به گزارش پردیسان آنلاین، هوا یکی از اساسی‌ترین نیازهای فیزیولوژیک انسان و سایر موجودات زنده است، این نیاز به شکلی است که تصور ادامه حیات بدون هوا حتی برای چند دقیقه غیرممکن است، با این حال بر اساس آخرین گزارش بار بیماری‌ها، آلودگی هوا چهارمین عامل خطر مرگ در جهان و مهم‌ترین تهدید محیط زیستی برای سلامت انسان است.
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوای آزاد و هوای داخل سالیانه منجر به بیش از ۷ میلیون مرگ زودرس در جهان می‌شود، در واقع از هر ۹ مرگ در جهان، یک مرگ منتسب به آلودگی هوا است، طبق آمار و اطلاعات سازمان بهداشت جهانی حدود ۹۹ درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آن‌ها سطح آلودگی هوا (غلظت سالیانه ذرات معلق PM۲.۵) بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت (۵ میکروگرم در متر مکعب) است.
در این راستا قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ با هدف کاهش انتشار آلاینده‌های هوا و کنترل آن‌ها و به تبع آن حفظ سلامتی افراد مصوب و ابلاغ شده است، اگر آمار غلظت سالیانه ذرات معلق PM۲.۵ که به عنوان مهم‌ترین آلاینده برای سلامت انسان شناخته می‌شود، را بررسی کنیم، میزان اجرای این قانون را بیشتر درک می‌کنیم.
نتایج تحقیقات نشان داده است که در سال ۱۳۹۶ (به عنوان سال پایه و مبنا) میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق برابر با ۳۰ میکروگرم در متر مکعب بود، اما در طی سال‌های اجرای این قانون نه تنها کاهشی در غلظت سالیانه ذرات معلق نداشتیم، بلکه میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM۲.۵ در سال‌های گذشته به ۳۵ میکروگرم در مترمکعب افزایش پیدا کرده است که نشان‌دهنده اجرایی نشدن صحیح قانون هوای پاک است، همچنین اگر نگاهی جامع به قانون هوای پاک داشته باشیم، این قانون به خودی خود مسئله‌ای را حل نمی‌کند، بلکه در راستای اجرا و عملی ساختن این قانون تنها با همکاری تمام دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی می‌تواند امیدی برای تنفس هوای پاک در شهرهای گرفتار در چنگال آلودگی هوا باشد، در این بین تأثیرات آلودگی هوا بر کسی پوشیده نیست و حیات انسان به ویژه کودکان را تهدید می‌کند و لازم است راهکارهای حفاظت از سلامت افراد به ویژه کودکان را در برابر آلودگی هوا بررسی شود، بر همین اساس گفت‌وگویی با عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
پردیسان آنلاین: آلودگی هوا چه تأثیری بر زندگی و حیات انسان دارد؟
شاهسونی: امروزه آلودگی هوا به عنوان یکی از معضلات مهم شهرنشینی و زندگی صنعتی مطرح است و حیات تمام افراد جامعه تحت‌تأثیر این مسئله قرار می‌گیرد، مطالعات اپیدمیولوژیک تا به امروز به طور مداوم گزارش کرده‌اند که رویارویی مزمن و حاد با آلاینده‌های هوای با افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی مرتبط است، به نحوی که سالانه سبب ۸.۱ میلیون مرگ زودرس در جهان می‌شود.
پردیسان آنلاین: تأثیر آلودگی هوا بر جنین، نوزادان و کودکان چگونه است؟
شاهسونی: حساسیت کودکان به آلودگی هوا قبل از تولد شروع می‌شود، چرا که بعضی از آلاینده‌ها می‌تواند از جفت عبور کند و در نتیجه جنین در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرد، بنابراین پس از تولد، کودکان به دو دلیل عمده با خطرات ویژه‌ای از آلودگی هوا روبه‌رو می‌شوند، زیرا اغلب هوای آلوده بیشتری نسبت به بزرگسالان دریافت می‌کنند و از سوی دیگر به دلیل اینکه بدن آن‌ها در حال رشد و تکامل است و سیستم ایمنی کودکان نیز کامل نیست، هوای آلوده به روش‌های مختلف بر سلامت آن‌ها تأثیر می‌گذارد، همچنین باید مجدد تاکید کنیم که عوارض ناخوشایند آلودگی هوا بر سلامت کودکان، پیش از تولد آن‌ها آغاز می‌شود، حتی زمانی که جنین هنوز در رحم مادر است، در واقع بین قرارگیری در معرض بعضی آلاینده‌ها به ویژه ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن، ازن و نقایص مادرزادی یک ارتباط قوی وجود دارد.
پردیسان آنلاین: آیا آلودگی هوا عامل افزایش مرگ و میر کودکان در جهان است؟
شاهسونی: آلودگی هوا سالانه سبب بیش از ۷۰۰ هزار مرگ منتسب در کودکان زیر پنج سال در جهان می‌شود، طبق گزارش مؤسسه بار بیماری‌ها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۵ درصد از کل مرگ و میرها در کودکان زیر پنج سال مربوط به آلودگی هوا است و در کشور به طور میانگین تا هشت مرگ به علت عفونت دستگاه تنفسی تحتانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر کودک زیر پنج سال منتسب به آلودگی هوا است، همچنین در کشورهای افغانستان، بنگلادش و هند بیش از ۴۰ درصد از تمام مرگ و میر ناشی از عفونت تحتانی دستگاه تنفسی در کودکان زیر پنج سال به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود و به طور میانگین در جهان نرخ مرگ به علت عفونت دستگاه تحتانی تنفس منتسب به آلودگی هوا از سال ۲۰۰۰ به طور تقریبی ۵۳ درصد افزایش داشته است، بسیاری از اثرات مضر آلودگی هوا در کودکانی که در مناطقی زندگی می‌کنند که از نظر اجتماعی یا اقتصادی ضعیف هستند، شدیدتر است، در برخی از کشورهای آفریقایی و آسیایی نظیر هند، بنگلادش، اتیوپی و نیجریه از هر سه مرگ و میر ناشی از عفونت دستگاه تحتانی تنفس در کودکان زیر پنج سال، به طور تقریبی یک نفر با آلودگی هوا مرتبط است.
بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد؛ آلودگی هوا دومین عامل مرگ‌ومیر زودرس در جهان است، ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون مهم‌ترین و در عین حال نگران کننده‌ترین آلاینده‌های هوا به شمار می‌رود، طبق اعلام مسئولان، در کشور ۲.۴۸ درصد تولید ناخالص ملی معادل ۳۴ هزار میلیارد تومان صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود، به طوری که ریزگردها و آلاینده‌های هوا ۳۸ میلیون نفر از جمعیت کل کشور را در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار می‌دهد.
پردیسان آنلاین: کدام بیماری‌های جنین و کودکان مرتبط با آلودگی هوا است؟
شاهسونی: قرار گرفتن در برابر با آلودگی هوا طی دوران جنینی یا سال‌های ابتدایی پس از تولد می‌تواند سبب اثرات رشد ناقص ریه، افزایش خطر ابتلاء به آسم، کاهش عملکرد ریه، عفونت‌های حاد دستگاه تنفسی تحتانی، اختلال در رشد ذهنی و حرکتی، اختلالات رفتاری، مرگ و میر نوزادان، سرطان‌های دوران کودکی، افزایش خطر بیماری قلبی، دیابت و سکته مغزی در بزرگسالی، کم‌خونی، کمبود ویتامین دی، دیابت و چاقی، تضعیف سیستم ایمنی، اوتیسم، بیش فعالی و آسیب‌های مغزی از کم هوشی تا آلزایمر شود.
پردیسان آنلاین: چگونه می‌توان از کودکان در برابر آلودگی هوا محافظت کرد؟
شاهسونی: یکی از راه‌های ساده و در عین حال مؤثر برای محافظت از کودکان در برابر آلودگی هوا، نگه داشتن آن‌ها در خانه است، به ویژه در روزهایی که آلودگی هوا به محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس می‌رسد، ماندن کودکان در خانه اهمیت بیشتری دارد، در این روزها بهتر است فعالیت‌های غیرضروری در فضای باز را به زمانی موکول کنید که از آلودگی هوا کاسته شده است و شرایطی نظیر بازی‌های فکری برای سرگرمی کودک فراهم شود.
البته استفاده از ماسک مناسب می‌تواند به محافظت از کودکان در برابر مواد سمی موجود در هوا کمک کند، ماسک‌های کودکان در رنگ‌ها و طرح‌های متنوعی در دسترس است، ماسک‌های با کیفیت نظیر N95 با سیستم تصفیه هوا چند لایه از ورود آلاینده‌های مضر و خطرناک به سیستم تنفسی کودکان جلوگیری خواهد کرد، اما نکته مهم در استفاده از ماسک، اطمینان از استفاده صحیح کودکان و نداشتن نشتی از کناره‌های ماسک است، البته کودکانی که آسم دارند، باید در شرایط آلودگی هوا داروها و اسپری‌های تنفسی را همراه خود داشته باشند.
نوشیدن آب کافی برای حفظ سلامت کودکان ضروری است، اما افزایش مصرف آب در روزهایی که کیفیت هوا پایین‌تر از حد استاندارد است، اهمیت بیشتری دارد، چرا که آب به دفع سموم از بدن کمک می‌کند و می‌تواند علائم ناخوشایند ناشی از آلودگی هوا را کاهش دهد، البته مصرف مایعات نظیر آب آشامیدنی، آبمیوه‌های طبیعی و سوپ مؤثرترین اقداماتی است که می‌تواند برای کاهش اثرات آلودگی هوا بر سلامت کودکان انجام داد.
یک رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان و مواد غذایی کامل می‌تواند به بدن کودک کمک کند تا با اثرات آلودگی هوا مبارزه کند، بنابراین مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات به پشتیبانی از سلامت ریه و تقویت سیستم ایمنی بدن مؤثر است، البته افزایش مصرف امگا ۳ از منابعی همچون روغن ماهی، گردو، ویتامین C از منابع پرتقال، انار، نارنگی، ویتامین E از منابع مغز بادام، تخمه آفتابگردان، ویتامین A از منابعی مانند گوجه‌فرنگی و کدو حلوایی و مکمل ویتامین D با کاهش فاکتورهای التهابی و تقویت سیستم ایمنی به محافظت از بدن کودک در برابر اثرات آلودگی هوا کمک می‌کند.
نصب دستگاه تصفیه هوا یکی از بهترین راه‌ها برای محافظت از کودکان در برابر افزایش آلودگی هوا داخل منزل است، دستگاه تصفیه هوا برای افرادی که دارای مشکلات تنفسی هستند نیز توصیه می‌شود، بنابراین در روزهایی که آلودگی هوا به محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس می‌رسد، از تصفیه‌کننده‌های هوا که مجهز به فیلترهای هپا است، برای حذف آلاینده‌های منزل اهمیت دارد و از سوی دیگر باید از کشیدن سیگار یا سوزاندن شمع یا بخور دادن خودداری کرد.
پردیسان آنلاین: آلودگی هوا در رشد و تکامل کودکان تداخل ایجاد می‌کند؟
شاهسونی: آلودگی هوا در رشد و تکامل کودکان تداخل ایجاد می‌کند و منجر به اثرات مدام‌العمر در آن‌ها خواهد شد، قرار گرفتن در معرض آلودگی‌ها از دوران پیش از تولد تا سال‌های نوپایی می‌تواند احتمال ابتلای کودک را به بیماری‌های عفونی، غیرواگیر و سرطان‌ها در آینده افزایش دهد، بنابراین با رشد ریه‌های کودکان در دوران نوجوانی هرگونه تأثیر بر تکامل ریه‌ها به دلیل آلودگی هوا تا پایان عمر بر آنان اثرگذار است.
تنفس هوای آلوده در اوایل زندگی می‌تواند پیامدهای فوری و طولانی مدت بر سلامت کودک داشته باشد، آلودگی هوا از طریق نقشی که در ایجاد ذات‌الریه یا پنومونی، سایر عفونت‌های تنفسی و واکنش آلرژیک به همراه دارد، سلامت کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به طوری که عفونت دستگاه تحتانی تنفس عامل اصلی مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال شناخته شده است، چرا که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با پیدایش التهاب و تضعیف دفاع بدن در برابر ویروس‌ها و باکتری‌ها، کودک را مستعد ابتلاء به عفونت‌های ریه می‌کند.
آلودگی هوا در منازل نیز یک عامل خطر مهم برای مبتلا به بیماری ذات‌الریه یا پنومونی است که این عفونت‌های در دوران کودکی می‌تواند سبب اختلال در رشد ریه و افزایش خطرات بیماری‌های مزمن در آینده شود، براساس گزارش مؤسسه بار بیماری‌ها در سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۵ درصد مجموع مرگ‌ومیر در کودکان زیر پنج سال مرتبط با آلودگی هوا است و عفونت دستگاه تحتانی تنفسی عامل اصلی فوت آن‌ها است.
در کشور به طور میانگین مطابق گزارش مؤسسه بار بیماری‌ها تا هشت مرگ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر کودک زیر پنج سال به دلیل عفونت دستگاه تنفس تحتانی اتفاق می‌افتد که نسبت به سایر کشورها پایین‌تر است، لازم است بدانیم که میانگین جهانی ۱۰۸ مرگ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر کودک زیر پنج سال است.
آسم شایع‌ترین بیماری تنفسی در کودکان است که بیشتر در رده سنی پنج تا ۱۴ سال اتفاق می‌افتد، از هر ۱۰ کودک در جهان یک نفر دارای علائم آسم است که براساس گزارش مؤسسه بار بیماری‌ها، طی سال ۲۰۲۴ در مجموع ۳.۹ دهم درصد از سال‌ها و عمر از دست رفته به دلیل ناتوانی، آسم ناشی از مواجه با دی اکسید نیتروژن در کودکان رده سنی پنج تا ۱۴ سال است، به طوری که در کشور میانگین ۱۰ تا ۱۹ سال عمر از دست رفته به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر کودک در رده سنی فوق ناشی از علائم بیماری آسم نسبت داده می‌شود.
پردیسان آنلاین: قرارگیری در معرض آلودگی هوا در زمان بارداری سبب سقط جنین، مرده زایی، اختلالات و ناهنجاری مادرزایی می‌شود؟
شاهسونی: به دلیل قرار گرفتن جنین در معرض آلودگی هوا در رحم مادر، احتمال تولد نوزاد با وزن پایین و زایمان زودرس افزایش پیدا خواهد کرد و چنین شرایطی منجر به ابتلای نوزادان به عفونت‌های تنفسی تحتانی، سایر عفونت‌های جدی، التهاب مغز، اختلالات خونی و زردی بدن در آن‌ها می‌شود، بنابراین اگر نوزادان با آلودگی هوا روبه‌رو شوند و زنده بمانند، در دوران زندگی با خطر بیشتری از عفونت‌ها روبه‌رو خواهند شد، این نکته حائز اهمیت است که قرارگیری در معرض آلودگی هوا در زمان بارداری سبب سقط جنین، مرده زایی، اختلالات و ناهنجاری مادرزایی می‌شود.
لازم است بدانیم آلایندگی‌ها با عبور از غشای ریه‌ها می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن منتقل شود و بر رشد جفت و جنین تأثیرگذار باشد، بنابراین آلاینده‌های هوا سبب التهاب سیستماتیک یا افزایش استرس، اضطراب و سلامت مادران باردار می‌شود و جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مطابق گزارش مؤسسه بار بیماری‌ها حدود ۲۶ درصد از مرگ و میر نوزادان زیر یک ماه در جهان به دلیل رویارویی با آلودگی هوا بوده است و حدود ۳۴ درصد از زایمان‌های زودرس نیز با قرار گرفتن در معرض این آلودگی‌ها مرتبط است.
