به گزارش پردیسان آنلاین، مسکن همواره یکی از بنیادی‌ترین نیازهای انسانی و شاخص‌ترین معیارهای رفاه اجتماعی در جوامع مختلف بوده است، اما در ایران امروز، خانه‌دار شدن برای بسیاری از خانواده‌ها به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل شده است، رویایی که زیر فشار گرانی زمین، افزایش هزینه ساخت، رکود اقتصادی و نبود حمایت‌های مالی مؤثر رنگ باخته است.
در این میان «مسکن مقرون‌به‌صرفه و انعطاف‌پذیر» به یکی از کلیدی‌ترین دغدغه‌های کارشناسان، سیاست‌گذاران و نهادهای شهری بدل شده است، طرحی که اگر به‌درستی پیاده شود، می‌تواند نه‌تنها به بهبود وضعیت اسکان گروه‌های کم‌درآمد کمک کند، بلکه موتور محرک توسعه شهری و عدالت اجتماعی در شهرهای ایران باشد.
در بیشتر کشورها، مسکن مقرون‌به‌صرفه به‌معنای خانه‌ای است که هزینه تأمین و نگهداری آن از سقف مشخصی از درآمد خانوار فراتر نرود، با این حال در ایران، با جهش‌های پیاپی قیمت زمین و مصالح ساختمانی، حتی طبقه متوسط نیز در زمره‌ی گروه‌های نیازمند حمایت قرار گرفته است، آمارها نشان می‌دهد در بسیاری از شهرها، هزینه خرید یا ساخت مسکن بیش از ۱۵ برابر درآمد سالانه خانوار است و همین مسئله موجب شده روند خانه‌دار شدن به تعویق بیفتد یا غیرممکن شود.
پروژه‌های «مسکن مقرون‌به‌صرفه» در ایران در سال‌های اخیر با رویکردهای گوناگون دنبال شده است، از طرح‌های دولتی همچون نهضت ملی مسکن گرفته تا طرح‌های مشارکتی میان دولت، شهرداری‌ها و بخش خصوصی، هدف همه این برنامه‌ها، کاهش سهم هزینه زمین و تسهیل دسترسی اقشار متوسط و کم‌درآمد به سرپناهی امن است، اما واقعیت میدانی نشان می‌دهد که چالش‌های اجرایی، کمبود زمین در محدوده‌های شهری، فرآیندهای اداری پیچیده و کمبود منابع مالی، سرعت تحقق این هدف را کاهش داده است.
یکی از مهم‌ترین مسائل در اجرای پروژه‌های مسکن مقرون‌به‌صرفه، نحوه تأمین زمین و منابع مالی است، در بسیاری از شهرهای ایران، زمین بخش عمده‌ای از هزینه نهایی ساخت را به خود اختصاص می‌دهد و همین عامل، بزرگ‌ترین مانع در مسیر ساخت‌وساز برای اقشار کم‌درآمد است، از سوی دیگر، محدود بودن تسهیلات بانکی و نبود نظام مالی کارآمد برای حمایت از سازندگان و خریداران، موجب شده است تا بسیاری از طرح‌های حمایتی با تأخیر یا توقف روبه‌رو شوند.
با این حال، مسیر آینده تنها در کاهش هزینه خلاصه نمی‌شود. مفهوم «انعطاف‌پذیری در ساخت و طراحی» اکنون به بخشی جدایی‌ناپذیر از گفتمان جدید شهرسازی در ایران تبدیل شده است، مسکن انعطاف‌پذیر یعنی خانه‌هایی که بتوانند با نیازهای مختلف خانوارها، شرایط اقلیمی و تغییرات اقتصادی سازگار شوند، طراحی‌های مدولار، استفاده از فناوری‌های نوین ساخت‌وساز، مصالح سبک و مقاوم و ساخت سریع از جمله مؤلفه‌هایی است که می‌تواند مفهوم «خانه مقرون‌به‌صرفه» را از تنها ارزان‌بودن، به «کارآمد بودن» و «پایدار بودن» ارتقا دهد.
در شهرهای بزرگ، حرکت به سمت این الگو اهمیت دوچندان دارد، زیرا رشد جمعیت، مهاجرت و فشار بر زیرساخت‌های شهری، نیاز به راهکارهایی هوشمندانه‌تر را برجسته کرده است، بسیاری از شهرهای جهان، در دهه اخیر با بهره‌گیری از فناوری‌های ساخت صنعتی، هوش مصنوعی در طراحی شهری، و مصالح بازیافتی توانسته‌اند میان کیفیت، هزینه و سرعت توازن برقرار کنند. در ایران نیز ظرفیت‌های مشابهی وجود دارد که اگر به‌درستی هدایت شود، می‌تواند چهره شهرها را در افق چند سال آینده دگرگون کند.
اصفهان، با پیشینه‌ای درخشان در معماری و شهرسازی، امروز با چالش مدرن تأمین مسکن متناسب با نیاز شهروندان در چارچوبی پایدار و مقرون‌به‌صرفه روبه‌رو است؛ این شهر به دلیل بافت تاریخی گسترده، محدودیت در اراضی قابل ساخت و رشد سریع قیمت زمین در مناطق مرکزی در وضعیت ویژه‌ای نسبت به بسیاری از شهرهای کشور قرار دارد، در عین حال، تمایل فزاینده به مهاجرت به اصفهان، فشار تقاضا را بر بازار مسکن افزایش داده و موجب شده است تا بخش عمده‌ای از شهروندان به حاشیه یا شهرهای اطراف سوق داده شوند.
در کنار این چالش‌ها، فرصت‌های ارزشمندی نیز در اصفهان وجود دارد، زیرساخت‌های فنی و عمرانی شهر، دسترسی به مصالح باکیفیت و ظرفیت بالای دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در حوزه مهندسی و معماری، می‌تواند بستر مناسبی برای اجرای پروژه‌های نوآورانه مسکن فراهم آورد؛ اگر این ظرفیت‌ها با سیاست‌های حمایتی و برنامه‌ریزی دقیق ترکیب شود، اصفهان قادر خواهد بود به الگویی برای سایر شهرهای کشور در زمینه توسعه مسکن مقرون‌به‌صرفه و پایدار تبدیل شود.
در سال‌های اخیر، مدیریت شهری اصفهان با محور قرار دادن مفهوم «توسعه متوازن» تلاش کرده است تا مسیر تازه‌ای برای تأمین مسکن به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار تعریف کند، طرح‌هایی همچون بازآفرینی بافت‌های فرسوده، نوسازی محلات، و تشویق بخش خصوصی برای ورود به پروژه‌های مسکن حمایتی، بخشی از این راهبردها است، با این حال همچنان دو مانع اصلی قیمت زمین و طولانی بودن فرایندهای اداری پیش‌روی این برنامه‌ها قرار دارد.
بنیاد مسکن زنجیره کامل تولید مسکن را در اختیار دارد / استفاده از فناوری‌های نوین، سرعت ساخت مسکن مقرون‌به‌صرفه را چند برابر می‌کند
سعید ساقیان، مشاور رئیس و مدیرکل امور شرکت‌ها و مجامع بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با اشاره به چالش‌های تأمین مسکن مقرون به‌صرفه در شهرهای ایران به‌ویژه اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: مهم‌ترین چالش تأمین زمین است؛ اگر زمین با قیمت مناسب در اختیار قرار بگیرد، با توجه به اینکه بنیاد مسکن زنجیره کاملی از شرایط برای تولید مسکن را داراست و با شرکت‌هایی همکاری می‌کند که تأمین مصالح با کیفیت را در دستور کار دارند، در بحث ساخت‌وساز مشکلی نخواهد بود و می‌توان با قیمت مناسب‌تری ساختمان را به اتمام رساند.
وی با بیان اینکه در بنیاد مسکن در بخش ساخت‌وساز نهضت ملی و مسکن محرومین، با بهای تمام شده مسکن ساخته می‌شود، می‌افزاید: مهم‌ترین مؤلفه قیمت ساختمان برای هر واحد، زمین، تأمین زمین و قیمت زمین است که اگر این امر توسط دستگاه‌های ذی‌ربط تسهیل شود، ساخت‌وساز مسکن رونق بیشتری می‌گیرد.
مشاور رئیس و مدیرکل امور شرکت‌ها و مجامع بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با بیان اینکه صنعت ساختمان در کشور ما پایه اقتصادی بوده و مشاغل بسیار زیادی را درگیر خود کرده است، تصریح می‌کند: مجموعه صنعت ساختمان در بخش اشتغال و زندگی روزمره مردم تأثیر دارد، همچنین اصلی‌ترین نیاز هموطنان بحث مسکن است و در بنیاد مسکن تلاش می‌کنیم بتوانیم مسکن مرغوب استاندارد با پایه ساخت‌وساز مطمئن در اختیار محرومان و بخش روستایی قرار دهیم.
ساقیان با اشاره به اقدامات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای تأمین مسکن مقرون به‌صرفه در شهرها به‌ویژه شهر اصفهان می‌گوید: یکی از مواردی که در بنیاد مسکن پیگیری می‌شود، ساخت مسکن باکیفیت و مقاوم در برابر بلایای طبیعی است که وظیفه اصلی بنیاد مسکن در این بخش استفاده از تکنولوژی‌های نوین است، در شهر اصفهان با هماهنگی بنیاد مسکن استان و اداره کل مسکن و شهرسازی استان در راستای ساخت‌وساز و ادامه رشد آن تلاش می‌شود که امیدوارم با برنامه‌ریزی‌های انجام شده و تغییر مدیریت این روند رشد بیشتری داشته باشد.
چشم‌انداز ۱۰ ساله ساخت مسکن ارزان و مستحکم تدوین شده است
وی با اشاره به استفاده از فناوری‌های نوین در اجرای پروژه‌های مسکن مقرون به‌صرفه خاطرنشان می‌کند: یکی از اثرگذارترین عواملی در ساخت مسکن مقرون به‌صرفه، سرعت و اجرای ساختمان با تکنولوژی نوین است؛ بنیاد مسکن بیش از یک سال پیش شرکتی به نام «بنیاد تکس» برای استفاده از تکنولوژی‌های نوین تأسیس کرد، در این مدت توانسته یک پرینتر که پیشرفته‌ترین تکنولوژی در کشور است را وارد کند، این دستگاه می‌تواند تمام سازه ساختمان را پرینت کند، ملات مربوطه را بومی‌سازی کردیم.
مشاور رئیس و مدیرکل امور شرکت‌ها و مجامع بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ادامه می‌دهد: با استفاده از این پرینتر می‌توانیم سرعت ساخت‌وساز را در پروژه‌های بنیاد مسکن افزایش دهیم، پیگیر هستیم که پرینتر را مهندسی معکوس کنیم؛ بنیاد مسکن در نظر دارد از دستگاه‌های روز دنیا در ساخت پُر سرعت و مستحکم ساختمان استفاده بهینه انجام دهد و به‌عنوان پیشتاز بخش صنعت ساختمان و تولیدکننده انبوه در کشور خدمات‌رسانی کند.
ساقیان با اشاره به موانع مالی، قانونی و اجرایی در توسعه مسکن مقرون به‌صرفه در فضای شهری می‌افزاید: هنگام طراحی پروژه‌ها بخش اعظمی از وقت مهندسان و طراحان برای دریافت مجوزهای مربوط به ساخت‌وساز گرفته می‌شود، البته موارد قانونی است که باید طی شود، اما امکان کوتاه شدن فرایند وجود دارد، اگر بتوانیم پروسه تعریف پروژه تا دریافت مجوزهای لازم برای یک پروژه شهری را کوتاه کنیم، زمان ساخت کم می‌شود.
وی با اشاره به برنامه بنیاد مسکن برای همکاری با شهرداری‌ها و بخش خصوصی برای اجرای پروژه‌های نوآورانه می‌گوید: بنیاد مسکن رقیب بخش خصوصی نیست، بخش خصوصی کار برنامه‌های خود را دارد و بنیاد مسکن به‌عنوان متولی ساخت مسکن محرومان و حفظ شرایط اسکان روستاها، مهاجرت معکوس است؛ بنیاد مسکن نهاد مستقلی است و تمام تلاش این است که با در اختیار گرفتن زمین از طریق کمک‌های وزارت مسکن، دولت، خیرین با حداقل بهای ساخت و حداکثر کیفیت برای محرومان ساخت‌وساز انجام دهد.
مشاور رئیس و مدیرکل امور شرکت‌ها و مجامع بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با اشاره به چشم‌انداز بنیاد مسکن برای ۵ تا ۱۰ سال آینده برای ساخت مسکن مقرون به‌صرفه و ایجاد فضای شهری انعطاف‌پذیر در ایران و اصفهان تصریح می‌کند: بنیاد مسکن یک برنامه توسعه‌ای را در سال گذشته برنامه‌ریزی کرد و در سال ۱۴۰۴ به تصویب شورای مرکزی بنیاد که عالی‌ترین سطح تصمیم‌گیری در بنیاد مسکن است، رسید، این برنامه معطوف به ساخت‌وساز مناسب، مستحکم و قیمت مناسب در بخش نهضت ملی و برای محرومان و در بخش افراد کم‌درآمد است، برنامه توسعه در سال ۱۴۰۴ توسط معاونت برنامه‌ریزی بنیاد مسکن اجرایی شده است.
حداقل ۵۰ درصد از هزینه ساخت مسکن باید از طریق وام تأمین شود
عباس حاج‌رسولی‌ها، عضو هیئت‌مدیره انجمن خیرین مسکن‌ساز کشور به خبرنگار پردیسان آنلاین با اشاره به چالش‌های تأمین مسکن مقرون به‌صرفه در شهر اصفهان اظهار می‌کند: انگیزه برای ساخت مسکن برای محرومان در مسئولان وجود ندارد، به راحتی از کنار آن گذر می‌کنند، در صورتی که ابتدای انقلاب و زمان راه‌اندازی بنیاد مسکن خیران و ادارات مربوطه همکاری می‌کردند، اما در حال حاضر بسیار کم شده است، با این وجود بنیاد مسکن هنوز برای بهبود شرایط تلاش می‌کند.
وی با اشاره به اقدامات شورای اسلامی شهر اصفهان برای ساخت مسکن می‌افزاید: باید شهرداری‌ها و شوراها برای تأمین زمین و پروانه کمک کنند، علاوه بر این خیران مباحث مالی را دنبال می‌کنند.
عضو هیئت‌مدیره انجمن خیرین مسکن‌ساز کشور تصریح می‌کند: کمیته امداد برای افراد تحت پوشش خود کمکی در نظر گرفته است، خیران و بخش خصوصی کمک می‌کنند، باید انگیزه را در خیران ایجاد کنیم که در ساخت مسکن نیز همچون مدرسه‌سازی کمک کنند، در حال حاضر خیران در سطح استان به همت مسئولان محلی در حال ساخت دو هزار واحد هستند.
حاج‌رسولی‌ها با اشاره به چشم‌انداز پنج سال آینده شهر اصفهان ادامه می‌دهد: به‌دلیل گرانی زمین در شهرها و کلان‌شهرها ساخت‌وساز مقداری سخت است، اما در شهرستان‌ها راحت‌تر می‌شود صاحب خانه شد، امیدوارم مهاجرت معکوس در استان رخ دهد.
وی خاطرنشان می‌کند: دولت باید امکانات اعطای وام را در شهر اصفهان دنبال کند که سخت شده است، در تمام دنیا مبلغی از هزینه ساخت خانه توسط بودجه دولتی تأمین می‌شود، یکی از پیشنهادات من این است که حداقل ۵۰ درصد از مبلغ ساخت یک خانه که بیش از یک میلیارد تومان است باید از طریق وام تأمین شود.
انعطاف‌پذیری در طراحی مسکن، راهی به‌سوی پاسخگویی به نیازهای متغیر
مهدی زندیه، دکترای شهرسازی به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: امروزه، یکی از مشکلات برجسته مربوط به طراحی مسکن در سراسر جهان، درک مسکن به‌عنوان یک کالای استاتیک با پارامترهای طراحی ثابت است؛ این همان انعطاف‌ناپذیری مسکن نامیده می‌شود که شامل طراحی ساختمان‌های مسکونی با توجه به نیازهای کوتاه‌مدت و خواسته‌های بازار بوده و از لحاظ پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی مشکل ساز است.
وی با بیان اینکه ساخت‌وساز انعطاف‌پذیر بلوک‌های مسکونی می‌تواند نیازهای در حال تغییر و خواسته‌های کاربران را برآورده سازد، می‌افزاید: با توجه به دو سیستم «نرم» و «سخت» برای معرفی انعطاف‌پذیری، راه حل‌های استاندارد غیرقطعی طراحی با نام سیستم‌های «نرم» و راه حل‌های معین طراحی به‌نام سیستم‌های «سخت» ارائه می‌شود.
دکترای شهرسازی حوزه‌های اصلی انعطاف‌پذیری و مفاهیم مربوط به سازگاری، تنوع‌پذیری و تغییرپذیری در زمینه مسکن، با طراحی اجزای ثابت یک ساختمان، سیستم سازهای آن و فضاهای خدماتی در سراسر پژوهش ارائه شد که با این تعاریف، مسکن باید فرصتی برای نیازهای در حال تغییر کاربران در طول زمان را فراهم آورد.
زندیه ادامه می‌دهد: در این صورت انعطاف‌پذیری دائم در مسکن تعریف می‌شود و اشاره به راهی بی‌پایان در طراحی دارد که اجازه می‌دهد تغییرات بی‌پایان باشند.
به گزارش پردیسان آنلاین، بازار مسکن ایران، بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازتعریف مفاهیم عدالت و پایداری شهری است؛ مسکن مقرون‌به‌صرفه و انعطاف‌پذیر، دیگر فقط راه‌حلی برای اقشار کم‌درآمد نیست، بلکه ابزاری استراتژیک برای ایجاد تعادل اقتصادی، حفظ سرمایه‌های اجتماعی و جلوگیری از گسترش نابرابری فضایی در شهرهاست.
تحقق این هدف نیازمند هم‌افزایی میان دولت، شهرداری‌ها، بخش خصوصی و نهادهای عمومی است؛ همکاری‌ای که اگر بر پایه برنامه‌ریزی علمی، تسهیل‌گری اداری و حمایت مالی پایدار بنا شود، می‌تواند رؤیای خانه‌دار شدن را بار دیگر نه فقط در اصفهان، بلکه در سراسر ایران به واقعیت نزدیک کند.
