به گزارش پردیسان آنلاین، با فرارسیدن روزهای سرد سال، چهره بسیاری از کلان‌شهرهای ایران رنگی دیگر به خود می‌گیرد؛ نه از مه و باران، بلکه از غباری سنگین و خاکستری که میان زمین و آسمان آویزان می‌شود. در خیابان‌ها، نفس کشیدن به زحمت می‌افتد، پنجره‌ها بسته می‌شوند و صبح‌ها شهرها در سکوتی کدر و سنگین بیدار می‌شوند؛ آن‌سوی این منظره، شهری است که مردمش بی‌آنکه بخواهند، هر روز سهمی از دود را فرو می‌برند.
آلودگی هوا در ایران دیگر اتفاقی مقطعی نیست؛ به پدیده‌ای مزمن بدل شده که با آغاز زمستان، نفس‌ها را به شماره می‌اندازد. تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، کرج و اهواز تنها نام‌هایی روی نقشه نیستند، بلکه شهرهایی‌اند که نفس‌هایشان به دود آلوده است؛ این شهرها در حلقه‌ای از خودروها، دودکش‌ها، نیروگاه‌ها و وارونگی دما گرفتارند.
زندگی در هوای آلوده حالتی از عادت یافته است؛ عادت به آسمان خاکستری، به تعطیلی مدارس، به پیام‌های هشدار و به بوی دود در صبح‌های زمستان؛ گاهی در پارک‌ها هنوز درختان ایستاده‌اند، اما دیگر سبز نیستند و رودهایی که باید جاری باشند، تنها تصویر خاکی و کم‌جان از گذشته‌اند. در چنین شرایطی، معنای «شهر زندگی» زیر لایه‌ای از دود گم می‌شود.
آلودگی تنها از اگزوزها یا دود کارخانه‌ها نمی‌آید؛ از سبک زندگی ما نیز ریشه می‌گیرد؛ از آن‌همه خودروهای تک‌سرنشین، از ساختمان‌هایی که بی‌وقفه گرما می‌بلعند، از شتابی که به ما آموخته هیچ‌چیز مهم‌تر از سرعت نیست؛ این عادت‌ها به تدریج هوای شهرها را ربوده‌اند، بی‌آنکه متوجه شویم.
کلان‌شهرهای ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به هوایی تازه نیاز دارند؛ هوایی که نه تنها در آسمان، بلکه در اندیشه و رفتار ما جاری شود، زیرا هوای پاک، نه هدیه طبیعت، بلکه حاصل خرد جمعی و مسئولیت مشترک ما است.
شهرها در چرخه‌ای از مصرف و فرسایش افتاده‌اند که رهایی از آن نیازمند تصمیم‌های شجاعانه و برنامه‌ریزی‌های درازمدت است و در میان همه این شهرها، اصفهان چهره‌ای دوگانه دارد؛ شهری تاریخی با نفس‌های تنگ.
اصفهان با زاینده‌رودی که نفسش قطع شده، امروز میان صنعت و زندگی گرفتار است؛ صنایع بزرگ در اطراف شهر حلقه زده‌اند و دودشان بر بام‌های کهن می‌نشیند؛ روزهایی که باد نمی‌وزد، آسمان اصفهان همچون شیشه‌ای خاکستری در برابر خورشید می‌ایستد و هوای خسته، در کوچه‌های قدیمی و خیابان‌های مدرن در گردش است.
در این شهر، هر زمستان نشانه‌ای از بحران است؛ مدارس گاه تعطیل می‌شوند، خیابان‌ها در غباری کم‌رنگ ناپدید می‌گردند و شهروندان با ماسک یا سکوت از کنار هم عبور می‌کنند و در این میان، مدیریت شهری تلاش دارد راهی تازه برای نفس کشیدن پیدا کند؛ گسترش حمل‌ونقل عمومی، توسعه فضای سبز، استفاده از اتوبوس‌های پاک و ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری، بخشی از این تلاش است، اما راه نجات، آسان نیست.
اصفهان شهری است که میان گذشته‌ای درخشان و آینده‌ای پرچالش ایستاده است؛ میراث فرهنگی و تاریخی‌اش در کنار صنایع سنگین، تناقضی بزرگ در چهره شهر ساخته است. همان‌قدر که مناره‌هایش ایستاده‌اند، دودکش‌ها نیز سر به آسمان دارند. زاینده‌رود خشک، دیگر تنها نماد کم‌آبی نیست؛ نشانه‌ای از فشار بی‌امان بر طبیعت و تنفس شهر است.
با این همه، هنوز امید در هوای اصفهان زنده است؛ در سایه تلاش‌هایی که برای توسعه حمل‌ونقل عمومی و انرژی‌های پاک در جریان است، نگاه‌های تازه‌ای به سمت «اصفهان سبز» دوخته شده است. هنوز می‌توان باور داشت که این شهر، با فرهنگ دیرینه‌اش، راه رهایی را بیابد. اگر همگان — از شهروند تا صنعت — سهم خود را در پاکی هوا ادا کنند، اصفهان می‌تواند دوباره نفس بکشد.
شهرداری اصفهان پیشتاز در حمل‌ونقل پاک؛ از تاکسی‌های برقی تا اتوبوس‌های مجهز به فیلتر دوده
جمشید لقایی، مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: وقتی درباره منابع متحرک آلاینده هوا صحبت می‌کنیم، منظور هواپیما، قطار، خودروی شخصی، اتوبوس یا سایر وسایل نقلیه است که تردد دارند.
وی با بیان اینکه شهر اصفهان با دو میلیون نفر جمعیت با ظرفیت اکولوژیک مشخص دارد و حدود ۷۰۰ هزار خودروی شخصی به نام افرادی ثبت شده است که در این شهر سکونت دارند، می‌افزاید: هر روز به دلایل مختلفی افرادی از شهرهای مختلف برای دریافت خدمات به این شهر مراجعه می‌کنند که به آمار اعلامی اضافه می‌شود؛ علاوه بر این موتورسیکلت‌ها بیشتر بنزینی یا کاربراتوری هستند که مصرف سوخت آلاینده دارد.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان با تاکید بر اینکه تعامل‌های روزمره جمعیت در شهر موجب می‌شود از وسایل نقلیه مختلفی استفاده کنند که بی‌شک آلایندگی‌هایی را نیز به همراه دارد، ادامه می‌دهد: باید در نظر داشته باشیم وقتی درباره آلودگی ناشی از حمل‌ونقل صحبت می‌کنیم، چند پارامتر از جمله تکنولوژی ساخت خودرو وجود دارد و باید توجه کرد این تکنولوژی در حال حاضر نسبت به سال‌های گذشته چقدر تغییر کرده است.
لقایی تصریح می‌کند: ترکیب خودروها تغییر چندانی نکرده است، به‌طوری که شاهد تردد خودروهایی هستیم که ۲۰ سال پیش تولید شده است؛ به‌دلایل تحریم خودروسازان دسترسی به تکنولوژی‌های روز دنیا ندارند و در کنار آن کیفیت سوخت مصرفی در خودروها باید مورد توجه باشد.
وی با بیان اینکه با توجه به شرایط اقتصادی توان نوسازی خودروهای فرسوده در جامعه ضعیف شده است و شاهد تردد خودروهایی در شرایط اسقاط در سطح شهر هستیم، می‌گوید: مجموع این عوامل موجب شده است میزان آلایندگی ناشی از حمل‌ونقل روبه رشد باشد، اما شهرداری در این راستا تلاش‌های انجام داده که یکی از آن‌ها در زمینه حمل‌ونقل ریلی است.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر روزانه بیش از ۱۰۰ هزار نفر از طریق خط یک متروی اصفهان به‌عنوان وسیله‌ای ایمن، پاک سفرهای درون شهری خود را انجام می‌دهند.
لقایی اظهار می‌کند: خط دو در حال احداث است و فاز نخست آن به طول ۵.۵ کیلومتر تا قبل از پایان سال به صورت آزمایشی مورد بهره برداری قرار می‌گیر؛ د در عین حال مابقی مسیر این خط در مدار بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
وی با بیان اینکه تأمین قطار آن از سوی دولت با مشکلاتی روبه‌رو شده است، خاطرنشان می‌کند: ۴۰ درصد کل بودجه شهرداری سهم حوزه حمل‌ونقل است و بخش عمده این ۴۰ درصد برای ساخت مترو در نظر گرفته شده است؛ در کنار آن از سال ۱۳۹۶ تاکنون تمام اتوبوس‌هایی که توسط شهرداری اصفهان خریداری شده، مجهز به سیستم فیلتر جذب دوده است.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان می‌افزاید: شهرداری اصفهان به‌عنوان یکی از شهرداری‌های پیشتاز ۱۸۰ تاکسی برقی را وارد ناوگان حمل‌ونقل شهر کرده است و تسهیلات بی نظیری را برای استفاده از خودروهای برقی در نظر گرفته است؛ در کنار آن ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی احداث شد تا زیرساخت‌های آن با مشکل روبه‌رو نباشد.
لقایی با تاکید بر اینکه توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل برقی همواره مد نظر شهرداری اصفهان بوده است، تصریح می‌کند: به‌زودی ۱۵ اتوبوس برقی خریداری شده به ناوگان حمل‌ونقل شهر اصفهان اضافه می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: روزانه ۴ میلیون لیتر گازوئیل در حمل‌ونقل کلانشهر اصفهان مصرف می‌شود که از این میزان ۹۰ هزار لیتر سهم اتوبوسرانی اصفهان است و با این میزان سوخت روزانه ۴۰۰ هزار نفر را جابه‌جا می‌کند.
مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان می‌گوید: در حال حاضر ۱۳ مرکز معاینه فنی خودروهای سبک، سه خط معاینه فنی موتورسیکلت در سطح شهر اصفهان فعال است و یک مرکز معاینه فنی خودروهای سنگین داریم.
در شهر اصفهان ۲۰۰ هزار خودروی فرسوده هنوز در حال تردد است
بابک صادقیان، رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان می‌گوید: آلودگی هوا از سال‌ها پیش تاکنون گریبانگیر کلان‌شهرهای کشور از جمله اصفهان شده است و در نیمه دوم هر سال این موضوع تشدید پیدا می‌کند که می‌طلبد با پیگیری بیشتر آسیب‌های ناشی از آن به حداقل برسد.
وی می‌افزاید: یک اصل جدایی ناپذیر وجود دارد که تشدید یا کاهش آلودگی هوا ارتباط مستقیم با شرایط اقلیمی و هواشناسی هر منطقه دارد؛ یکی از دلایل شرایط فعلی هوای شهر بی‌توجهی‌ها در سال‌های گذشته در استقرار و توسعه صنایع بدون توجه به شرایط اقلیمی، توپوگرافی و ظرفیت پذیرش و خودپالایی منطقه است.
رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان تصریح می‌کند: در استان اصفهان به‌ویژه منطقه مرکزی آنکه در اداره محیط زیست از آن به عنوان شعاع ۵۰ کیلومتری یاد می‌کنیم، شرایط به‌گونه‌ای نبوده است که تحمل این بار صنعتی و جمعیتی و هم به‌لحاظ حمل‌ونقل را داشته باشد؛ در واقع به شرایط طبیعی دقت نکردیم، زیرا یکی از اصول زیست‌محیطی برای استقرار، توسعه و بارگذاری صنایع توجه به توان اکولوژیکی منطقه است.
صادقیان با بیان اینکه اصفهان در وضعیت شکننده قرار دارد و فراتر از فوق اشباع را سپری می‌کند، ادامه می‌دهد: این شرایط موجب می‌شود نیمه دوم هر سال شرایط سختی را داشته باشیم.
وی تاکید می‌کند: ارتباط مستقیمی بین شرایط جوی یا انباشت و افزایش آلاینده‌ها وجود دارد؛ نیمه نخست سال جاری به‌دلیل اینکه پدیده‌های گرد و غبار را نسبت به سال گذشته کمتر داشتیم، به‌طور نسبی تعداد روزهای آلوده نیز کمتر بوده است.
رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان می‌گوید: از یکم فروردین تا دوازدهم آبان سال گذشته ۵ روز هوای پاک را تجربه کردیم که مدیون بارش نزولات آسمانی بودیم و سال جاری این میزان به دو روز کاهش پیدا کرده است، اما تعداد روزهای قابل قبول و سالم سال گذشته ۸۴ روز بوده که سال جاری به ۱۳۲ روز رسیده است، یعنی پدیده گرد و غبار سال جاری با شدت کمتری بوده است.
نیمه نخست سال جاری کاهش ۳۲ درصدی روزهای ناسالم هوای اصفهان را داشتیم
صادقیان با بیان اینکه در مدت مذکور تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه سال گذشته ۸۸ روز بوده و سال جاری به ۸۲ روز رسیده است، ادامه می‌دهد: در این مدت روزهای ناسالم برای عموم سال گذشته ۴۴ روز بوده و سال جاری به ۱۰ روز کاهش پیدا کرده است، همچنین روزهای بسیار ناسالم که شاخص بالای عدد ۲۰۰ است، سال گذشته ۷ روز بوده و سال جاری به دو روز کاهش پیدا کرده است؛ در مجموع تعداد روزهای ناسالم ۳۲ درصد نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده است.
وی اظهار می‌کند: به عنوان کارشناس محیط زیست اعلام می‌کنم ارتباط مستقیمی بین این کاهش و شرایط جوی و اقلیمی وجود داشته است، چراکه نیمه نخست سال جاری شدت وزش باد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کمتر بوده و کانون‌های گرد و غبار چندان فعال نبود که کمک زیادی کرد و از شرایط اقلیمی و هواشناسی به خوبی کمک گرفتیم.
رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به عوامل دخیل در آلودگی هوا گفت: سهم‌بندی آلاینده‌ها را به دو دسته کلی منابع ثابت و منابع متحرک تقسیم‌بندی می‌کنیم؛ در منابع متحرک حمل‌ونقل عمومی، خودروهای شخصی، موتورسیکلت و سایر وسایل حمل‌ونقل سهیم هستند و در منابع ثابت، صنایع، کارگاه‌ها، امور صنفی و منازل مسکونی، مکان‌های عمومی مطرح هستند که منابع و بررسی‌ها نشان داده است در قسمت منابع ثابت سهم نیروگاه‌ها و صنعت بیشتر بوده است.
صادقیان می‌گوید: طبق آخرین مطالعات انجام شده در سال ۱۴۰۰، دو محدوده مطالعاتی را از مشاور مرتبط با دانشگاه اصفهان درخواست کردیم که شامل محدوده مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان و محدوده مطالعاتی در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر که بیش از ۷۵ درصد جمعیت و صنایع شهر در این دو محدوده قرار دارند، بوده است.
وی با بیان اینکه در مناطق پانزده گانه سهم منابع ثابت ۳۶ درصد، منابع متحرک ۴۸ درصد و سهم کانون‌های گرد و غبار ۱۶ درصد بود که میانگین سالانه است، می‌افزاید: منابع گردوغبار در فصل زمستان از ۸ درصد تا ۲۶ درصد در تابستان می‌تواند متغیر باشد؛ در محدوده دوم سهم‌ها اینگونه بود که ۵۲ درصد منابع ثابت، ۲۹ درصد منابع متحرک و ۱۹ درصد سهم کانون‌های گرد و غبار در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان بوده است.
رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه در مناطق پانزده گانه شهر اصفهان با توجه به اینکه سهم غالب را حمل‌ونقل دارد، سرعت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده در کشور کم و متناسب با تعداد خودروهای فرسوده نیست، ادامه می‌دهد: سال ۱۴۰۱ حدود ۴ هزار خودروی فرسوده، سال ۱۴۰۲ تعداد ۵۳۰۰ خودروی فرسوده و سال گذشته ۳۱ هزار خودرو از ناوگان حذف شد و هفت ماه سال جاری نیز این تعداد به ۱۴ هزار و ۲۸۰ تا رسید.
صادقیان می‌افزاید: در حال حاضر در شهر اصفهان ۲۰۰ هزار خودروی فرسوده در شهر اصفهان در حال تردد است.
به گزارش پردیسان آنلاین، در هوای سنگین اصفهان، جایی میان نفس‌های کوتاه شهروندان و زمزمه زاینده‌رود خشک، ردپای سال‌ها تصمیم‌سازی بی‌توجه به اقلیم و ظرفیت طبیعی شهر به‌وضوح دیده می‌شود. اصفهان، شهری که باید در مرکز تمدن و فرهنگ بدرخشد، امروز در حصار صنایع و دودکش‌هایی گرفتار است که از دیرباز بی‌محابا در اطراف آن قد کشیده‌اند.
کارشناسان محیط‌زیست معتقدند ریشه بخشی از آلودگی هوای اصفهان در گذشته‌ای نه‌چندان دور نهفته است؛ جایی که توسعه صنعتی، بدون در نظر گرفتن توان زیست‌محیطی منطقه، مسیر طبیعی شهر را تغییر داد. اکنون در شعاع پنجاه کیلومتری این شهر، انباشت صنایع و تردد میلیون‌ها وسیله نقلیه، هوایی برای تنفس باقی نگذاشته است. اصفهان در وضعیتی شکننده قرار دارد؛ شهری که توان زیستی آن سال‌هاست از مرز تحمل گذشته و تنها به یاری باد و باران می‌تواند اندکی نفس تازه کند.
اما در کنار این تصویر تیره، تلاش‌هایی نیز در جریان است؛ تلاشی برای بازگرداندن تعادل میان صنعت و زندگی. شهرداری اصفهان در سال‌های اخیر بخش بزرگی از بودجه خود را به توسعه حمل‌ونقل پاک اختصاص داده است. مترو، اتوبوس‌های جدید مجهز به فیلتر دوده، تاکسی‌های برقی و احداث مسیرهای ریلی جدید، نشانه‌هایی از این حرکت رو به جلو است. با وجود محدودیت‌های اقتصادی و موانع ساختاری، مدیریت شهری کوشیده است تا بار آلایندگی ناشی از تردد را کاهش دهد و شهر را به سمت تنفس سالم‌تر هدایت کند.
با این حال، کارشناسان بر این باورند که برای رهایی از آلودگی هوا، تنها راه‌حل‌های موضعی کافی نیست. مشکل اصفهان، فراتر از خیابان‌ها و خودروهاست. این شهر نیازمند بازنگری در الگوی توسعه، تمرکززدایی از صنایع آلاینده و برنامه‌ریزی هماهنگ میان نهادهای استانی و ملی است. اصفهان نمی‌تواند تنها با اتکا به اقدامات شهرداری از این چرخه خارج شود؛ چراکه منبع اصلی آلودگی در کارخانه‌ها و نیروگاه‌هایی نهفته است که فراتر از توان زیست‌محیطی منطقه عمل می‌کنند.
در نهایت، نجات هوای اصفهان در گرو همکاری همگانی است؛ همدلی میان مردم، مسئولان، صنعت و طبیعت. اگر توسعه صنعتی و حمل‌ونقل در کنار نگاه اکولوژیک پیش برود، اگر خودروهای فرسوده جای خود را به ناوگان پاک دهند و اگر سهم محیط‌زیست در تصمیم‌های اقتصادی جدی گرفته شود، شاید بتوان امید داشت که روزی آسمان اصفهان دوباره آبی شود و شهر، بی دود و بی ماسک، نفسی تازه بکشد، چراکه هوای پاک، میراثی نیست که به ارث برسد، بلکه دستاوردی است که باید با خرد، قانون و مسئولیت جمعی برایش جنگید.
گزارش از: راضیه کشاورز
