به گزارش پردیسان آنلاین، کشاورزی قراردادی به عنوان یکی از راهکارهای نوین و مؤثر در توسعه پایدار بخش کشاورزی، در سال‌های اخیر در ایران و جهان مورد توجه قرار گرفته است. این شیوه تولید و بازاریابی محصولات کشاورزی، با ایجاد توافقات پیش از کشت بین کشاورزان و خریداران، زمینه‌ای برای تضمین تولید، کاهش ریسک‌های مالی و بازاریابی، و ارتقای کیفیت محصولات فراهم می‌کند. در شرایط اقتصادی پرچالش و نوسانات بازارهای داخلی و جهانی، کشاورزی قراردادی می‌تواند نقش مهمی در تنظیم بازار، افزایش بهره‌وری و خودکفایی غذایی ایفا کند.
کشاورزی قراردادی (Contract Farming) توافقی است بین کشاورزان و خریداران (شرکت‌های تولیدی، فرآوری یا تجاری) که قبل از آغاز فرایند تولید، شرایط کشت، میزان و کیفیت محصول، زمان تحویل و قیمت آن به صورت کتبی یا شفاهی مشخص می‌شود. این قراردادها شامل تعهد کشاورز به تولید محصول با مشخصات توافق شده و تعهد خریدار به خرید محصول با قیمت یا فرمول قیمتی تعیین شده است.
سازمان جهانی غذا و کشاورزی (FAO) کشاورزی قراردادی را به عنوان سیستمی تعریف می‌کند که در آن تولید و بازاریابی محصولات کشاورزی بر اساس توافقات از پیش تعیین شده انجام می‌شود.
فرایند و اجزای کشاورزی قراردادی
در کشاورزی قراردادی خریدار علاوه بر تضمین خرید محصول، مسئولیت تأمین نهاده‌های کشاورزی مانند بذر، کود، سم و حتی خدمات فنی و مشاوره‌ای را بر عهده می‌گیرد، این حمایت‌ها موجب کاهش هزینه‌های کشاورزان و افزایش کیفیت محصول می‌شود.
فرایند کشاورزی قراردادی به طور کلی شامل مراحل زیر است:
-بررسی و توافق بر سر شرایط قرارداد (نوع محصول، کیفیت، کمیت، زمان تحویل و قیمت)
-تأمین نهاده‌ها و خدمات مورد نیاز توسط خریدار
-کشت و مراقبت از محصول توسط کشاورز با نظارت فنی
-برداشت و تحویل محصول به خریدار طبق شرایط قرارداد
-پرداخت مبلغ توافق شده به کشاورز پس از کسر هزینه‌ها و براساس کیفیت محصول.
مدل‌ها و انواع کشاورزی قراردادی
کشاورزی قراردادی مدل‌های متنوعی دارد که بسته به نوع محصول، ساختار بازار و شرایط طرفین قرارداد متفاوت است. برخی از مدل‌های رایج عبارتند از:
-مدل تدارکاتی: خریدار فقط محصول را خریداری می‌کند و نهاده‌ها را تأمین نمی‌کند.
-مدل خدماتی: خریدار علاوه بر خرید محصول، خدمات فنی، آموزشی و نهاده‌ها را نیز فراهم می‌کند.
-مدل مشارکتی: کشاورز و خریدار در تأمین نهاده‌ها، هزینه‌ها و سود مشارکت می‌کنند.
-مدل قراردادی با قیمت ثابت یا فرمولی: قیمت محصول از قبل تعیین شده یا بر اساس فرمولی مشخص محاسبه می‌شود.
مزایای کشاورزی قراردادی
کشاورزی قراردادی مزایای متعددی برای کشاورزان، خریداران و کل اقتصاد کشاورزی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
-تضمین بازار و کاهش ریسک فروش: کشاورزان مطمئن هستند که محصول خود را به قیمت توافق شده خواهند فروخت و از نوسانات بازار در امان می‌مانند.
-دسترسی به نهاده‌ها و خدمات فنی: تأمین بذر، کود، سم، و آموزش‌های فنی توسط خریدار، کیفیت و کمیت محصول را افزایش می‌دهد.
-کاهش هزینه‌های تراکنش و واسطه‌گری: حذف واسطه‌ها باعث افزایش درآمد کشاورزان و کاهش قیمت نهایی محصول می‌شود.
-تنظیم بازار و کاهش واردات: با برنامه‌ریزی دقیق تولید، نیاز کشور به واردات محصولات کشاورزی کاهش می‌یابد و امنیت غذایی افزایش پیدا می‌کند.
-افزایش بهره‌وری و توسعه پایدار: با استفاده از دانش فنی و مدیریت بهتر منابع، بهره‌وری در کشاورزی افزایش یافته و اثرات منفی زیست‌محیطی کاهش پیدا می‌کند.
کشاورزی قراردادی در ایران در سال‌های اخیر با حمایت وزارت جهاد کشاورزی و بانک‌ها توسعه یافته است. دستورالعمل‌ها و سامانه‌های ثبت قراردادها مانند سامانه سیتا برای تسهیل فرایندها ایجاد شده‌اند، همچنین تسهیلات مالی قابل توجهی از بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی برای حمایت از این طرح‌ها اختصاص یافته است.
محصولاتی همچون گندم، برنج، کلزا، چغندر و پنبه از جمله کالاهایی هستند که در قالب کشاورزی قراردادی تولید می‌شوند و این طرح‌ها به تنظیم بازار، افزایش تولید و کاهش واردات کمک و نقش مهمی در امنیت غذایی کشور ایفا می‌کنند.
به گزارش پردیسان آنلاین، کشاورزی قراردادی به عنوان راهکاری مؤثر برای مدیریت ریسک، تضمین بازار و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی ایران مطرح است. این سیستم با ایجاد توافقات شفاف و حمایت‌های فنی و مالی، می‌تواند نقش مهمی در خودکفایی غذایی، افزایش درآمد کشاورزان و توسعه پایدار بخش کشاورزی ایفا کند. با این حال، رفع چالش‌های قانونی، آموزشی، مالی و زیست‌محیطی برای تحقق کامل پتانسیل کشاورزی قراردادی ضروری است. حمایت مستمر دولت، بخش خصوصی و نهادهای مرتبط می‌تواند این مسیر را تسهیل و تضمین کند.
