به گزارش پردیسان آنلاین، روسیه در روزهای اخیر پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرده که هدف اصلی آن، تمدید مهلت استفاده از سازوکار موسوم به «مکانیسم ماشه» یا همان اسنپ‌بک است، این سازوکار که در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تعریف شده، به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض توافق توسط ایران، تحریم‌های سازمان ملل را به‌طور خودکار بازگردانند. بر اساس توافق اولیه، اعتبار این مکانیسم در هجدهم اکتبر ۲۰۲۵ منقضی خواهد شد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، سه‌شنبه در واکنش به پرسشی در این باره گفت: «ما در جریان پیش‌نویس این قطعنامه هستیم و متن آن را بررسی می‌کنیم. مواضع رسمی جمهوری اسلامی پس از بررسی دقیق اعلام خواهد شد.» با این حال، هنوز جزئیات رسمی پیش‌نویس منتشر نشده است، اما برخی رسانه‌های غربی به نقل از منابع آگاه، بخش‌هایی از آن را بازتاب داده‌اند.
مکانیسم ماشه تمدید می‌شود؟ جزئیات پیش‌نویس روسیه و واکنش‌ها
به روایت رسانه‌های غربی، این سند پیشنهادی روسیه بر تمدید شش‌ماهه دوره اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید دارد و در نتیجه استفاده از مکانیسم ماشه را تا هجدهم آوریل ۲۰۲۶ ممکن می‌سازد. سه بند کلیدی در این پیش‌نویس به چشم می‌خورد:
- تمدید شش‌ماهه دوره ده‌ساله قطعنامه ۲۲۳۱ با قابلیت تمدید مجدد.
- تعلیق بررسی اساسی درباره مسائل مرتبط با اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ در طول دوره تمدید.
- درخواست از طرف‌های اصلی برجام برای ازسرگیری فوری مذاکرات.
در میان این بندها، موضوع «تعلیق بررسی اساسی» بیش از همه مناقشه‌برانگیز بوده است. تحلیلگران غربی، از جمله لارنس نورمن خبرنگار وال‌استریت ژورنال، این بند را تلاشی از سوی روسیه برای غیرممکن ساختن فعال‌سازی مکانیسم ماشه در دوره تمدید تلقی کرده‌اند. به اعتقاد آن‌ها، اگر بررسی‌های اساسی در این مدت تعلیق شود، امکان استفاده از این اهرم فشار در عمل از بین می‌رود. بر همین اساس، پیش‌بینی می‌شود که آمریکا و سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) با این پیشنهاد مخالفت کنند و حتی این قطعنامه نتواند به ۹ رأی مثبت لازم در شورای امنیت دست پیدا کند.
دوگانگی غرب؛ مخالفت علنی، رضایت پنهان
در ظاهر، تحلیل نورمن و هم‌فکرانش منطقی به نظر می‌رسد؛ غرب نمی‌خواهد دست خود را از آخرین ابزار فشار علیه ایران خالی کند. اما از زاویه‌ای دیگر، ممکن است اروپا و آمریکا در خفا چندان هم با این اقدام روسیه مخالف نباشند. به بیان دیگر، مخالفت علنی آن‌ها بیشتر برای حفظ موضع سیاسی است و نه نشانه واقعی از نگرانی. چراکه تمدید مکانیسم ماشه -هرچند با تغییراتی- همچنان به غرب اجازه می‌دهد اهرم فشار ارزشمند خود را در زمان مناسب فعال کند.
مکانیسم ماشه برای غرب چه اهمیتی دارد؟
فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای بازگشت همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است؛ تحریم‌هایی که در صورت لغو اعتبار این سازوکار، دیگر به راحتی قابل بازگرداندن نیستند. پس از انقضای این مکانیزم در اکتبر ۲۰۲۵، هرگونه تلاش برای اعمال تحریم‌های تازه در شورای امنیت با سد وتوی روسیه و چین روبه‌رو خواهد شد، بنابراین تمدید این مهلت به غرب فرصت می‌دهد تا آخرین تیر خود در خشاب دیپلماسی را حفظ کند.
به همین دلیل است که بسیاری از تحلیلگران بر این باورند غرب علاقه‌ای ندارد این ابزار حقوقی و بین‌المللی را از دست بدهد، حتی اگر در حال حاضر قصد استفاده از آن را نداشته باشند، وجود این تهدید بالقوه می‌تواند تهران را در حالت قطعیت نداشتن نگه دارد و در هر مذاکره‌ای به‌عنوان یک اهرم امتیازگیری عمل کند.
بُعد منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی
حفظ مکانیسم ماشه تنها به موضوع ایران محدود نمی‌شود، اروپا در جبهه اوکراین نیز به‌دنبال ابزارهای حقوقی و ساختاری برای افزایش فشار بر روسیه است. از نگاه برخی تحلیلگران، تجربه فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران می‌تواند الگویی برای ایجاد رژیم‌های تحریمی مشابه علیه روسیه باشد، بنابراین تمدید این سازوکار هم‌زمان به اروپا امکان می‌دهد یک «زیرساخت تحریمی» آماده در اختیار داشته باشد.
از سوی دیگر، شرایط میدان اوکراین و مذاکرات احتمالی میان مسکو و غرب نیز به این پرونده گره خورده است. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که روسیه ممکن است در قبال پذیرش یا تصویب این قطعنامه، امتیازاتی در حوزه اوکراین بدهد. به عبارت دیگر، کرملین از پرونده هسته‌ای ایران به‌عنوان یک کارت در بازی بزرگ‌تر خود با ناتو و آمریکا بهره‌برداری می‌کند.
پیشنهاد روسیه می‌تواند ابزار اسنپ‌بک اروپا را تضعیف کند
محمد علی شفیعی، کارشناس مسائل آمریکا در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: پیشنهاد روسیه درباره تمدید قطعنامه از دو منظر قابل بررسی است. نخست، باید از جنبه حقوقی پیگیری شود و مشخص شود که چنین اقدامی تا چه اندازه امکان‌پذیر است و می‌توان مانع فعال‌سازی آن شد یا خیر. برداشت ما این است که اروپایی‌ها چنین ظرفیتی برای استفاده ندارند و این دیدگاه بعدها توسط کارشناسان بی‌طرف بین‌المللی نیز تأیید خواهد شد، بنابراین لازم است کارشناسان حقوق بین‌الملل نیز در این روند همراه شوند.
وی افزود: در مسیر موازی، روسیه بندی را در پیشنهاد خود ذکر کرده است که بر اساس آن امکان استفاده اروپایی‌ها از مکانیسم اسنپ‌بک در دوره تمدید محدود می‌شود، اگر این تفسیر درست باشد، می‌تواند نکته مثبتی برای ما باشد. در واقع، اگر قطعنامه ۲۲۳۱ بر مبنای این پیشنهاد تمدید شود، اروپایی‌ها دیگر امکان استفاده از بند اسنپ‌بک را نخواهند داشت، واکنش منفی اروپایی‌ها به این موضوع و احتمال پایین تصویب آن در شورای امنیت نشان می‌دهد که این برداشت، صحیح است.
کارشناس مسائل آمریکا تصریح کرد: در مجموع، این روند می‌تواند به نفع ایران باشد، زیرا هم تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ ادامه پیدا می‌کند و هم ابزار اسنپ‌بک تضعیف یا حذف خواهد شد، با این حال اگر ایران به سمت پیشنهاد اروپایی‌ها برای تمدید کامل حرکت کند که شامل حفظ تحریم‌ها و تداوم حق اسنپ‌بک برای اروپا است این یک حرکت بسیار خطرناک خواهد بود و فشار دائمی را بر کشور حفظ می‌کند.
شفیعی در پاسخ به این پرسش که آیا سلسله مذاکرات وزارت امور خارجه می‌تواند نتیجه مشخصی داشته باشد، گفت: بعید می‌دانم این گفت‌وگوها به نتیجه خاصی برسد. باز نگه داشتن مسیر مذاکرات فی‌نفسه اقدام بدی نیست، اما باید مشخص باشد که هدف ایران از این مذاکرات چیست. تا کنون، نگاه تیم ایرانی بیشتر معطوف به دریافت یک تضمین اولیه بوده بر پایه اینکه در جریان مذاکرات، حمله نظامی به ایران انجام نمی‌شود، در حالی‌که اروپایی‌ها هرگز چنین تضمینی نخواهند داد، به‌عنوان مثال، آلمان در زمان حمله رژیم صهیونیستی به ایران از این اقدام استقبال و حتی تشکر کرد و خود را بخشی از این حمله دانست، بنابراین طرف‌های اروپایی از ابزار فشار و تهدید برای پیشبرد مذاکرات استفاده می‌کنند و نباید این رویکرد را پذیرفت.
وی با تأکید بر ضرورت تداوم مذاکرات افزود: مذاکره به خودی خود امر نادرستی نیست، اما حساسیت در این است که چه چیزی داده می‌شود و چه چیزی گرفته می‌شود. اگر این روند هوشمندانه مدیریت نشود، عواقب سنگینی برای ایران خواهد داشت؛ همان‌گونه که در پرونده برجام بسیاری از کارشناسان هشدار داده بودند که بازگشت تحریم‌ها اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
کارشناس مسائل آمریکا درباره حضور کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بوشهر نیز تصریح کرد: بر اساس اعلام رسمی، علت این حضور موضوع تعویض سوخت نیروگاه بوشهر بوده است. از روز نخست نیز روسیه تأکید داشت که این فرایند زیر نظر آژانس انجام شود، بنابراین من این حضور را منفی نمی‌دانم، نیروگاه بوشهر کارکرد امنیتی یا حساسیت ویژه‌ای ندارد، زیرا در آن نه غنی‌سازی انجام می‌شود و نه تجهیزات خاصی نصب است و تنها یک نیروگاه تولید برق محسوب می‌شود.
شفیعی در آخر گفت: آنچه نگران‌کننده است، تلاش وزارت امور خارجه برای استفاده از اهرم سیاسی برای دور زدن قانون مجلس است. امروز نیز در صحن علنی مجلس اعلام شد که اگر قرار است چارچوبی برای بازرسی‌های آژانس نوشته شود، باید به‌طور دقیق مشخص باشد که چه نظارتی صورت خواهد گرفت. متن اولیه‌ای که آژانس ارائه داده، بسیار خطرناک است، زیرا در آن تأکید شده تمام تأسیسات قبل و بعد از حمله باید به‌طور کامل مشخص شوند. اگر دولت بخواهد با اتکا به شعار و رأی مجلس این مسیر را دور بزند، به‌یقین کشور را به سمت خطر بزرگی هدایت خواهد کرد.
به گزارش پردیسان آنلاین، پیش‌نویس روسیه برای تمدید مهلت مکانیسم ماشه را می‌توان بخشی از یک بازی پیچیده دیپلماتیک دانست؛ بازی‌ای که در آن هر بازیگر اهداف چندلایه‌ای را دنبال می‌کند، روسیه با این اقدام، هم می‌خواهد زمان بیشتری برای مذاکرات فراهم آورد و هم به‌طور غیرمستقیم اهرم فشار غرب را محدود کند، در مقابل، اروپا و آمریکا در ظاهر مخالفت می‌کنند، اما واقعیت این است که حفظ چنین ابزاری -حتی به شکل تمدیدشده – برای آن‌ها سودمند خواهد بود.
در نهایت، همه نگاه‌ها به جلسه شورای حکام در اکتبر دوخته شده است. سرنوشت مکانیسم ماشه نه‌تنها آینده برجام، بلکه بخشی از موازنه قدرت در معادلات بین‌المللی را رقم خواهد زد، آیا غرب آخرین تیر در خشاب خود را نگاه می‌دارد یا روسیه موفق می‌شود قواعد بازی را تغییر دهد؟ پاسخ این پرسش به تحولات سریع و غیرقابل پیش‌بینی چند ماه آینده وابسته است.
