به گزارش پردیسان آنلاین؛ اگر عمیق به کلان شهرهای ایران نگاهی بیاندازیم متوجه می شویم که یک ویژگی خاص آنها را از دیگر شهرها متمایز کرده است به ویژه شهرهایی با کالبد اسلامی حضور بازار شاخص و آیتم اصلی بافت و هسته مرکزی این شهرها به شمار می رود.

حال اگر این بازارها با معماری خارق العاده و بی نظیر ایرانی و اسلامی چشم نوازی کنند وضعیت طور دیگری بیان می شود بازارها در دوره اسلامی و قبل از آن با توجه به جایگاه ویژه ای که در بافت شهری داشته گنجینه ایی ارزشمند از ذوق و هنر و هم چنین فرهنگ گذشتگان و پدران ما را به رخ می کشند با وجود توسعه شهرها و رشد مجتمع های تجاری لوکس هم چنان بازارهای سنتی برای مردم ارزشمند و مانند نگینی چشم گردشگران خارجی را مجذوب می کنند.

بازارهای سنتی به عنوان یک فضای عمومی جهت مبادله و داد‏و‏ستد، دارای نقش‏های متعددی از جمله نقش اجتماعی، اقتصادی و مذهبی هستند؛ بازارها شامل تیمچه ها ؛راسته ها و راههای فرعی هستند که باعث حضور متعدد اصناف و هنرهای بومی می شوند هم چنین با توجه به موقعیت خاص مکانی که این قبیل بازارها دارند و راهی برای اتصال به اماکن تاریخی هستند توجه توریست ها و گردشگران را به خود بیشتر جذب و این  مورد اعتماد سرمایه گذاران و مصرف کنندگان هنرهای بومی و صنایع دستی می شوند.

بازارهای قدیمی و سنتی شهرهایی مانند تبریز، همدان، اصفهان و کاشان و یزد نقش مهمی در اقتصاد و حتی جذب گردشگر دارند به همین دلیل میراث فرهنگی این کلان شهرها اعتباراتی را برای احیا، بهسازی و مرمت بازارهای سنتی خود هزینه می کنند اما در شهری مانند قم که دومین شهر مذهبی کشور و از مقاصد مهم گردشگری مذهبی است مجموعه بازار و راسته بازارهای سنتی تاریخی وجود دارد که به دلیل نبود یکپارچگی و مدیریت درست در گرداب فراموشی فرو رفته اند.

گاهی آدمی از پاساژ گردی و خرید در مجتمع های لوکس امروزی خسته و دلش برای حضور در یک بازار که رنگ و لعاب گذشته و میراث نیکان ما دارد لک می زند و علاقه دارد ساعت هایی در یک بازار سنتی با معماری جذاب و بی نظیر ایرانی قدم بزنددر شهر مقدس قم بازار قدیمی در هسته مرکزی شهر وجود دارد که به «بازار کهنه» شهرت دارد.

مجموعه بازار کهنه و نو که تاریخ آن به دوران صفوی باز می گردد این مجموعه در تاریخ ۱۶ آذرماه سال ۷۶ در آثار ملی کشور ثبت شد بازاری که در منطقه تاریخی آذر که خود جز مناطق و محلات قدیمی شهر قم می باشد قرار گرفته است با شنیدن نام بازار کهنه و گشتی در این بازار پی می بریم که بی توجهی دستگاههای مرتبط در امر احیا و مرمت واقعا حال و هوای امروز این بازار تاریخی متناسب با نامش دیگر به کهنه بازار مخروبه تبدیل شده است.

شهر قم به واسطه وجود بارگاه حضرت معصومه سلام الله علیه و هم چنین مسجد مقدس جمکران سالانه با ورود بیش از ۲۰ میلیون زائر ایرانی و خارجی روبرو است زائری که بعد از زیارت و سیاحت اولین کاری که به دهنش می رسد خرید سوغات از یک بازار سنتی ایرانی و اسلامی است آن هم سوغاتی که با هنر و فرهنگ شهر قم آمیخته باشد این روال در شهرهایی که مقصد گردشگری کشور قرار دارند دیده می شود حال از  مشهد گرفته تا یزد و کاشان و اصفهان و غیره که بازار سنتی آنها بیشترین جاذبه برای خرید سوغات گردشگران به شمار می رود.

به سمت بازار کهنه روانه می شوم بازاری که نامش در آثار ملی کشور خودنمایی می کند و با این ثبت ملی قوانین حفظ و نگهداری آن دشوارتر می شود و همه چه مسئول و شهروند و توریست در حفظ و نگهداری آن مسئول هستند قدم هایم را محکم تر برمی دارم ولی هرچی جلوتر می روم جز سیمایی آشفته و سقف های خراب و بنایی رنگ و رو رفته چیزی را یافت نکردم طرفی از بازار عهده ایی نجار قسمت هایی از بازار را قبضه کرده اند طرفی دیگر که به میوه فروشان اختصاص یافته بازاری که باید نماد هنر و فرهنگ قمی ها باشد اما با یک نگاه آدمی را یاد بازار شام می اندازد جالب تر آن که این بازار در گرداب تردد انواع خودرو و موتورسیکلت ها دست پا می زند شاید به جرات می توان گفت «که بازار کهنه قم تنها بازار سنتی است که با معضلات ترافیکی روبرو است» چرا که اغلب بازارهای سنتی کشور تنها محلی برای خرید شهروندان و گردشگران است که در کمال آرامش و در یک معماری زیبا سوغات خریداری می کنند .

اما باید این سئوال را از مدیریت شهری و میراث فرهنگی که پرچم دار مرمت و حفظ و نگهداری آثار ملی است پرسید گردشگری که از بازار کهنه گذر می کند چه خاطره ایی از آشفتگی های بازار و مظلومیت بازار کهنه با خود خواهد برد؟ اما نکته ایی را نباید فراموش کرد که اخیرا شهرداری کف سازی این بازار را درکارنامه خود دارد و میراث فرهنگی فعلا تنها به آجرکشی پشت بام این بازار راضی است بازاری که کابل های در هم تنابیده آن ما را یاد کابلهای آشفته شهر نجف می اندازد.

جلوتر که می روم در یکی از راسته بازارها چندین مغازه صنایع دستی چشم نوازی می کند اندکی امیدوار می شوم چرا که همین مغازه های تولید و فروش هنرهای بومی است که می تواند اقتصاد شهر قم را بچرخاند و در جذب گردشگر وماندگاری آن نقش آفرین باشد جلوتر رفته و با چند نفر از کاسبان این بازار گفت وگو می کنم.

ترافیک وآلودگی صوتی معضل بازار کهنه قم

در ابتدا به سمت چند مغازه صنایع دستی روانه و با یکی آنها گفت وگو می کنم از وضعیت بازار و دلیل آشفتگی های بازار می پرسم که علی حسینی در پاسخ می گوید: اینجا بازار سنتی شهر قم است و در هسته مرکزی قرار گرفته است بازاری که زمانی در آن هنرهای قدیمی و بومی شهر قم در آن فعال بود ولی اکنون در قبضه انواع ناهنجاری های اجتماعی از جمله مشاغلی که تناسبی با این بازار ندارد قرار گرفته است.

وی که در یک فضایی که در آن سقف و سیمای آن چهره و منظره نازیبایی دارد که از یک آتش سوزی به یادگار مانده فعالیت منبت کاری بر روی چوب دارد بیان می کند: این بازار علاوه بر این که نیاز به احیا و مرمت دارد با معضل ترافیک و آلودگی های صوتی روبرو است باید در این بازار هنرهای دستی و بومی تولید و عرضه شود اما حرفه هایی که با این بازار هیچ تناسبی ندارند فعلا فعال هستند .

یکی از سراجی های بازار که این هنر را از پدر خود ارث برده و ۳۰ سالی است که در این زمینه فعالیت دارد با اشاره به معضل تردد ها در این بازار عنوان می کند: اگر گذری بر بازار کاشان و اصفهان داشته باشید متوجه می شوید که در بازارهای سنتی نباید جایی برای تردد ماشین و موتورسیکلت ها باشد در این بازار هم به بنا و معماری آن توجه نشده و هم برتردد غیر قانونی اینجا نظارتی نمی شود.

جواد محسنی می افزاید: از وجود این خودروها و موتورسیکلت ها کلافه شده ایم با این آلودگی صوتی و ترافیک چگونه می توان پای گردشگران را باز کرد حال به آشفتگی سقف ها و خرابی و سیما و منظر بازار کاری نداریم ولی با این حجم تردد در یک بازار سنتی مگر می شود گردشگری را جذب کرد شهرداری کاروانسرایی را تملک کرده بود و قرار بود به پارکینگی تبدیل کند که نمی دانیم آخرش به کجا ختم شد؟ زمانی هم جلوی ترددها را گرفت ولی نتوانست.

حرفه های مختلفی که تناسبی با بازار کهنه ندارد

یک شهروند قمی که برای خرید میوه به سمت راسته بازار میوه و تره بار بازار در حال رفتن است باب گفت وگو را با او باز می کنم و به سقف و جدارهای بازار اشاره می کند و می گوید: نگاه کنید در این بازار قسمتی نجاری و قسمتی به فروش میوه و تره بار فعالیت دارند انگار بازار کهنه قم بازار شام دمشق است حرفه نجارها معضل این بازار هستند که باعث باز شدن خودرو ها و موتورسیکلت ها به بازار شده اند و در گذشته هم باعث آتش سوزی بازار شدند بازاری که ثبت ملی هم شده چرا نباید مرمت و ساماندهی شود.

سیده آمنه هاشمی می افزاید: دیدن سیما و منظر آشفته این بازار برای گردشگران مطلوب نیست انگار این بازار متولی ندارد اگر این بازار احیا شود می تواند برای بانوان هنرمند و قمی ها اشتغال زایی به همراه داشته باشد وقتی بازاررضای مشهد و اصفهان را نگاه می کنم افسوس می خورم چرا نباید بازارهای ما هم چنین باشد؟

بازار کهنه؛ تنها کف سازی شده است

یکی دیگر از کاسبان این بازار بیان می کند: سقف های بازار و جدارهای بازار نیاز به مرمت دارد آیا ثبت ملی تنها در نشان دادن پلاک ویژه ثبت ملی اثر خلاصه می شود ؟ وقتی می گوییم بهسازی تنها میراث فرهنگی را زیر سئوال نمی بریم باید همه دستگاههای مرتبط مانند شهرداری و میراث با هم یکپارچه برای احیای این بازار اقدام اساسی کنند.

محسن باغشاهی اظهار می کند: اخیرا شهرداری کف سازی این بازار را انجام داده است من فرهنگی هستم و می دانم که بودجه مرمت سالانه در اختیار میراث فرهنگی قرار می گیرد باید برای مرمت و احیای این بازار یک کارگروهی تشکیل شود تا معضلات آن حل شود.

به گفته وی؛ مسئولان بازار کهنه را فراموش کرده اند بازاری که در هسته مرکزی و می تواند در جذب گردشگری و هم در اقتصاد نقش اساسی داشته باشد.

بازاری که گرد فراموشی بر روی آن نشسته است

پیرمردی روی صندلی کوچک آهنی درگاه مغازه‌اش نشسته و در کار فروش مواد شوینده و غیره فعالیت داردذهنم را به طرفش می خواند در حالی که چند عکس از بازار می گیرم او نگاهی به سقف و دیوارهای غبار گرفته مغازه‌اش می‌اندازد و رو به من می گوید: «خبرنگار هستید به مسئولان بگوئید بازار کهنه قم مگر اثر تاریخی نیست ؛ نباید فکری برای مرمت آن کنید؟ » مغازه ام به دلیل آتش سوزی حاصل از چوب های نجاری ها سیاه شده است خودم از این مغازه دلم گرفته وای به حال مشتری ها و افراد غریبه ایی که از این بازار گذر می کنند.

یک شهروند قمی دیگر می افزاید: این بازار هیچ شباهتی به بازار سنتی و قدیمی ندارد مسئولان در خواب هستند انگار فراموش کرده اند در این شهر بازاری مانند بازار کهنه وجود دارد بازاری که رو به فراموشی رفته و سقف و جداره های آن غریبانه در حال ریزش است.

برای اطلاع از اقدام و یا برنامه ایی امیدوار کننده به سمت میراث فرهنگی استان می روم بعد از پیگیری هایی با یک کارشناس امور میراث فرهنگی مصاحبه می کنم .

مرمت و احیای بازار کهنه تنها زیر نظر میراث فرهنگی نیست

کارشناس امور میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی؛صنایع دستی و گردشگری استان قم در گفت وگو با پردیسان آنلاین توپ و میدان را به سمت شهرداری پرت کرده و می گوید: بازار کهنه جزو پروژه های اقتصاد مقاومتی است و بحث مرمت آن هم مطرح است ولی باید مدیریت شهری هم در این زمینه همکاری کند میراث فرهنگی به تنهای نمی تواند در این زمینه ورود کند طبق الگوی بهسازی بازار گذرخان که مدیریت شهری در سال ۹۱ و ۹۲  اقدام به بهسازی این بازار کرد با میراث فرهنگی همکاری کند.

مهدی صمدی می افزاید: مجموعه بازار نو و کهنه که قدمت آن به دوران قاجاریه و صفویه برمی گردد و ثبت ملی هم رسیده در طول سالیان گذشته مرمت و بارها بهسازی شده است میراث پشت بام این مجموعه را آجرکشی کرده است در طول سال اعتباراتی برای مرمت اختصاص داده می شود که باید درزمان اصطراری هزینه شود.

به گفته این کارشناس؛در این بازار به طور مکرر تصرفات غیر مجازی صورت گرفته است باید جلوی این تصرفات گرفته شود ما به تنهایی نمی توانیم این مجموعه را ساماندهی کنیم باید برای این امر مسئولان مرتبط یکپارچه عمل کنند.

اگر اعتباری اختصاص یابد بازار کهنه احیا می شود

کارشناس امور میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی؛صنایع دستی و گردشگری استان قم درادامه  گفت وگو با پردیسان آنلاین به اختصاص ردیف اعتباری ویژه مرمت و بهسازی بناهای تاریخی در سفر اخیر رئیس جمهور اشاره ومی گوید: با سفر رئیس جمهور ردیف اعتباری برای مرمت بناهای تاریخی و مجموعه بازارهای سنتی قم قرار است اختصاص یابد اگر این امر صورت گیرد قطعا این بازار ساماندهی و احیا می شود.

صمدی عنوان می کند: قراراست برای احیای این بازار هنرهای دستی و صنایع بومی قم در این بازارچه عرضه شود تا هم در زمینه احیای این هنرها و هم جذب گردشگر اقدام مطلوبی صورت گیرد ما تاکنون ۸ طاق از این بازار را مرمت و بازسازی کردیم ولی با توجه به تصرفاتی که صورت گرفته مابقی آن را نتوانستیم ساماندهی نماییم.

بازار کهنه قم؛ تنها بازاری است که در آن خودرو وموتورسیکلت تردد دارد

مدیر عامل سازمان زیباسازی، بهسازی و نوسازی اطراف حرم هم می گوید: بعداز سالیانی شهرداری اقدام به کف سازی این بازار کرده است هم چنین برای ارتقای ضریب ایمنی بازار هم اقدامات مطلوبی را انجام داده است در حالی که در گذشته ۵۰ مغازه در این بازار انشعاب نداشتند این بازار با معضل ترافیک و آلودگی های صوتی روبرو است.

علیرضا خاکی می افزاید: بازار کهنه تنها بازار سنتی است که در کشور ماشین رو است؛ در حالی که کارگروهی متشکل از شهرداری و میراث فرهنگی و خود کسبه تشکیل شده بود که میراث فرهنگی می بایست کار احیا و بهسازی سقف و جداره های بازار را عهده دار باشد و شهرداری هم اقدامات خدماتی و کف سازی بازار و هم چنین کسبه هم در این زمینه همکاری کنند میراث فرهنگی که در انتظار گردش مالی است ولی شهرداری کف سازی آن را انجام داده است.

به گفته وی؛وقتی وحدت نظر بین مسئولان نباشد مردم هم با دو دستگی هایی روبرو می شوند برخی مستاجران بازار را به کارگاه تبدیل کرده اند و دنبال رفت و آمد ماشین در بازار هستند و دسته دیگر هم مالک هستند در بازار و به دنبال تولید و فروش صنایع دستی هستند پلیس راهور و میراث باید همکاری و از این معضل جلوگیری کند.

وقتی برخی مسئولان از جاذبه های تاریخی قم غفلت می کنند

مدیر عامل سازمان زیباسازی، بهسازی و نوسازی اطراف حرم هم می گوید: اما مشکل دیگری هم وجود دارد در حالی که در دیگر کلان شهرهای کشور مسئولان دنبال برندسازی از جاذبه های خود هستند در قم برخی معتقد هستند که در قم نیاز به برندسازی نداریم در حالی که ما بزرگ ترین طاق ضربی کشور که همان تیمچه بازار و یا منار آجری کشور که منار بازار کهنه است را داریم ولی گردشگری را تنها به سمت زیارت تعریف کردیم.

خاکی می افزاید: در حالی که با تغییر سبک زندگی سفرها چند منظوره شده است نمی توان به گردشگری و سفر تنها تک بعدی نگاه کرد و گردشگری قم را در یک بعد آن هم زیارت خلاصه کرد لذا برای ارتقای اقتصاد شهر قم نیاز به برندسازی داریم شاید حتی نیازی به الگو گیری از دیگر شهرهای فرهنگی کشور هم نداشته باشیم ما بیت النور و بیوت مراجع داریم که می تواند مسیر فرهنگی باشد جالب این که همه جاذبه های فرهنگی وتاریخی در مسیر و اطراف بازار کهنه است اگر این بازار احیا شود در اقتصاد شهر قم می تواند نقش مهمی داشته باشد.

بازاری که می تواند برند نشان هنر انگشترساری و هنرهای بومی قم باشد

مدیراداره گردشگری وامور زائرین شهرداری قم می گوید: هر گردشگر و زائری با ورود به هر شهری بعداز سیاحت و زیارت نخستین چیزی که به ذهنش می رود خرید سوغات از مراکز مهم عرصه هنرهای بومی و صنایع دستی است که علاوه بر جذب گردشگر در هویت فرهنگی نقش مهمی خواهند داشت بازار کهنه اگر احیا شود در این زمینه می تواند نقش آفرین باشد.

حمید نادری می افزاید: در زمینه اشتغالزایی هم اگر این بازار ساماندهی شود می تواند نقش مهمی در خلق شغل ایجاد کند در زمینه احیای آن دسته از هنرهای دستی که رو به فراموشی رفته هم می تواند اهمیت داشته باشد چرا که امروز بسیاری از هنرمندان ما به دلیل نبود مکانی برای عرصه هنرهای خود مهاجرت کرده اند.

به گفته وی؛ قم در حوزه انگشتر و منبت حرفی برای گفتن دارد قطب منبت و صنایع چوبی و دیگر صنایع دستی است بازار کهنه هسته اصلی و مرکز شهر قم به شمار می رود  و در مسیر زیارت حرم می تواند منحصر به فرد باشد و از جاذبه های گردشگری قم برای گردشگران داخلی و حتی خارجی تعریف شود.