پردیسان آنلاین – گروه دانش و فناوری؛ میترا سعیدی کیا: مقام معظم رهبری از ابتدای سال ۱۴۰۱ و همزمان با اعلام شعار سال تحت عنوان «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرینی»، حرکت به سمت دانش اقتصاد دانش بنیان را به نفع کشور خواندند و تاکید کردند: «به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت بکنیم؛ یعنی اینکه دانش و فناوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه عرصه‌های تولید. اگر ما این سیاست را دنبال کردیم و دانش را پایه و زمینه اقتصاد کشور قرار دادیم و بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان را افزایش دادیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت».

توجه خاص رهبر معظم انقلاب به تولیدات دانش بنیان بارها و در برنامه‌های مختلف ابراز شده و ایشان در بازدید از یک شرکت دانش بنیان حوزه دارو و تجهیزات پزشکی خطاب به معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور تأکید کردند: نباید اجازه دهید این موانع پیش پای جوانانِ فعال ایجاد شود؛ هرچه می‌توانید در این خصوص تلاش کنید، من نیز هرچه بتوانم کمک خواهم کرد.

در این میان یکی از حوزه‌هایی که شرکتهای دانش بنیان در آن نقش آفرینی ویژه ای در کشور دارند حوزه تولید دارو است. دانش داروسازی نوین از ۱۱۰ سال قبل و صنعت نوین داروسازی از ۷ دهه قبل به ایران راه یافته و اکنون به مرحله‌ای رسیدیم که ۱۰۰ کارخانه تولیدکننده داروهای انسانی در ایران وجود دارد؛ به همین تعداد هم واحدهای تولید مواد اولیه، مؤثره و ملزومات تولید دارو در کشور فعال هستند.

بر اساس آخرین آماری که معاونت علمی و فناوری در اختیار خبرنگار پردیسان آنلاین قرار داده است، از ۳۰-۳۶ میلیارد انواع داروی مصرفی سالانه در کشور نزدیک به ۹۷ درصد ساخت داخل است و این میزان ۶۸ درصد ارزش فروش کل داروها را به خود اختصاص می‌دهد. به بیان دیگر فروش داروهای وارداتی از نظر عددی ۳ درصد و از نظر ارزش ریالی ۳۲ درصد را تشکیل می‌دهند.

همچنین حدود ۹۰ شرکت دانش بنیان در حوزه تولید دارو فعالیت می‌کنند که صفر تا صد این پروسه را برعهده دارند و با تولیدات خود یک میلیون دلار صرفه جویی ارزی برای کشور به ارمغان آورده اند؛ حدود ۷۰ شرکت دانش بنیان در حوزه تولید مواد اولیه فعالیت می‌کنند و از این طریق مانع ارزبری می‌شوند.

با توجه به اهمیت موضوع داروسازی، استفاده از توانمندیهای شرکتهای دانش بنیان و بهره گیری از دانش محققان کشور طی پروسه تولید داروهای مورد نیاز کشور، دو نماینده شرکت دانش بنیان فعال در عرصه داروسازی به پردیسان آنلاین دعوت شدند تا در گفتگو با پردیسان آنلاین چالشهای این حوزه نقد و بررسی شود.

یکی از مهمانان، دکتر آرش بزرگ چنانی مدیر کارخانه یک شرکت داروسازی دانش بنیان است. این شرکت داروسازی از سال ۹۰ توسط دانش‌آموختگان و اساتید دانشگاه علوم پزشکی تهران با هدف توسعه و تولید داروهای پیشرفته برمبنای فناوری‌های پیچیده دارویی در حوزه سامانه‌های نوین دارورسانی تأسیس‌شده است. این شرکت در چند حوزه درمانی اصلی از جمله داروهای هدفمند درمان سرطان، داروهای نوین ترک اعتیاد، فرآورده‌های نوین در زمینه پوست و زیبایی و فرآورده‌های تزریقی بیماری‌های مفصلی و داروهای بیماری‌های نادر فعالیت دارد.

دکتر حامد دائمی نیز عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه رویان و مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان فعال در عرصه تولید مواد شیمیایی است؛ این شرکت در زمینه پانسمان‌های پیشرفته پلیمری با (پایه شیمی، پلیمر و مواد)، مواد پلیمری با کاربرد غیربالینی، کوچک مولکول‌ها به عنوان ماده اولیه داروهایی مانند رمدیسیویر و کیت‌های سنجش سمیت سلولی فعالیت می‌کند.

مشروح گفتگوی خبرنگار پردیسان آنلاین با دو فعال عرصه دانش بنیان دارویی را در زیر می‌خوانیم؛

*در ابتدای گفتگو برای بینش کلی نسبت به تولید دارو در کشور، وضعیت عرصه دانش بنیان دارویی را به عنوان نمایندگانی فعال در این صنعت چگونه ارزیابی می‌کنید و بفرمائید آیا دانش بنیان‌ها توانایی تولید صددرصدی دارو و مواد اولیه را دارند؟

بزرگ چنانی: از لحاظ آماری بیش از ۹۵ درصد داروی مورد نیاز کشور، تولید داخل است و تنها حدود ۵ درصد آن وارداتی است در حالیکه تا چند سال گذشته میزان واردات ۷ درصد بود. معمولاً تمرکز شرکت‌های دانش بنیان روی همان ۵ درصد وارداتی است که عمدتاً جز داروهای های-تک می‌باشند و شاید ارزبری این ۵ درصد به اندازه ۹۵ درصد باشد؛ از این رو تولید این قبیل داروها خیلی حائز اهمیت است و فکر می‌کنم می‌توانیم میزان این درصد واردات را توسط شرکتهای دانش بنیان کم کنیم.

تأمین موادی که برای تولید این داروها (داروهای وارداتی) استفاده می‌شود سخت و پیچیده است چون با داروهایی سروکار داریم که عمدتاً یک الی دو کشور تولید می‌کنند و موادشان محدود بوده و ما هم در شرایط تحریم هستیم که تهیه آن دشوار است.

با توجه به شرایط تحریمی که داریم، تأمین برخی از اقلام ما از یک شرکت خارجی تهیه می‌شود. امکان تقلب نیز وجود دارد و نمی‌توان جهت تأمین آنها به شرکت‌های واسطه اطمینان کرد.

دکتر چنانی؛ مدیر کارخانه تولیدی یک شرکت دانش بنیان

دائمی: درباره ۹۵ درصد تولید داخلی که دکتر چنانی گفتند هم نظر نیستم؛ ۹۵ درصدی که درباره آن صحبت می‌کنیم کدام ۹۵ درصد است؟ ما می‌دانیم غالب مواد موثره دارویی را وارد می‌کنیم و این چیزی هم که به اسم تولید در موردش صحبت می‌شود در بسیاری موارد فرمولاسیون است و تعداد خیلی کمی شرکت در سطح کشور وجود دارد که ماده مؤثره را خودشان تولید کنند؛ وقتی هم که تولید می‌کنند یک یا دو مرحله قبل از فرمولاسیون است.

از آنجایی که تحقیق، توسعه و تولید بسیار هزینه و زمان بر است، خیلی وقت‌ها معقول است که قسمت‌هایی از آن فرمولاسیون را وارد کشور کرد. علت هم این است که خیلی وقت‌ها بازار فقط محدود به بازار کشور خودی است و به دلیل مشکلات صادرات، خیلی مقرون‌به‌صرفه نیست که یک واحد تولیدی برای مثلاً یک دارو فعالیت کند.

آیا چالش ما روی ۹۵ درصد است یا روی مواد موثره است؟ ما مواد مؤثره را بالاخره با هر سختی از کشورهای اروپایی (در قدیم)، چین و هند که فراهم می‌کنیم. بعنوان مثال می‌دانیم ماده موثره داروی رمدیسیویر تولید شده در کشور ماده موثره کاملاً وارداتی است و از طرفی ماده پلیمری هم که باید کنارش قرار بگیرد هم وارداتی است. در نهایت تولید این دارو در کشور ما اختلاط این دو با یک فرایند ساده ای است که منجر به محصول نهایی می‌شود.

*آیا شرکتهای ایرانی و دانش بنیان توانایی تولید این مواد اولیه را دارند که اصلاً وابسته به کشورهای خارجی نباشیم؟ آیا می‌توان در زمینه تولید داخل دارو و مواد دارویی به شرکتهای دانش بنیان داخلی اعتماد کرد؟

بزرگ چنانی: قطعاً همین است؛ هر اقدامی که به خصوص در حوزه دارو در کشور انجام می‌شود حتماً با انجام مطالعاتی بوده که تحت نظارت سازمان غذا و دارو است. به همین دلیل زمانی که یک ماده و یا محصولی تولید می‌شود خیال مان راحت است که مراحل کیفی و پایداری را طی کرده است؛ با توجه به اینکه این محصولات در حوزه دارو هستند و از پیچیدگی خاصی برخوردارند، راحت تر می‌توان اطمینان کرد. در واقع آنالیزهایی که توسط خودمان نیز انجام می‌شود کیفیت آن ماده را به ما نشان می‌دهد که در این صورت جای شکی باقی نمی‌ماند.

دائمی: خیلی وقت‌ها نباید این وابستگی حذف شود؛ متأسفانه تولید در کشور خصوصاً در بعضی از حوزه‌ها مثل حوزه دارویی مقدار زیادی تبدیل به نمایش شده است. تعداد زیادی از شرکت‌ها را می‌توان نام برد که به اسم محصول، ماده استریل دارویی یا ماده پلیمری به‌صورت کاملاً استریل را وارد کشور می‌کنند و در کشور فقط فرایند پرکردن و بسته بندی محصول را انجام می‌دهند؛ در هر صورت اسم آن شرکت هم، شرکت تولیدی است. این موضوع در کشورمان کم نیست اما اگر در این حوزه شرکتی کار تولیدی انجام بدهد واقعاً قابل‌ستایش است.

فراهم کردن چرخه تولید مخصوصاً با این زیرساختی که در کشور داریم واقعاً کار آسانی نیست.

*آیا اینکه ما به کار تولید مواد اولیه دارویی در کشور نمی‌پردازیم و ترجیح می‌دهیم وارد کنیم در سایر کشورها نیز انجام می‌شود یا ما به دلیل پاره‌ای از مشکلات دست به این کار می زنیم؟

بزرگ چنانی: تولید در شرکت‌های داروسازی به این صورت است که معمولاً به سراغ ساخت ماده موثره نمی‌روند و روی فرمولاسیون محصول کار می‌کنند، در سایر کشورها هم به همین صورت است و بسیاری از شرکت‌های داروسازی مطرح جهانی نیز مواد مورد نیاز خود را از هند و چین و سایر کشورها تأمین می‌کنند.

معمولاً شرکت‌هایی که روی مولکول‌های جدید کار می‌کنند یک شرکت کاملاً مجزا هستند که تحقیق و توسعه انجام می‌دهند و ممکن است ۱۵-۲۰ سال روی یک مولکول تحقیق کنند که آیا به نتیجه برسد یا نرسد؛ این تحقیقات هزینه‌های بسیار سنگینی دارند.

دائمی: ما باید به فکر تولید باشیم ولی جایی که برایمان صرفه اقتصادی داشته باشد، شاید تولید ماده اولیه رمدیسیویر برای کشور ما صرفه اقتصادی نداشته باشد اما به دست آوردن فرمولاسیون شدیداً کمک کننده است چرا که تولید انحصاری و قیمت خیلی بالاست. گاهی تولید با پر کردن و فرمولاسیون پایانی یکی می‌شود که باید این دو را از هم تفکیک کنیم.

صنعت داروسازی ما در قسمت ساخت محصول نهایی اوضاع خوبی دارد.

دکتر دائمی؛ مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان

*صنعت داروسازی ایران در بین کشورهای هم تراز چه جایگاهی دارد و چه رتبه‌ای به خود اختصاص داده است؟

بزرگ چنانی: به صورت کلی، از لحاظ صنعت داروسازی و تولید دارو جایگاه کشورمان خوب است؛ ایران جز ۲۰ کشور تولید کننده دارو در جهان است. مسلماً از کشورهای هم تراز خیلی بالاتر هستیم شاید خیلی از کشورهای همسایه ما در حالیکه می‌توانند با قیمت کم، داروهای باکیفیتی تهیه کنند سراغ تولید دارو نروند و با توجه به برخی مسائل برای آنها صرفه اقتصادی نیز ندارد.

دائمی: کلاً در صنعت داروسازی دو مبحث داریم یکی ماده اولیه و دیگری ماده نهایی. در تولید ماده اولیه جایگاه خوبی نداریم. صنعت داروسازی ما مستقل نیست و همانند صنعت خودروسازی است.

ما عزم جزمی نداریم به عنوان مثال ماده اولیه خیلی از حلال‌ها در داروسازی نفت است. دهه هاست که صحبت می‌کنیم نفت خام نفروشیم اما هنوز بیشترین درآمد کشور از نفت خام و خام فروشی است. تا زمانی که همت نداشته باشیم و به تحقیق و توسعه بها ندهیم و برای آن ارزش قائل نشویم همین شرایط باقی می‌ماند؛ نفت خام می‌فروشیم سپس مواد اولیه ای با ارزش افزوده ۱۰۰ برابری که می‌توان آن را داخل کشور تولید کرد را وارد می‌کنیم.

دائمی: باید اولویت بندی کنیم. ضروری است که این کار را شروع کنیم؛ حداقل در حوزه مواد اولیه اطلاع دارم ما عزم جزمی برای تولید مواد اولیه نداریم.

*مهمترین چالش سد راه تولید مواد اولیه دارویی در کشور ما چیست؟

بزرگ چنانی: تحقیق و توسعه در زمینه تولید مواد اولیه هزینه زیادی دارد و زمان بر نیز هست، اکثر شرکت‌هایی که در این حوزه فعال هستند معمولاً پشتوانه‌ای دارند که یا حمایت دولت هاست یا بعضی شرکت‌های داروسازی بزرگ که بخشی از درآمدشان را به این حوزه تخصیص می‌دهند. این حمایت با علم بر اینکه از ۱۰ مورد تحقیق و توسعه‌ای که روی مواد و محصول شأن انجام می‌دهند شاید دو سه مورد آن به نتیجه برسد، صورت می‌گیرد. البته بحث انحصاری بودن و درآمد آن محفوظ است و با اهدافی که برای خودشان تعیین می‌کنند نگاه به بازارهای مختلف جهانی نیز دارند. نقش حمایت دولت‌ها هم در این زمینه بسیار مهم است.

*وظیفه دولت در مسیر بومی سازی و تولید مواد اولیه دارویی بر پایه دانش چیست؟ آیا تاکنون اقدامی برای تسریع روند تولید از سوی دولت انجام شده یا اینکه هنوز موانع و چالشهایی در این مسیر وجود دارد؟

بزرگ چنانی: یک سری بروکراسی‌های اداری در کشور ما وجود دارد که به عنوان تسهیل و حمایت از شرکت‌ها در نظر گرفته شده اما این پروسه‌ها زمان بر است و شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آسیب می‌بینند.

حمایت می‌شود ولی گاهی این حمایت‌ها نتیجه عکس دارد. برای مثال اگر بخواهید ماده‌ای را وارد کنید باید چندین مرحله و استعلامات زمان بر را طی کنید، نظیر اینکه ببینیم تولیدکننده داخلی دارد یا خیر و … برای همین چک کردن، ما سامانه به روزی نداریم و چون سامانه‌های ما به روز و همه اطلاعات مان یک جا مدون نیست این پروسه زمانبر است.

اگر یک شرکت جدیدی یا فردی خواستار انجام تحقیق و توسعه باشد باید به سراغ یک شرکت تولیدی بزرگ برود و خودش را معرفی کند و بگوید شما در این زمینه سرمایه گذاری می‌کنید یا خیر. در واقع مجبور است به یکی از این شرکت‌ها اعتماد کند.

گاهی حتی اگر طرحش به نتیجه خوبی برسد نیز سود خوبی به دست نمی‌آورد چون عمده سودش را آن شرکت تولیدکننده بزرگ برده است. یا در حالت دیگر اگر سرمایه گذار پیدا کند معمولاً سرمایه گذار صبر و حوصله ندارد چندین سال منتظر بماند که این محصول به نتیجه می‌رسد یا خیر!. در ادامه خودش باید کم کم شروع کند و این کم کم شروع کردن زمان بر است.

در خصوص تحقیق و توسعه در ایران شاید هیچ وقت تحقیق به معنای واقعی کلمه را نداشتیم و بیشتر به سمت توسعه پیش رفتیم و این خودش یک ضعف است. یعنی اصطلاح تحقیق و توسعه رایج است ولی بیشتر همان توسعه است و روی تحقیقات آن کار نمی‌کنیم. علت آن این است که تحقیقات واقعاً هزینه دارد.

به عنوان مثال شرکت ما یک شرکت تولید کننده است که عمده محصولاتمان را به هیچ جایی جز شرکت‌های پخش اجازه فروش نداریم. میانگین دوره وصول مطالبات شرکت‌های داروسازی را در نظر بگیرید از ۱۵۰ روز به بالا است و محدود. شرکت‌های داروسازی داریم که دوره وصول مطالبات آن کمتر از ۱۵۰ روز باشد. شرکتهای پخش هم مشکلات خودشان دارند مثلاً عمده فروششان به یک سری بیمارستانها و ارگان‌های دولتی است. قاعدتاً پول به آنها دیر بر می‌گردد و پول ما را هم دیرتر پرداخت می‌کنند و این چرخه ادامه دارد.

شرکت‌ها مجبور می‌شوند برای تأمین نقدینگی و بحث سرمایه در گردش به سراغ دریافت تسهیلات از بانک‌ها بروند؛ یعنی مجبور می‌شوند به این سمت حرکت کنند که دریافت این تسهیلات هم نیاز به حمایتهایی دارد. حمایت سیستم بانکی از تولید به خصوص شرکت‌های دانش بنیان خیلی حائز اهمیت است.

در حال حاضر بخش زیادی از درامد شرکت ما به عنوان سود، صرف تحقیق و توسعه می‌شود چون می‌دانیم آینده شرکت مان هم در گرو تحقیق و توسعه محصول است. بنابراین در این حوزه‌ها حمایت‌های زیادی نیاز داریم که این حمایتها شامل وام‌های با بهره وری کم می‌شود. چون معمولاً شرکت‌های دانش بنیان تازه تأسیس هستند و سرمایه‌ای و ملکی ندارند جز علم و دانش.

دائمی: اینکه اصلاً جایگاه شرکت‌های دانش بنیان در کشور ما چه هست؟ این است که ما این را عَلَم کرده ایم به بقیه جاهای دنیا بگوییم که ما این را داریم یا نه یا اینکه بخواهیم از آن استفاده کنیم به معنی واقعی کلمه. این ابزارها برای بهبود اوضاع کشور هستند. شرکتهای دانش بنیان نباید به نمایش تبدیل شود.

بزرگ چنانی: نقدینگی؛ وقتی شرکتی نقدینگی نداشته باشد هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد و این موضوع همه عوامل را در شرکت تحت تأثیر قرار می‌دهد. نیروی انسانی یکی از عواملی است که در این پروسه تحت تأثیر قرار می‌گیرد. نیروی انسانی با ارزش ترین دارایی در شرکتهای دانش بنیان است و هسته و منبع اصلی پیشرفت و نوآوری سازمان هستند.

به سختی می‌توانیم نیروی انسانی خوب را جذب می‌کنیم. دانشگاه‌های ما نیروی انسانی تربیت می‌کنند که شاید اصلاً با کار صنعت آشنا نیستند یا اینکه از لحاظ علمی به روز نیستند که اینها از معضلات ما به شمار می‌رود. زیرا بعد از جذب نیرو باید آموزش‌هایی ببینند و این پروسه زمان بر است. افرادی که جذب می‌شوند کسانی هستند که معمولاً هم هزینه نگهداری زیادی دارند و هم انتظاراتشان بالا است؛ از طرفی یک دانشی بین شرکت و این افراد ردوبدل می‌شود. یعنی هم باید سعی کنیم دانش را در شرکت حفظ کنیم و هم نیرو را که هر دوی اینها به نقدینگی نیاز دارد.

به سختی می‌توانیم نیروی انسانی خوب را جذب می‌کنیم. دانشگاه‌های ما نیروی انسانی تربیت می‌کنند که شاید اصلاً با کار صنعت آشنا نیستند یا اینکه از لحاظ علمی به روز نیستند که اینها از معضلات ما به شمار می‌رود. زیرا بعد از جذب نیرو باید آموزش‌هایی ببینند و این پروسه زمان بر است. افرادی که جذب می‌شوند کسانی هستند که معمولاً هم هزینه نگهداری زیادی دارند و هم انتظاراتشان بالا است؛ از طرفی یک دانشی بین شرکت و این افراد ردوبدل می‌شود. یعنی هم باید سعی کنیم دانش را در شرکت حفظ کنیم و هم نیرو را که هر دوی اینها به نقدینگی نیاز دارد

*پس بروکراسی، نقدینگی، آپدیت نبودن سرمایه انسانی از گلوگاه‌های پیشرفت شرکتهای دانش بنیان خصوصاً در حوزه داروسازی است.

بزرگ چنانی: بله علاوه بر اینها تبعیض بین شرکت‌های خصوصی و دولتی هم جز موانع هستند، چون عمده قوانین کشور ما در راستای حمایت از شرکت‌های دولتی است تا شرکت‌های خصوصی.

مثلاً به یک شرکت دولتی مجوز خاصی داده می‌شود که بتواند به راحتی وارداتی برای تولید محصول خود داشته باشد اما شرکت ما که دانش بنیان خصوصی است باید مدتها دوندگی کند تا آن مجوز را بتواند کسب کند. درواقع یک شرکت دولتی خیلی راحت تر می‌تواند مجوز بگیرد تا یک شرکت خصوصی.

مشکل اینجاست که قوانین ما به روز نیستند و معمولاً حمایت‌ها و سرمایه گذاری ها به آن سمت می‌روند؛ مثلاً شرکت‌هایی که معمولاً یک قدمتی دارند خیلی راحت تر می‌توان به آنها اطمینان کرد.

دائمی: از سوی دیگر در برخی حوزه‌های شاهد رشد روزافزون دانش بنیان‌ها هستیم که این به نظر من بیشتر جنبه نمایشی دارد. همچنین باید قبول کنیم که به خاطر فرار از مالیات، حاضر هستیم هر کاری انجام بدهیم. با خودمان صادق باشیم. شتاب دهنده‌ها برای چه یک دفعه اوج گرفتند؟ چون به صورت بی حد و مرز از طرف دولت و معاونت علمی و فناوی حمایت شدند.

این متأسفانه پاندمی است. بسیاری از اتفاقات در ادبیات صنعت ایران به صورت پاندمی است. ۲۰-۲۵ سال پیش تولید مقاله ایران کم بود و جایگاهی در دنیا نداشت. اکنون رتبه ۱۶ تولید مقاله را به خود اختصاص دادیم اما از نظر کیفیت در سطح پایینی هستیم.

همانطور که دکتر چنانی بیان کردند نیروی انسانی مهم است. دانش خیلی از افرادی که از دانشگاه وارد صنعت می‌شوند خیلی کم است که دلایل آن هم فضای دانشگاه و واحدهای آموزشی واساتید دانشگاهی هستندکه اصلاً فناور نیستند.

مورد دیگری که در کشور ما نمایشی است استفاده از نخبگان در اداره امور کشور است. من عمیقاً به واژه نخبه هیچ اعتقادی ندارم. در یک فرد ۱۸ ساله حائز رتبه کنکور از طریق تست زنی شده خلاقیتی وجود ندارد. با توجه به این موارد ما چیزی به اسم نخبه نداریم. مدیران بنیاد نخبگان هم به آن رسیده اند و واژه نخبه را به مستعد تحصیلی تغییر دادند.

از طرفی، ما می‌دانیم در شرایط فعلی کشور پژوهش جایگاه برجسته ای ندارد. حداقل سال ۱۴۰۱ می‌دانیم که بودجه پژوهشی برخی مراکز کاهش پیدا کرده است و نمی‌توان این موضوع را کتمان کرد.

مشکل دیگر در کشور ما در رویه تولید، عدم تعیین اولویت سنجی است و نمی‌دانیم کجا باید ورود کنیم. یک مشکل وحشتناک دیگر این است که ما هر سال چه تعداد دانشجو داریم و چه تعداد از آنها فارغ التحصیل می‌شوند. آیا اصلاً بازار اشتغالی برای این فارغ التحصیلان در نظر گرفته شده است؟ آیا اگر مهاجرت دانشجویان افزایش پیدا کرده راه حلی برای کاهش آن داریم؟

دائمی: اخیراً یک پیشنهاد داشتیم از یک ایرانی مقیم آمریکا برای وقف مالی که متأسفانه به خاطر مسائل مختلف کلاً لغو شد.

یک مشکل دیگر بانک‌ها و بازار در کشور هستند. تا زمانی که این بانکداری در کشور وجود دارد مطمئن باشید تولید در آن کشور به هیچ جایی نمی‌رسد. وقتی که سرمایه‌ای در بانک بدون شکست به سود می‌رسد چرا باید سرمایه گذاری در تولید اتفاق بیفتد. بانکداری قالب کشورهای توسعه یافته با این اعداد سروکار ندارد. وام قرض الحسنه برای تولید نه برای امور روزمره در کشور ما وجود ندارد. ما باید این مسائل را از آنها یاد بگیریم. تا نپذیریم که در قسمت‌های مختلف کشورمان مشکل داریم اتفاق عجیب و غریبی نمی‌افتد.

یک مشکل دیگری که مجدداً برای شرکت‌های خیلی کوچک مطرح است موضوع بیمه و مالیات است. از طرفی من به عنوان یک عضو هیأت علمی چطور مراحل ثبت شرکت را طی کنم در حالیکه تاکنون مشغول تدریس در دانشگاه بوده ام! ترجمان و کاربردی کردن کلیت چرخه تولید علم در کشور می لنگد. دانشگاه‌ها، فضای کسب و کار و سازمانهای مختلف از جمله وزارتخانه‌های بهداشت، صمت، علوم و…هر کدام در این چرخه مقصرند.

یک مشکل دیگری که مجدداً برای شرکت‌های خیلی کوچک مطرح است موضوع بیمه و مالیات است. از طرفی من به عنوان یک عضو هیأت علمی چطور مراحل ثبت شرکت را طی کنم در حالیکه تاکنون مشغول تدریس در دانشگاه بوده ام! ترجمان و کاربردی کردن کلیت چرخه تولید علم در کشور می لنگد. دانشگاه‌ها، فضای کسب و کار و سازمانهای مختلف از جمله وزارتخانه‌های بهداشت، صمت، علوم و…هر کدام در این چرخه مقصرند

باید نظر صاحبنظران یک صنعت شنیده شود تا این چالش‌ها و اولویت‌ها مشخص شوند؛ ما (مدیران شرکتهای دانش بنیان) و جامعه دانشگاهی معمولاً دیده نمی‌شوند و نظرات انها اصلاً برای صنعت مهم نیست. اینها همه یعنی دلسردی.

اگر قرار بود اتفاقی بیفتد حداقل در یک دهه اخیر باید این اتفاق می‌افتاد. یعنی نباید کار به جایی برسد که رهبری شعار سال را طی دوبار متوالی مربوط به دانش بنیان‌ها تعیین کنند.

بزرگ چنانی: همانطور که دکتر دائمی اشاره کردند حوزه سلامت از اهمیت بالایی برخوردار است و طی این دو سه سال اخیر با پاندمی کرونا، همه متوجه اهمیت موضوع شده اند.

دائمی: صنعت پزشکی و صنایع وابسته به صنعت پزشکی از این منظر که با جان افراد سروکار دارد مطمئناً باید مهمترین اولویت باشد. اگر یک روزی کارخانه تولید خودروسازی متوقف بشود ما جایگزین داریم که واردات هم راحت ترین جایگزین است.

ولی صنعت پزشکی و صنعت دارویی جایگزینی ندارد. باید یکی از مهمترین اولویت‌های کشور سلامت باشد که در این حوزه خیرین اقداماتی انجام داده اند. آنقدر که خیرین در این حوزه کار انجام می‌دهند شاید دولت به همین میزان همت نداشته باشند. اگر خیرین نباشند دولت عزم جدی و توانایی مالی هم ندارد. در حال حاضر سامانه‌ای که اطلاعات یک قلم از تجهیزات پزشکی را به تولید کننده ارائه دهد نداریم این هم یکی از مشکلات است. اگر معاونت علمی مدعی حمایت و تسهیل گری استباید با جزئیات مطرح کند که چه مواردی را تسهیل می‌کند.

وزارت بهداشت چنین اقدامی انجام نمی‌دهد زیرا متولی شرکت‌های دانش بنیان، وزارت بهداشت نیست، معاونت علمی فناوری است. پس این معاونت باید در همه ارکان مهم کشور یک نماینده‌ای داشته باشد که بتواند این کارها را پیش ببرد. این مشکل خیلی مشکل جدی است. یعنی خیلی وقت‌ها تا دکتر ستاری نامه‌ای را امضا نکند کاری پیش نمی‌رود و این مشکل است.

*نسبت به نحوه معاونت علمی از شتابدهنده ها انتقاد داشتید. حمایت از شرکت‌های دانش بنیان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دائمی: معاونت علمی فعلاً از نظر بودجه پژوهشی، ظاهراً با چالش‌هایی مواجه شده است. بهتر است بگویم در قسمت‌های خاصی هم متمرکز می‌شود.

البته که این معاونت ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان تسهیلات به طرح‌های خوب شرکت‌های دانش بنیان اختصاص داده است؛ همین مبلغ را در ۳ قسط به شرکتهای دانش بنیان پرداخت می‌کند. ۱۰۰ میلیون در سال ۱۴۰۱ میزان زیادی نیست. با توجه به اینکه حداقل حقوق یک کارمند در شرکت دانش بنیان حدود ۷ میلیون تومان است، این ۱۰۰ میلیون تومان مبلغی نیست و همه این تسهیلات برای پرداخت حقوق پرسنل شرکت صرف می‌شود. در این صورت مبلغی برای تحقیق و توسعه باقی نمی‌ماند. تحقیق و توسعه در صنعت دارو میلیونی نیست بلکه میلیاردی است.

با توجه به اینکه حداقل حقوق یک کارمند در شرکت دانش بنیان حدود ۷ میلیون تومان است، این ۱۰۰ میلیون تومان مبلغی نیست و همه این تسهیلات برای پرداخت حقوق پرسنل شرکت صرف می‌شود. در این صورت مبلغی برای تحقیق و توسعه باقی نمی‌ماند. تحقیق و توسعه در صنعت دارو میلیونی نیست بلکه میلیاردی است

بزرگ چنانی: تولید محصولات دانش بنیان به خصوص در حوزه دارو دغدغه‌های مربوط به خودش را دارد به عنوان مثال چندین سال درگیر این بودیم که برخی از محصولات ما وارد فهرست دارویی کشور شده است، چون اکثر محصولاتی که تولید می‌کنیم پیش از این در کشور تولید نشده، از طرفی چون این محصولات اولین بار در کشور تولید می‌شوند باید هزینه‌های زیادی را صرف مطالعات می‌کردیم.

از انجایی که داروهای حوزه درمان سرطان گران قیمت هستند و توانایی هزینه کردن آن را بسیاری از افراد جامعه ندارند در ابتدا می‌بایست، دارو به فهرست دارویی و سپس فهرست بیمه‌ای وارد شود؛ اما سال‌هابود این فهرست دارویی کشور در دسترس نبود. دولت جدید این فهرست را باز کرد و اقدامات مثبتی در این زمینه انجام داد. اما در این سه سال آسیب‌های زیادی دیدیم و ما متوجه منطق پشت این موضوع نبودیم.

وقتی دارو وارد لیست بیمه نمی‌شود قاعدتاً فروش کمتر است و شرکت آسیب می‌بینید. این مشکلات باعث می‌شد بسیاری از داروهایی که تولید می‌کردیم و در داخل مصف نمی‌شد را صادر کنیم؛ این گپ بزرگی بود. چون دارویی که با این کیفیت را می‌توان صادر کرد چرا باید در ایران به صورت تک نسخه‌ای به فروش می‌رفت؟.

*با تمام چالش‌ها و مشکلاتی که سر راه شرکتهای دانش بنیان وجود دارد، سهم شرکت‌های دانش بنیان دارویی را در ثروت آفرینی برای کشور چقدر مهم می‌دانید؟

بزرگ چنانی: مهمترین گام شرکتهای دانش بنیان، انتقال اقتصاد منبع بنیان به اقتصاد دانش بنیان است. به نظر من، آینده اقتصاد باید به این سمت پیش برود. هر کشوری که پیشرفت کرده قطعاً در این زمینه‌ها (دانش بنیان‌ها) سرمایه گذاری کرده است. افراد معروف و ثروتمند جهان مانند بیل گیتس در این حوزه‌ها سرمایه گذاری و ثروت آفرینی می‌کنند.

دائمی: اگر واقعاً عزم (حمایت، تولید و اعتماد مصرف کننده) وجود داشته باشد، کمتر از ۱۰ سال دیگر در بسیاری از مواد دارویی و شیمیایی می‌توانیم به خودکفایی برسیم. نه خودکفایی به آن معنا که اکنون در مورد آن صحبت کنیم. خودکفایی به آن معنا که اگر ماده اولیه و ماده حد واسط را به کشور ما ندادند، بتوانیم خودمان به آن برسیم. لازمه آن این است که شرکت‌های دانش بنیان همت کنند که البته همت کرده اند. اگر همت نکرده بودند ادبیات اقتصاد بر پایه دانش بنیان نداشتیم؛ حمایت دولتی باید جدی تر باشد. دید دولت نسبت به شرکت‌های دانش بنیان واقعی‌تر شود و یک سیستم نظارتی روی شرکت‌های دانش بنیان وجود داشته باشد.

یک سری نهادها باید روی این شرکت‌ها نظارت کنند که اگر می‌توانند بهره وری بالاتری داشته باشند، اقداماتی انجام دهند. سیستم مدیریت باید در کنار شرکت‌های دانش بنیان وجود داشته باشد.

اگر این تعداد شرکت دانش بنیانی که تاییدیه دارند واقعاً دانش بنیان باشند باید به ازای هر کدام یک مشکل واقعی از مشکلات کشور حل شود که من بعید می دانم که این گونه باشد. یک سری شرکت‌های دانش بنیان وام و تسهیلات می‌گرفتند و این تسهیلات را به بازار و مسکن سازی سوق می‌دادند. تنها این دانش بنیان دوسال یکبار تمدید می‌شود؛ خود شرکتهای دانش بنیان هم کمک کردند این دید منفی نسبت به خودشان به وجود بیاید.

معاونت علمی یک سازمان کوچک است و نمی‌توان از آن انتظار داشت که همه کار را انجام دهد. اگر نظارت نباشد، فساد به وجود می‌آید. فساد لزوماً به این معنا نیست که شرکت‌ها می‌خواهند از اعتبارات سواستفاده کنند. اگر واقعاً ارکانی که مهم هستند (یکی از ارکان شرکت‌های دانش بنیان است) همت کافی داشته باشند و در اولویت‌های کشور قرار بگیرند و از آنها حمایت بشود، بسیاری از صنایع کشور در ۱۰ سال آینده می‌توانند بومی سازی شوند. این اتفاق در حوزه دارو و شیمیایی حتماً رخ خواهد افتاد.

الان حمایت‌ها بسیار اندک است. زیرا ارائه تسهیلات بر اساس اولویت بندی نیست. اگر حوزه سلامت را مهمترین رکن کشور قرار دهیم و از طرفی بحث سلامت جانی و تغذیه‌ای مهم باشد باید حمایت‌ها واقعی‌تر باشند.

بین دریافت تسهیلات یک شرکت فعال در عرصه فناوری اطلاعات و یک شرکت دارویی که ۳-۴ سال زمان لازم دارد تا یک محصول را تولید کند، باید تفاوتی قائل شد اینها هنوز در سطح معاونت علمی هم جا نیافتاده است.

در حال حاضر کنسرسیومی نمی‌شناسیم که شرکت‌های خصوصی در آن تأثیرگذار باشند؟ همه شرکت‌های دولتی عضو کنسرسیوم‌ها هستند به طوریکه حتی شرکت‌های خصوصی اصلاً دعوت نمی‌شوند. مگر اینکه یک شرکت واقعاً غول آن صنعت شده باشد. اما شرکت‌های دانش بنیان در تصمیم گیری ها دخیل نیستند.

*در پایان چشم انداز آینده را در تولید دارو چگونه ارزیابی می‌کنید.

دائمی: دیدگاه ما به آینده شدیداً مثبت است زیرا نسل جدید می‌داند که به دنبال چیست و مسیرها را به درستی شناسایی می‌کند. موضوع مهم این است که باید چالش‌های استفاده از خلاقیت از سطح دانشگاه‌ها به سمت مدارس سوق داده شود. مطمئن هستم اگر برای دانش آموزان مان وقت گذاشته شود حتماً دانشجویان فوق العاده ای بار خواهند آمد.

موضوع دوم اینکه نگاه حاکمیتی و دولتی نگاه همه جانبه باشد و صرفاً اعداد، ارقام و فعالیت‌ها طی یک بازه زمانی مهم نباشند؛ وجود معاونت علمی و فناوری برای شرکت‌های دانش بنیان موهبت است و حکم یک پدر معنوی دارد. اما معاونت علمی و فناوری هم باید پای درد و دل شرکت‌های دانش بنیان خصوصاً تازه تأسیس ها بنشیند. قرار نیست این جلسه پیشنهادی با حضور دکتر ستاری و معاونت‌ها باشد بلکه مدیران پایین دستی هم می‌توانند حرف و مشکلات شرکت‌های جوان را بشنوند. با وجودی که گفته می‌شود مهاجرت افزایش پیدا کرده دید بنده مثبت است.

امیدوارم فرصتی فراهم شود تا افرادی که اقدامات نظارتی انجام می‌دهند، بتوانند آماری درباره مهاجرت افراد تیم‌های فناور احصا کنند نه اینکه تنها بگویند چه تعداد شرکت دانش بنیان فعال هستند. مشکل این است که ما کامیابی‌ها را بزرگ می‌کنیم اما به نقاط ضعف توجهی نداریم.