به گزارش پردیسان آنلاین، امروزه فضاهای سبز شهری به‌نوعی شریان‌های حیاتی شهرها شناخته می‌شوند؛ عرصه‌هایی که فراتر از جنبه زیبایی‌شناسی، نقش‌هایی بنیادین در سلامت جسمی و روانی شهروندان و ایجاد تعاملات اجتماعی ایفا می‌کنند.
در جهان مدرن، شهرهایی که به توسعه و نگهداری اصولی فضای سبز توجه دارند، به وضوح شاهد کاهش فشارهای زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت هوا و بهبود شرایط رفاهی و تفریحی مردم هستند، این فضاها به شهروندان امکان می‌دهند تا در دل محیط‌های شهری شلوغ و پر استرس، نفس تازه کنند، لحظاتی آرامش و آسایش را تجربه کنند و در محیط‌هایی سالم به فعالیت‌های ورزشی و تفریحی بپردازند.
در ایران، اهمیت این فضاها دوچندان می‌شود، بخش وسیعی از کشور در اقلیم خشک و نیمه‌خشک واقع شده و کمبود منابع آبی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی محسوب می‌شود، رشد شهرنشینی، توسعه صنعتی و گسترش مناطق مسکونی در کنار محدودیت منابع آب، فشار مضاعفی بر فضاهای سبز شهری وارد کرده است، در چنین شرایطی، فضای سبز تنها یک عنصر تزئینی نیست بلکه عاملی حیاتی برای تعدیل دما، کاهش آلودگی هوا، جذب آلاینده‌ها، کنترل ریزگردها و ایجاد محیطی سالم برای شهروندان است.
از سوی دیگر، این فضاها نقش مهمی در کاهش تنش‌های اجتماعی و ارتقای تعاملات انسانی دارند، پارک‌ها، بوستان‌ها و مسیرهای سبز پیاده‌روی، علاوه بر جنبه تفریحی و رفاهی، فرصتی برای جمع شدن خانواده‌ها، فعالیت‌های گروهی و ایجاد حس تعلق به محیط شهری فراهم می‌کنند، مطالعات متعدد نشان داده‌اند که شهروندانی که به فضای سبز دسترسی کافی دارند، از سلامت روانی و جسمانی بالاتری برخوردارند و تمایل بیشتری به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی دارند.
در این میان، شهر اصفهان با تاریخ و تمدنی چند هزار ساله، نمونه‌ای شاخص از تلاش برای حفظ و توسعه فضای سبز در شرایط محدودیت منابع آبی است، این شهر که زاینده‌رود و شبکه‌های آبیاری تاریخی خود را در اختیار دارد، سال‌هاست با خشکی رودخانه و کاهش منابع آب زیرزمینی مواجه است، با این حال، مدیریت شهری با هدف‌گذاری دقیق و برنامه‌ریزی بلندمدت، توانسته است بخش قابل توجهی از فضای سبز شهر را حفظ کند و به توسعه آن ادامه دهد، ایجاد شبکه‌های جمع‌آوری و تصفیه پساب، احداث تصفیه‌خانه‌های مدرن و بهره‌گیری از منابع آب بازیافتی، نمونه‌ای از اقدامات این شهر برای تأمین آب مورد نیاز باغ‌ها و بوستان‌ها است.
تلاش‌های مدیریت شهری اصفهان نشان می‌دهد که حتی در شرایط کم‌آبی، با برنامه‌ریزی و استفاده بهینه از منابع، می‌توان فضای سبز پایدار ایجاد کرد، توسعه بوستان‌ها و فضاهای سبز با سرانه مناسب، نه‌تنها به زیست‌بوم شهری کمک می‌کند بلکه نقش مؤثری در کاهش اثرات منفی کم‌آبی و تغییرات اقلیمی ایفا می‌کند و این اقدامات به حفظ میراث تاریخی و فرهنگی شهر کمک می‌کنند، چرا که بسیاری از باغ‌ها و فضای سبز تاریخی اصفهان بخش مهمی از هویت شهری و فرهنگی آن محسوب می‌شوند.
علاوه بر این، فضای سبز شهری به‌عنوان ابزاری کارآمد برای کاهش اثرات آلودگی‌های صنعتی و ترافیکی عمل می‌کند، پوشش گیاهی مناسب می‌تواند ذرات معلق هوا را جذب کند، دمای محیط را تعدیل کند و کیفیت اکوسیستم شهری را ارتقا دهد، با این نگاه، فضای سبز نه تنها جاذبه‌ای برای شهروندان و گردشگران است بلکه سرمایه‌ای راهبردی برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی و کم‌آبی به شمار می‌آید.
تجربه اصفهان نشان می‌دهد که اهمیت فضای سبز شهری فراتر از جنبه‌های زیبایی‌شناسی است و حفظ آن نیازمند نگاه جامع، همکاری میان دستگاه‌های مختلف شهری، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی و مدیریت پایدار منابع است؛ هر هکتار فضای سبز، تلاشی برای ایجاد شهرهای زنده، سالم و مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی است و به شهروندان این امکان را می‌دهد تا در محیطی امن، سالم و با کیفیت زندگی کنند.
اصفهان، الگوی مدیریت پایدار فضای سبز
مجتبی حق‌شناس، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: ضرورت برنامه‌ریزی برای توسعه فضای سبز، از آن جهت است که این بخش علاوه بر نقش زیست‌محیطی، در کاهش آلودگی هوا، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری و ایجاد فضاهای مناسب برای گذران اوقات فراغت اهمیت دارد، دسترسی عادلانه به پارک‌ها و بوستان‌ها می‌تواند بخشی از مشکلات اجتماعی و حتی ترافیکی مرتبط با دسترسی شهروندان به فضاهای سبز را کاهش دهد.
وی می‌افزاید: فضای سبز شهری به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌ها در بهبود کیفیت زندگی شهری شناخته می‌شود، اصفهان با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی، همواره مقصدی مهم برای گردشگران بوده و علاوه بر جاذبه‌های فرهنگی، فضای سبز این شهر نیز جزو شاخص‌های مهم هویتی و گردشگری آن به‌شمار می‌رود.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: فضای سبز بخشی جدایی‌ناپذیر از کالبد شهری است و مدیریت صحیح آن، نقشی کلیدی در هماهنگی کاربری‌های مختلف، افزایش جذابیت محیط و ایجاد محیطی دلپذیر برای شهروندان دارد. علاوه بر این، کارکرد تفرجی و رفاهی این فضاها نیز برای شهروندان اهمیت بسیاری دارد.
حق‌شناس تصریح می‌کند: به‌رغم اینکه توسعه فضای سبز یکی از مؤلفه‌های مهم در توسعه پایدار شهرها و شهرنشینی و جزو اقدامات مهم است، صرفاً با توجه به محدودیت منابع آبی در شهر اصفهان تصمیم گرفتیم توسعه‌های چندانی نداشته باشیم مگر اینکه در جهت حفظ سرانه فضای سبز شهروندان باشد.
وی ادامه می‌دهد: امروز شهر اصفهان با بیش از پنج هزار و هفتصد هکتار فضای سبز شهری، یکی از بالاترین سرانه‌ها را در کشور دارد، این دستاورد در شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌کویری این منطقه، نشان‌دهنده درایت و تدبیر مدیران شهری گذشته و حال برای حفاظت و توسعه این سرمایه زیست‌محیطی است.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان افزود: شاخص‌های مهمی همچون سرانه اکولوژیک و سرانه تفرجگاهی، جایگاه ویژه اصفهان را در حوزه مدیریت فضای سبز تثبیت کرده است، سرانه اکولوژیک شامل تمامی فضاهایی از جمله پارک‌ها، بوستان‌ها، رفیوژهای میانی خیابان‌ها، قطعات پراکنده فضای سبز در سطح شهر و کمربندهای سبز اطراف است که تأثیرات مثبت محیط زیستی بر شهر دارند.
در صدد ایجاد کمربند فضای سبز در رینگ چهارم ترافیکی شهر اصفهان هستیم
وی می‌گوید: طبق آمار موجود، سرانه اکولوژیک فضای سبز در اصفهان برای هر نفر ۲۸.۱ متر مربع است، این رقم بالاتر از بسیاری از استانداردهای ملی و بین‌المللی بوده و نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا، تعدیل دما و بهبود اکوسیستم شهری ایفا می‌کند.
حق‌شناس ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، سرانه تفرجگاهی نیز شاخص مهمی در ارزیابی وضعیت فضای سبز محسوب می‌شود، این سرانه شامل فضاهایی است که به‌طور خاص برای استفاده عمومی و گذران اوقات فراغت طراحی شده است، پارک‌های تفرجگاهی با امکاناتی نظیر مسیرهای پیاده‌روی، فضاهای بازی، محل استراحت، امکانات رفاهی و بهداشتی، پاسخگوی بخش قابل توجهی از نیاز شهروندان به تفریح و آرامش هستند.
وی تاکید می‌کند: در اصفهان، سرانه تفرجگاهی برای هر شهروند ۳.۶ متر مربع است که به‌عنوان یکی از رکوردهای ملی شناخته می‌شود و جایگاه ویژه این شهر را در زمینه مدیریت و توسعه فضای سبز شهری تثبیت کرده است.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: احداث پارک مشاهیر در محدوده منطقه ۵ شهرداری اصفهان در عرصه‌ای به وسعت ۲۲ هکتار، احداث بوستان شمس‌الشموس در محدوده منطقه ۸ شهرداری اصفهان و احداث بوستان موعود در محدوده منطقه ۱۴ شهرداری اصفهان از جمله اقدامات در راستای حفظ سرانه فضای سبز در شهر اصفهان است، همچنین در صدد ایجاد کمربند فضای سبز در رینگ چهارم ترافیکی شهر اصفهان هستیم.
نقش فضای سبز در بهبود کیفیت زندگی شهری و رضایت شهروندان
زهرا انواری، دکترای علوم اجتماعی به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: تأثیرات فضای سبز شهری را می‌توان از منظرهای مختلف، از قبیل زیست‌محیطی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی برنامه‌ریزی و بررسی کرد، تمام این ابعاد، زیرمجموعه مفهوم «شهر پایدار» قرار می‌گیرند.
وی می‌افزاید: بهبود ابعاد زنده و غیرزنده شهری، شهرهای پایدارتری را موجب نمی‌شود، بلکه جنبه‌های اجتماعی زندگی شهری نیز باید در نظر گرفته شود، جنبه‌هایی که درنهایت به رضایت مردم و بهبود تجربه‌ها و دریافت‌های آن‌ها از کیفیت محیط زیست همیشگی آن‌ها مربوط است.
دکترای علوم اجتماعی با بیان اینکه توسعه پایدار فضای سبز باید بر اساس نگرشی صحیح به نیازهای زیست‌محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیت‌های شهر صورت بگیرد، ادامه می‌هد: شناخت ساختار بوم‌شناختی منطقه اولین گام است، ساختار بوم‌شناختی شامل ابعاد مختلفی است و عملکردهای زیست‌محیطی مختلفی دارد.
انواری با بیان اینکه پارک‌ها هرچند کوچک می‌توانند از لحاظ کاهش آلودگی صوتی، آلودگی هوا و افزایش رطوبت و اکسیژن برای ساکنان محله‌های اطراف مفید باشند، اظهار می‌کند: پارک فضایی صرفاً طبیعی نیست، بلکه فضای اجتماعی زنده است، فضاهای سبز شهری یکی از مهم‌ترین گونه‌های عرصه‌های عمومی شهری هستند، عرصه عمومی شهری محلی برای ارتباط غریبه‌ها با یکدیگر صرف نظر از پیشینه، موقعیت اقتصادی، قومیت یا تفکرشان است.
وی تصریح می‌کند: فضای سبز شهری ممکن است بر گروه‌های جمعیتی مختلف تأثیر یکسانی نداشته باشد، در این صورت باید با برنامه‌ریزی‌های مشخص این مسئله به نفع گروه‌های ضعیف‌تر همچون زنان، کودکان، اقوام، سالمندان، فقرا و معلولان اصلاح شود تا همه بتوانند از این فضا به اندازه یکسان استفاده کنند.
دکترای علوم اجتماعی خاطرنشان می‌کند: پارک‌ها از جمله مکان‌های عمومی هستند که بیشتر از دیگر مکان‌های عمومی در شهر امکان برقراری ارتباط میان افراد از اقشار مختلف را فراهم می‌کنند، چرا که ظرفیت بیشتری برای ایجاد دربرگیرندگی اجتماعی در پارک در مقایسه با سایر مکان‌ها دارند.
به گزارش پردیسان آنلاین، حفظ و توسعه فضاهای سبز شهری تنها یک اقدام زیباسازی محیطی نیست، بلکه سرمایه‌ای راهبردی برای سلامت جسمی و روانی شهروندان و تضمینی برای پایداری زیست‌محیطی شهرها به شمار می‌آید، این فضاها با ایجاد فرصت‌های تعامل اجتماعی، کاهش استرس‌های روزمره و بهبود کیفیت هوا، به‌طور مستقیم بر ارتقای سطح زندگی شهری اثر می‌گذارند و نقشی اساسی در سازگاری شهرها با تغییرات اقلیمی ایفا می‌کنند.
از سوی دیگر، شهرهایی که به مدیریت پایدار فضای سبز اهمیت می‌دهند، نه‌تنها جذابیت بیشتری برای گردشگران و سرمایه‌گذاران خواهند داشت، بلکه محیطی سالم‌تر و کارآمدتر برای نسل‌های آینده فراهم می‌کنند، بنابراین توجه به توسعه متوازن، نگهداری اصولی و استفاده از منابع پایدار برای مدیریت فضای سبز باید به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی مدیریت شهری و مشارکت شهروندان قرار گیرد.
