پردیسان آنلاین| اشاره/ اخیراً در اینترنت پرسش یاد شده در زیر مطرح شده و آن را به جناب آقای ملکیان نسبت داده اند و من این نسبت را تصدیق نمی کنم، زیرا تصور من از ایشان این است که اگر مشکلی داشته باشند آن را با محققان در موضوع در میان می گذارند. در هر حال از این موضوع می گذریم . اصل سؤال را مطرح می کنیم .

سؤال : در متون مقدس سخنان ناسازگار با خود متون مقدس هم وجود دارند؛(به تعبیر ایشان خردگریز در واقع) ببینید: قرآن مجید در آیۀ ۳۰سوره انبیاء می گوید: (جَعَلنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَیءٍ حَیٍّ) : «هر موجود زنده ای را ما از آب آفریدیم». این از یک طرف. از طرف دیگر جنّیان هم به تعبیر قرآن زنده اند ولی آیه ۱۵ سوره الرّحمن می گوید: (وَ خَلَقَ الجانَّ مِن مّارجٍ مِّن نّار) : «جن را از شعله های مختلط و متحرک آتش خلق کرد!». بنابراین میان این دو آیه چگونه می توان جمع کرد. حالا این دوتا را با هم چکار کنیم؟ گزاره‌های خردگریز و خردستیز، مطابقتشان با واقع محل شک است!!

پاسخ: جا داشت که طرح کننده این شبهه به تفاسیر مراجعه می کرد . اتفاقاً در تفسیر «منیه الطالبین» به قلم حضرت والد(آیت الله العظمی سبحانی) پاسخ این سؤال آمده و کتاب هم چاپ شده است و آن این که : رویکرد آیه مبارکه « وجعلنا من الماء کلی شیء حی » موجودات زنده ای است که برای نوع بشر ملموس است و به تعبیر دیگر؛ آیه ناظر به کلیۀ جاندارانی است که برای انسان از طریق چشم و دست قابل لمس می باشد و امّا موجودات زندۀ فراتر از این، مانند ملائکه و فرشتگان و شیاطین و عقول و نفوس و جنیان از قلمرو این آیه بیرون است .

خطاب قرآن به فلسفه و حکما نیست که موجودات زنده را فراتر از آنچه که ملموس است می دانند، لکن خطاب قرآن به جامعه انسانی است که هر موقع موجود زنده گفته شود، جز آن چه گفته شده، به نظر نمی رسد.

خلاصه اینکه اگر قرآن ریشۀ هر موجود زنده را آب می داند، مقصود زنده های خاصی است که در حیات بشری مطرح است، نه آن چه که از قلمرو ذهن او بیرون است. بنابراین آیه شامل زنده های فوق حس و لمس نیست. (منیه الطالبین؛ ج ۱۸ الی ۷۰)

در این مورد پاسخ دیگری هست که یادآور می شویم و آن اینکه همین سؤال در مورد حضرت آدم(ع) هم مطرح است. قرآن در مواردی، خلقت آدم را از خاک می داند و می فرماید : « کَمَثَلِ آدَم خَلَقَهُ مِن تُراب» [۱]؛ در آیۀ دیگر ریشه انسان را «گِل» می داند و میفرماید «خَلَقَ الإنسانَ مِن طِینٍ» [۲] و مقصود از انسان حضرت آدم است؛ و در آیۀ دیگر ریشۀ خلقت را، گِل چسبنده می داند و می فرماید: «مِن طِینٍ لازبٍ» [۳] .

بنابراین، چگونه می توان با این آیات با آن چه در سوره انبیاء میفرماید: ریشۀ هر موجود زنده ای آب است، جمع کرد؟

پاسخ این است که قرآن به برخی از مراحل خلقت آدم اشاره میکند نه همه مراحل، یکی از همین مراحل، خاک و گل چسبنده و هکذا، ولی از مراحل قبلی چیزی نمی گوید . نه این که آن را نفی می کند.

و به عبارت دیگر؛ آیات مربوط به خلقتِ آدم، ناظر به بیان همۀ مراحل خلقت او نیست، بلکه به مراحل چشمگیر آن اشاره می کند. و لذا از خاک نام برده و سخنی از آب به میان نمی آورد.

عین همین پاسخ در مورد جنیان است. قرآن در سورۀ الرحمن، یک مرحله از مراحل خلقت جنیان را بیان می کند که شعله های آتش است و از مراحل قبلی که ما از آن اطّلاع نداریم، گزارشی نداده. چه بسا ممکن است قبل از مرحلۀ شعله های متحرک، مراحلی بوده که به آب می رسد که ریشه جنیان بوده است و آتش از مراحل پسین است که قرآن از آن نام می برد.