف باید نقش داشته باشندکه اگر عزمی نباشد نمی توان به اهداف رسید.

 تعریف ۵ کیلومتر مسیر فرهنگی برای جذب گردشگر

مدیر عامل نوسازی و بهسازی اطراف حرم مطهر در بخش دیگری از گفت وگوی خود با پردیسان آنلاین با اشاره به تعریف ۱۰ پروژه شاخص در اطراف حرم می گوید: از سال ۹۵ که فعالیت جدید این سازمان شروع شد به طور متمرکز ۱۰ پروژه شاخص را در اطراف حرم پیگیری کردیم وبرآورد قیمت و طرح و برنامه آن هم تهیه شد اما نکته مهمی که با آن روبرو هستیم بافت فرسوده ای است که با آن مواجه هستیم.

خاکی اظهار می کند: می دانید بافت های فرسوده و سکونت گاهها فقط و فقط با پروژه های تملکی اجرا نمی شوند ما نیاز به شناسایی محرک توسعه ایی بودیم که برای بافت اطراف حرم ظرفیت حضور ۲۰ میلیون زائر شناسایی کردیم لذا با توجه به ظرفیت حرم مطهر و وجود مسجد جمکران و بیوت مراجع وبرخی امامزادگان و هم چنین بیت النور مسیری فرهنگی تعریف کردیم از چهل اختران یک محور ۵ کیلومتری فرهنگی تعریف که در سال ۹۹ تکمیل ودر ادامه محور بازار نو و بازارکهنه و کفاشان نیز اضافه و تا سال ۱۴۰۰ تکمیل می شود .

وی می افزاید: هدف فراهم سازی بستر برای حضور زائران در بافت های تاریخی است علاوه بر آن چند پروژه دیگری مانند ساماندهی میدان مطهری و بحث ادامه تملکات میدان میوه و تره بار قدیم شد که از سوی سازمان میادین در حال انجام و در حال پیگیری برای بحث آرام بخشی میدان هستیم که تا کمیسیون ماده ۵ هم پیش رفته است.

این مسئول در ادامه بار دیگر به پروژه های مهم سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم اشاره و عنوان می کند: در حال مطالعه و برنامه ریزی برای بحث قسمت شرقی که مهم ترین پروژه اطراف حرم بوده و متصل کننده قسمت جنوبی و شرقی است هستیم که برای اتصال حرم مطهر به مسجد جمکران هم برنامه داریم و طرح مطالعاتی شروع شده  که قرار است یا به صورت مداخله مستقیم و یا با حضور سرمایه گذار اجرا شود این طرح در دستور کار سال ۱۴۰۰ قرار گرفته و در دست بررسی است.

برای بازآفرینی و اجرای پروژه های اطراف حرم برنامه و بودجه وجود دارد اما مدیریتی هماهنگی دیده نمی شود

مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر در ادامه گفت وگوی خود با خبرنگار پردیسان آنلاین از سنگ اندازی ها و چالش های موجود بر سر راه اجرای پروژه های مهمی در قم خبر داد که می توانست چهره شهر قم را تغییر کند وی در این رابطه می گوید: نکته مهمی که می تواند کلید حل مشکلات و چالش های موجود در اجرای طرح های بازآفرینی شهری وجود دارد این است که از سال ۷۲ یعنی قریب به ۲۰ سال پیش قرار بود اراضی ۴۸ هکتاری پردیسان به عنوان پشتوانه ساماندهی اجرای پروژه های بازآفرینی بافت فرسوده قرار گیرد یعنی این که مدیریت شهری به دنبال تعریف پروژه باشد و از هر روشی اعتبار ومنابع مالی خود را تامین کند اما متاسفانه تا سال ۹۵هیچ اقدامی در این زمینه در قم صورت نگرفت.

 خاکی می افزاید: با توجه به این که در زمینه بهره گیری از اراضی ۴۸ هکتاری کاری صورت نگرفت مقرر شد این فرصت به اصفهان داده شود و قم از این ظرفیت محروم شود ولی کارگروههایی تشکیل و ۸ پروژه از ۱۰ پروژه تعریف شده و قرارشد منابع مالی ۴۸ هکتاری تامین شود.

به گفته این مسئول؛ پروژه مهمی مانند چهل اختران که مقوله زیارتی هم داشت و بلا تکلیف بود مقررشد از همین اراضی ۴۸ هکتاری اجرا شود و هماهنگی بسیار خوبی بین مدیریت شهری صورت گرفت وشهرداری هم تصمیم داشت از سهم ۱۰ درصدی خود گذشته و در همین پروژه ها هزینه کند اما ناگهان زمزمه تغییرات مدیریتی در وزارت شهرسازی و معاونت آن این برنامه را به مدت ۲ سال قفل کرد

پروژه ۲ هزار میلیاردی که به دلیل ناکارآمدی خاک می خورد

مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر در ادامه با ابراز تاسف از کم کاری مدیریت استانی بیان می کند: جای تعجب است که مجموعه مدیریت استانی تلاش معناداری در این زمینه بروز ندادند پروژه ایی که ۲ هزار میلیارد تومان منابع مالی مطلوبی دارد بدون صدور مجوز و هماهنگی لازم راکد و خاک می خورد.

خاکی می افزاید: شاید اگر این فرصت در اختیار استان و یا شهر دیگری بود می توانستند به خوبی از آن بهره بگیرند در حال حاضر برای اجرای طرح های بازآفرینی ما نیاز به هیچ منابع مالی و دولتی نداریم طرح و برنامه و پیش بینی درستی هم برای اجرای پروژه ها داریم اما نیاز به مدیریت منسجم و هماهنگ داریم برای اجرای این طرح ها امید به تغییرات مدیریتی در سطح استان و ملی دوخته ایم.

پروژه هایی که نیاز به وحدت کلمه مدیران استان دارد

شهردار قم  نیز به احیا وبازآفرینی بافت فرسوده تاکید دارد و شهر را یک موجود زنده تعبیرمی کند وساماندهی بافت فرسوده را مستلزم اعتبار بالایی می داند.

شهردار قم می گوید: شهر یک موجود زنده است وباید به روح وجسم در کنار هم توجه داشت روح شهر همان حوزه های تاریخی ومیراث فرهنگی است که اگر به آن توجه نشود هرچه به جسم شهر برسیم بی فایده است پروژه هایی که اخیرا به بهره برداری رسیده در دل بافت فرسوده وتاریخی است و به نوعی شناسنامه شهر است وامید است با وحدت کلمه وعمل به تفاهم نامه فی مابین شهرداری و میراث فرهنگی وراه وشهرسای ومشارکت مردم طرح ها به نتیجه برسانیم.

سید مرتضی سقائیان نژاد بیان می کند: ساماندهی بافت فرسوده نیاز به اعتبار بالایی دارد و لازم است تا همه دستگاهها و نهادها به ویژه مجموعه راه وشهرسازی به آن توجه ویژه ایی داشته باشند.

نوسازی بافت فرسوده قم باید از حالت شعار خارج شود

حسین اسلامی رئیس شورای شهر قم  نیز  در خصوص اهمیت نوسازی بافت فرسوده شهر قم، گفت: بافت فرسوده یکی از موضوعات بسیار مهم در قم است، موضوع بافت فرسوده شعاری بوده و در عمل موفق نبوده است؛ برای نوسازی بافت فرسوده حد تراکم دوطبقه و وام اشتیاق ایجاد نمی‌کند و مشوق‌ها باید افزایش یابد.

وی با تأکید بر اینکه نگاه به مناطق کم برخوردار مورد توجه و در اولویت دوره ششم شورای شهر است، اضافه کرد: در این زمینه نقاط مختلفی شناسایی شده و با شهردار مذاکراتی داشته‌ایم تا بتوانیم به وضعیت مطلوبی در خصوص مناطق کم برخوردار برسیم.

برای بررسی بیشتر طرح های بازآفرینی شهری در قم به سراغ اداره کل راه و شهرسازی رفته تا از آخرین وضعیت این طرح ها که می تواند برای توسعه شهر مقدس قم نقش آفرینی کند جویا شویم.

برنامه جامع مشترک بارویکرد توسعه برنامه ششم توسعه قم

مدیرکل راه وشهرسازی استان در گفت وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین به برنامه های جامع اقدام مشترک بارویکرد برنامه ششم توسعه استان قم براساس محلات هدف بازآفرینی شهری اشاره و عنوان می کند: مشارکت در مرمت آثار تاریخی دارای مالک غیر دولتی با اعتبار ۱۰ هزار میلیون ریال با هدف حفظ آثار تاریخی که در بافت مرکزی قم متمرکز است هم چنین تهیه وتدوین طرح جامع معماری وطراحی سیما و منظر شهری بافت فرسوده وتاریخی شهر با رویکرد بوم واقلیم با اعتبار ۳ هزار میلیون ریال که منبع تامین آن خود راه وشهرسازی با هدف تدوین سیاست های بازآفرینی شهری پایدار در قم اجرا شده است.

صبوری می افزاید: هم چنین طرح احیا و بهسازی محور تاریخی شهر قم با اعتبار ۳۳۱ میلیون ریال از منبع شهرداری برای ارتقای کیفیت محیط و هویت کالبدی و اجتماعی و رونق گردشگری در محور تاریخی قم اجرا شده علاوه بر آن تصویب سند بهسازی ونوسازی محلات هدف بازآفرینی با دیدگاه شهر نگر با اعتبار ۸۰۰ میلیون ریال از محل اعتبارات شهرسازی را ازدیگر پروژه های مهم وجامع مشترک می توان نام برد.

افزایش قیمت مصالح وکندی در اجرای طرح بازآفرینی

مدیر کل راه و شهرسازی استان در بخش دیگری از گفت وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین می گوید: با توجه به این که سازمان برنامه و بودجه کشور ابلاغ اعتبارات هرسال را به اواخر آن سال ابلاغ می کند و پروژه های عمرانی از تیرماه همان سال تا اواخر سال پیشرفت ریالی داشته ولی تخصیصی نیست که به آن پرداخت گرد لذا در این فاصله زمانی پیمانکاران مراجعه کرده و مطابق با بخشنامه مرجع به دلیل پرداخت نشدن صورت وضعیتها اقدام به درخواست خاتمه پیمان می کنند.

حسن صبوری می افزاید: درضمن با توجه به افزایش قیمت مصالح اعتبارات بازآفرینی هم کاهش پیدا کرده که این موضوع روند اجرای پروژه ها را با مشکل مواجه می کند هم چنین با فرصت کوتاهی تا تیرماه سال بعد جهت جذب اعتبار وجود دارد که هم می بایست مناقصه و انتخاب پیمانکار جدید انجام گردد.

به گفته وی؛ امسال ۶ پروژه بازآفرینی اجرا شده که مهم ترین آن احداث مدرسه ۱۲ کلاسه شاد قلی خان با زیربنای ۱۵۰۰ متر مربع از محل اعتبارات مطالعات و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی اجرا شده است .

وی هم چنین دیگر پروژه های اجرایی در سال ۱۴۰۰ را شامل؛ احداث مجتمع چند منظوره آموزشی فراغتی ثامن الحجج ؛توسعه وتکمیل مرکز جامع سلامت خازنی و هم چنین احداث مراکز بهداشتی درمانی امام حسین (ع) وساختمان کلانتری شماره ۱۳ را عنوان کرد.

صبوری بیان می کند: پیشرفت پروژه ها ۴۵ درصد بوده تاکنون موافقت نامه سال ۱۴۰۰ ابلاغ نشده و تنها پیمانکار اعتبار پروژه را احداث مدرسه شاد قلی خان را به مبلغ ۱۴ هزار میلیون ریال از محل اعتبارات سکونتگاههای غیر رسمی ابلاغ گردیده است.

در پایان باید گفت که قم از نظر مساحت بافت فرسوده در رده میانی استان‌های دارای بافت فرسوده قرار گرفته است. ۱۵۸۴ هکتار بافت فرسوده مصوب در این شهر وجود دارد که ۳۱۵ هکتار آن بافت تاریخی است. در واقع بافت فرسوده و بافت تاریخی در قم روی هم همپوشانی دارند.

۳۶۸ هزار و ۶۴۰ نفر در محدوده بافت فرسوده شهری زندگی می‌کنند که حدود یک سوم جمعیت قم را شامل می‌شود

مقایسه سرشماری سال‌های ۹۰ و ۹۵ نشان می‌دهد که جمعیت بافت فرسوده در سال ۹۵ نسبت به ۵ سال قبل حدود ۱۰۰ هزار نفر افزایش یافته است.

قم دارای ۸ منطقه شهری است که بافت فرسوده در ۷ منطقه آن وجود دارد. تنها منطقه ۸ (پردیسان) که به مسکن مهرنشین معروف است بافت فرسوده ندارد.

مناطق آذر، دروازه ری، بازار، باغ پنبه و نوبهار دارای بیشترین بافت فرسوده هستند و حدود ۸۰ درصد سازه‌ها در محدوده بافت فرسوده شهر قم آجر و آهن هستند.

بیشترین درصد مساحت و جمعیت بافت فرسوده در منطقه ۷ است که نزدیک ۷۳ درصد مساحت این منطقه جزو بافت فرسوده محسوب می‌شوند و ۹۹.۸۸ درصد جمعیت منطقه ۷ در بافت فرسوده زندگی می‌کنند.