جنگ رادیوها آغاز می‌شود

در سال‌‏های منتهی به اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ شوروی و انگلستان براساس رویه رقابت‌آمیز همیشگی خود در ایران به منظور پیگیری سیاست‏‌های تبلیغاتی خود در طول جنگ جهانی دوم به رسانه برتر روز یعنی رادیو روی آوردند و هر کدام به فاصله اندکی از همدیگر در برنامه‌‏های رادیویی برون‏‌مرزی خود بخش فارسی تاسیس کردند. ابتدا شوروی و به فاصله حدود یک سال انگلیس رادیویی به زبان فارسی راه‌اندازی کردند. آلمان هیتلری نیز برای بهره‌‏گیری از سلاح تبلیغات، رادیو برلین را پایه‌ریزی کرده بود تا افکار عمومی ایرانیان را به سود کشور متبوع خود سوق دهد. بنابراین در سال‌های پایانی عصر رضاشاه، رادیو مهم‌ترین رسانه تاثیرگذار در حیات سیاسی و اجتماعی ایران و جهان به شمار می‏‌رفت. این مسأله درست مقطعی بود که تنها ۲۲ سال از ورود رادیو به ایران سپری شده بود.

رادیو BBC چه زمان و برای چه به وجود آمد؟ 

BBC فارسی که به رادیو لندن نیز معروف است، از قدیمی‌ترین بخش‌های رسانه معروف BBC به زبانی غیرانگلیسی است که در دی ۱۳۱۹/ دسامبر ۱۹۴۰ با بودجه وزارت خارجه انگلیس آغاز به کار کرد. توجه به اهمیت راهبردی ایران و نقش تبلیغات در این بخش از  جهان، عمده‌‏ترین ماموریت‏‌های آن، این بود که ضمن خنثی‏‌سازی تبلیغات رادیو برلین، برنامه‌هایی درراستای سیاست‌های جنگی دولت بریتانیا و متفقین سازمان دهد و ذهن ایرانیان را آماده برکناری رضاشاه و اشغال ایران کند.

اهداف رادیو BBC برای پس زدن رضاپالان

رادیو لندن با پخش مطالبی علیه رضاشاه، زمینه اشغال ایران را فراهم می‌کرد و روس‌ها نیز با اعلامیه‌های فارسی که توسط هواپیماهای جنگنده روی شهرهای شمالی می‌ریختند، وی را مورد انتقاد قرار می‏‌دادند. در مجموع اهداف و محورهای برنامه‏‌های بخش فارسی رادیو BBC را در ایام اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ می‌توان به شرح زیر جمع‏‌بندی کرد:

۱ـ تلاش برای نشان دادن خود به عنوان رسانه بی‌‏طرف در رویدادهای داخلی ایران در حوزه‌های مختلف
۲ـ مشروعیت بخشیدن به اشغال ایران
۳ـ شکستن مقاومت ایرانیان در مقابل اشغالگران
۴ـ شکل‏‌دهی افکار عمومی ایرانیان درخصوص منافع متفقین و ایجاد نگاه مثبت نسبت به آنها
۵ـ نقش اطلاعاتی در تمام بحران‌ها و رویدادهای سیاسی ایران
۶ـ ایجاد اختلافات قومی و مذهبی در ایران
۷ـ تلاش برای جذب مخاطبان تحصیلکرده جامعه ایران به ویژه جوانان

رادیو BBC توانست با مهندسی افکار عمومی ایرانیان در شهریور ۱۳۲۰، با شایعه‏‌سازی و در هم‌آمیختن برخی واقعیت‌ها با ادعاهای غیرواقعی، موفق به شکل‌دهی یک واقعیت تاریخی یعنی پایان سلطنت رضاشاه شد.

در جریان جنگ دوم جهانی رضاشاه با چرخش به سمت آلمان در مقابل متفقین قرار گرفت و انگلستان تلاش کرد تا این مهره سوخته را کنار بگذارد. در این حین BBC مسئول اولیه آماده کردن شرایط برکناری رضاشاه و تحول اوضاع سیاسی به جانشین او شد. در کنار این نقش مهم، BBC نقش حامی محمدرضا را داشت. چرا که انگلیسی‌ها بقای او را در راستای سیاست‌های خود می‌دیدند. بنابراین رسانه انگلیسی چشم خود را به روی تمام اقدامات محمدرضاشاه جز در مقاطعی که انگلستان قصد امتیازگیری از ایران را داشت، بسته بود؛ یعنی در شرایطی از پهلوی حمایت می‌کرد که بتواند منافع استعماری خود را در ایران پیش ببرد و از منابع غنی ایران بهره‌مند شود؛ به عنوان مثال در شکل‌دهی به امارات متحده عربی و غائله‌سازی در خصوص جزایر سه‌گانه ایران دیده می‌شود.

شنوندگان عزیز! جنگ روانی علیه مصدق را با رادیو BBC تجربه کنید

در جریان ملی شدن نفت، انگلستان که بیشترین زیان را دیده بود تلاش کرد تا بار دیگر نفت ایران را در اختیار خود بگیرد. در سال ۱۳۳۰ در ابتدای ورود «اورل هریمن» نماینده آمریکا به ایران، انگلیس سعی داشت از طریق حزب توده در خیابان‌های تهران آشوب ایجاد کند. این آشوب در ۲۳ تیر به وجود آمد که طی آن عده‌ای کشته و زخمی شدند. روز ۲۴ تیر رادیو BBC در تفسیر وقایع ایران گفت: «فاجعه روز یکشنبه نشان داد که دکتر مصدق، حاکم و مسلط بر اوضاع نیست و کمونیست‌ها در کمین هستند که ایران را ببلعند و اگر انگلستان، پای خود را کنار بکشد، کار ایران تمام خواهد شد.» این تبلیغات سوء بر بستر زمینه سیاسی ایران تا زمان سقوط دولت ادامه داشت.

در این زمان BBC سه وظیفه مهم و سرنوشت‌ساز برعهده داشت: ۱ـ ارتباط میان کودتاچیان و شاه. ۲ـ ابلاغ پیام رمزی به شاه برای جلب اعتماد او. ۳ـ حمایت از کودتاچیان و ضعیف کردن جبهه مصدق با تبلیغات وسیع.

برهمین اساس در لندن داربی شر و وود هاوس ترتیبی دادند که برنامه اخبار BBC که همیشه با عبارت «اکنون نیمه شب به وقت لندن است» آغاز می‌شد، با عبارت «اکنون دقیقاً نیمه شب است» آغاز شود. این علامت رمزی بود برای شاه که انگلیسی‌ها از او حمایت خواهند کرد. رادیوی BBC فارسی در فاصله ۲۵ تا ۲۸ مرداد همچنان به پخش و انتشار «گفتنی‌های لازم» مشغول بود. BBC فارسی در شب ۲۸ مرداد در پایان برنامه‌ای که بر ضد مصدق پخش کرد بار دیگر همان شعر فردوسی را یاد کرد که در شب ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ آورده بود: چو فردا برآید بلند آفتاب/ من و گُرز و میدان و افراسیاب.

جاده‌صاف‌کن تجزیه ایران 

در تابستان ۱۳۵۰ با فشار انگلستان، بحرین طی یک رفراندوم ساختگی و غیرقانونی از ایران جدا شد. بخش وسیعی از تبلیغات در این رابطه بر عهده BBC بود. این شبکه که یکی از عوامل شکل‌دهنده ۲۸ مرداد بود، در جریان جدایی بحرین از ایران با خیانت به ملت ایران شاه را نیز فریب داد. این شبکه طی برنامه‌های خود در مورد مطالبات ایران در خلیج فارس، علیه ایران و به سود اعراب (و در واقع به نفع منافع استعماری خود) وارد عمل شد. پخش برنامه‌های BBC در این رویداد ننگین به صورت ویژه‌ای جریان داشت؛ به گونه‌ای که مستمر و مدام در راستای آماده سازی زمینه‌های فکری ایرانیان برنامه‌سازی و تبلیغ می‌شد. BBC فرایند فریب افکار عمومی در ایران را طوری با موفقیت انجام داد که بعد از این اقدام هیچ اعتراضی صورت نگرفت.

در افتادن با انقلابیون سال ۵۷

در جریان انقلاب اسلامی ایران، بنگاه سخن‌پراکنی BBC با زیرکی خاصی همواره درصدد تضعیف مبانی انقلاب بود. این شبکه با به راه انداختن جنگ روانی علیه نیروهای انقلابی سعی می‌کرد تا از پیروزی انقلاب جلوگیری کرده و حکومت شاه را تداوم بخشد. BBC با تفسیر وارونه رویدادها و انتشار اخبار دروغین تلاش می‌کرد تا بین نیروهای انقلابی اختلاف ایجاد کند، ارتش را علیه نیروهای انقلابی تحریک کند، با قدرت‌مند جلوه دادن رژیم پهلوی انقلابیون را از ادامه کار مایوس کند، تشکیل حکومت اسلامی را زیر سوال ببرد، حرکت تکاملی مردم را حرکت به سوی هرج و مرج جلوه دهد و با بی‌نتیجه جلوه دادن انقلاب مردم را از شرکت در راهپیمایی بترساند.

BBC در آستانه ورود امام خمینی(ره) دست به یک جنگ تمام عیار روانی علیه انقلاب زد. این رادیو در دهم بهمن گفت که هرج و مرج در ایران حاکم شده است. این شبکه با دگرگون کردن واقعیت، ایران را در آستانه یک جنگ داخلی نشان می‌داد و انقلابیون را از حضور در تظاهرات ضد رژیم باز می‌داشت. در جریان انقلاب اسلامی BBC هرگز نتوانست ضدیت خود با انقلاب اسلامی را مخفی نگاه دارد. به همین جهت مصاحبه شوندگان آن اکثرا عناصر مخالف و ناخرسند از انقلاب بودند.