به گزارش پردیسان آنلاین، در شهرهای ایران، محله‌ها بیش از یک محدوده جغرافیایی ساده هستند؛ آن‌ها هویت، خاطرات و فرهنگ جمعی را در خود جای داده‌اند و نقش بی‌بدیلی در شکل‌دهی به زندگی شهری و پیوندهای اجتماعی دارند.
هویت محله‌ای، همان مجموعه ویژگی‌های کالبدی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی است که موجب می‌شود ساکنان نسبت به محیط زندگی خود احساس تعلق کنند و روابط اجتماعی در سطحی عمیق شکل بگیرد؛ در گذشته محلات ایرانی با تمایزات فرهنگی و اقتصادی ساکنان خود شناخته می‌شدند و هر محله با سنت‌ها، سبک زندگی، آداب و رسوم و حتی معماری خاص خود، تصویری منحصربه‌فرد از جامعه شهری ارائه می‌کرد.
این هویت محله‌ای نه‌تنها به ایجاد حس تعلق و افتخار بین ساکنان کمک می‌کرد، بلکه در بسیاری موارد به نوعی امنیت روانی و اجتماعی نیز منجر می‌شد. مردم هر محله با آگاهی از تاریخ و فرهنگ محل زندگی خود، در حفظ و ارتقای فضاهای عمومی، مساجد، حسینیه‌ها، مدارس و بازارها مشارکت فعال داشتند و این خود عامل پایداری اجتماعی و فرهنگی شهرها محسوب می‌شد.
در بسیاری از شهرهای تاریخی ایران، محلات محل شکل‌گیری هویت جمعی، مراکز فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی و بستر ایجاد شبکه‌های اجتماعی بودند که نسل‌ها را به یکدیگر پیوند می‌داد، البته در کنار ابعاد اجتماعی و فرهنگی، بعد کالبدی هویت محله نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ کوچه‌ها، خانه‌ها، بازارها و میدان‌های هر محله، نه‌تنها محیط زیست انسانی را شکل می‌دهند، بلکه تاریخ زندگی شهری را در خود ثبت کرده‌اند.
حفظ این ابعاد کالبدی در کنار توسعه شهری مدرن، به ساکنان امکان می‌دهد تا در محیطی آشنا و متناسب با فرهنگ محلی زندگی کنند و از تجربه شهری معنادار بهره‌مند شوند. در واقع، هویت محله‌ای ترکیبی است از تاریخ، فرهنگ، معماری و رفتار اجتماعی که در کنار هم، شهر را زنده و پویا نگه می‌دارند.
در میان شهرهای ایران، اصفهان به‌دلیل قدمت تاریخی و تنوع فرهنگی، نمونه‌ای ممتاز از اهمیت هویت محله‌ای است؛ محلات قدیمی این شهر از جمله دردشت، رهنان، جویباره، پاچنار، مردآویج، طوقچی، خواجو، جی، لنبان و جلفا هر یک بازتاب‌دهنده بخشی از تاریخ، فرهنگ و ساختار اجتماعی اصفهان هستند.
این محلات نه‌تنها محل زندگی مردم، بلکه مرکز فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی، صحنه شکل‌گیری پیوندهای خانوادگی و اجتماعی و نگهبان سنت‌های آئینی شهر بوده‌اند. حضور مساجد تاریخی، هیئت‌های مذهبی، بازارهای محلی و کاروانسراها، همگی نشان‌دهنده آن است که هر محله بخش مهمی از پیکره فرهنگی و اجتماعی اصفهان را تشکیل می‌دهد.
هویت محله‌ای در اصفهان به‌ویژه در قالب آئین‌ها و مراسم مذهبی نمود دارد. مردم حتی پس از مهاجرت به مناطق دیگر شهر، همچنان با محلات قدیمی خود پیوند دارند؛ در ایام خاص مذهبی به محله بازمی‌گردند، در هیئت‌ها شرکت و از مساجد محل بازدید می‌کنند و این تعلق فرهنگی و احساسی، ریشه در خاطرات مشترک محله‌ای دارد و نشان می‌دهد که هویت محله‌ای، بیش از یک سازه فیزیکی، یک تجربه اجتماعی و فرهنگی زنده است.
تحقیقات شهری و تجربیات عملی نشان می‌دهند که تقویت هویت محله‌ای نه‌تنها موجب حفظ میراث فرهنگی و تاریخی شهر می‌شود، بلکه در توسعه پایدار شهری، مدیریت بهتر فضاهای عمومی و افزایش مشارکت اجتماعی شهروندان نقش اساسی دارد؛ برنامه‌ریزی شهری مبتنی بر هویت محله‌ای، توجه همزمان به ابعاد کالبدی، اجتماعی و فرهنگی را تضمین می‌کند و امکان طراحی پروژه‌ها و خدمات شهری متناسب با نیاز و روح محله را فراهم می‌آورد.
هویت محله‌ای، راز پایداری فرهنگ و تاریخ اصفهان
عباس حاج‌رسولی‌ها، رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به موضوع هویت محله‌ای در شهر اصفهان به خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار می‌کند: در گذشته مردم برای محله خود ارزش بسیاری قائل بودند و با افتخار از آن یاد می‌کردند، اما این حس تعلق در سال‌های اخیر تا حدودی کمرنگ شده است و مردم آن دوران محله‌شان را بخشی از هویت خود می‌دانستند و این باور را داشتند که محل زندگی‌شان شناسنامه فرهنگی و اجتماعی آن‌ها است.
وی ادامه می‌دهد: به عنوان مثال در محله‌هایی همچون سلیمی مردم نه‌تنها از محل زندگی خود با افتخار سخن می‌گفتند، بلکه برای حفظ آن تلاش می‌کردند و این محلات گاه بیش از صد سال قدمت دارند و بسیاری از مردم همچنان نسبت به بازسازی و نوسازی آن‌ها دغدغه‌مندند، چراکه بعضی ساخت‌وسازها در آن محدوده‌ها هنوز وضعیت قانونی مشخصی ندارند.
حاج‌رسولی‌ها با اشاره به سابقه تاریخی محلات قدیمی اصفهان تصریح می‌کند: محلات اصفهان، تنها یک محدوده شهری نیستند، بلکه حامل ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی‌اند و هر محله هویتی دارد که در طول سالیان شکل گرفته و نسل به نسل منتقل شده است؛ در گذشته مردم به محله خود عُلقه فرهنگی عمیقی داشتند؛ هر کس با محله خود احساس تعلق داشت و این حس، پیوندی میان خانواده‌ها و نسل‌ها ایجاد می‌کرد.
وی می‌افزاید: محلات اصفهان، به‌ویژه از نظر حیات مذهبی، دارای هویت و تاریخ ویژه‌ای هستند و در هر محله مسجدی وجود داشت که مرکز گردهمایی مردم بود، هیئت مذهبی و روحانی آن محله نیز بخشی از ساختار فرهنگی آن به شمار می‌رفت، به‌عنوان مثال هیئت‌های قدیمی و مساجد تاریخی هر محله، تاریخ شکل‌گیری خاص خود را دارند و هویت مذهبی و اجتماعی ساکنان از دل همین نهادها شکل گرفته است.
رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر اصفهان با تأکید بر اهمیت حفظ و تقویت این میراث فرهنگی می‌گوید: محلات قدیمی همچون علی‌شاه یا سلیمی هر یک بازتاب‌دهنده بخشی از هویت تاریخی اصفهان هستند، همین محلات در طول تاریخ، با شکل‌گیری روابط اجتماعی، مذهبی و فرهنگی، ساختار و هویت شهر را شکل داده‌اند و به همین دلیل است که در پروژه‌های شهری جدید نیز باید رویکرد محله‌محور مدنظر قرار گیرد؛ یعنی طرح‌ها و برنامه‌ها متناسب با شناسنامه فرهنگی و تاریخی هر محله تدوین و اجرا شوند.
وی می‌افزاید: مجموع این محلات است که شهر اصفهان را می‌سازد؛ هر محله، خشت و بنایی از پیکره فرهنگی و اجتماعی این شهر است، اگر محلات را از یاد ببریم، بخشی از هویت تاریخی اصفهان را از دست خواهیم داد و محلات در طول تاریخ، جایگاه خانواده، پیوندهای اجتماعی و باورهای مذهبی بوده‌اند و نباید اجازه دهیم که این پیوندها گسسته شود.
احیای هویت محله‌ای باید در محور سیاست‌گذاری‌های شهری قرار گیرد و ما در اجرای پروژه‌های شهری، نگاه محله‌محور را تقویت کنیم
حاج‌رسولی‌ها با اشاره به خاطرات و پیوندهای ماندگار مردم با محلات خود تصریح می‌کند: بسیاری از مردم حتی اگر از محله‌های قدیمی خود به مناطق دیگر شهر مهاجرت کرده باشند، هنوز با محله‌شان ارتباط دارند و در مراسم مذهبی و آئینی، به محل سابق خود بازمی‌گردند، در هیئت‌ها شرکت می‌کنند و در مساجد محله‌شان حضور می‌یابند که این دلبستگی فرهنگی و احساسی، ریشه در دوران کودکی و خاطرات مشترک محله‌ای دارد.
وی اضافه می‌کند: من افرادی را می‌شناسم که سال‌ها در محله‌های مرکزی شهر زندگی کرده‌اند، اما هنوز در ایام خاص مذهبی همچون محرم، به محله قدیمی خود بازمی‌گردند و در مراسم شرکت می‌کنند؛ حتی کسانی که در دو محله زندگی کرده‌اند، ارتباط خود را با هر دو محله حفظ کرده‌اند پ این موضوع نشان می‌دهد که حس و تعلق محله‌ای در ناخودآگاه مردم اصفهان هنوز زنده است.
حاج‌رسولی‌ها می‌گوید: هویت محله‌ای در اصفهان به‌ویژه در قالب آئین‌ها و مراسم مذهبی نمود پیدا می‌کند؛ حسینیه‌ها، مساجد، تکیه‌ها و هیئت‌های هر محله، نقش مؤثری در حفظ این هویت داشته‌اند و مردم هنوز هم با افتخار از هیئت محله خود یاد می‌کنند، در مراسم‌ها شرکت می‌نمایند و حتی اگر در بخش‌های دیگر شهر سکونت داشته باشند، به محل قدیمی خود سر می‌زنند.
وی تأکید می‌کند: فرهنگ محله‌گرایی بخشی از هویت اصیل اصفهان است و مردم نباید محلات خود را فراموش کنند، چراکه این محلات حافظ تاریخ اجتماعی، مذهبی و فرهنگی شهر هستند و هر محله روایتگر بخشی از تاریخ اصفهان است و از مجموع این روایت‌ها، پیکره اصلی شهر شکل می‌گیرد.
رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: احیای هویت محله‌ای باید در محور سیاست‌گذاری‌های شهری قرار گیرد و ما در اجرای پروژه‌های شهری، نگاه محله‌محور را تقویت کنیم تا هر پروژه متناسب با فرهنگ، تاریخ و ساختار اجتماعی همان محله طراحی شود که اگر این نگاه محله‌ای تقویت شود، شهر اصفهان می‌تواند ریشه‌های فرهنگی خود را حفظ کرده و به آینده‌ای مبتنی بر هویت تاریخی و اجتماعی اصیل خود گام بردارد.
حفظ هویت محله‌ها کلید توسعه پایدار و مشارکت اجتماعی شهری است
جواد رحمانی، دکترای شهرسازی درباره نقش محلات در شکل‌دهی هویت شهری اظهار می‌کند: محله‌ها در کالبد شهر وجود دارند و محیطی برای زندگی شهری محسوب می‌شوند که دارای خصوصیات یکدست و مشابه بوده و ناظر می‌تواند به راحتی به آن‌ها وارد شود.
وی می‌افزاید: در گذشته محله‌ها بیش از امروز از یکدیگر متمایز بوده‌اند، زیرا علاوه بر سیمای محل، ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی ساکنان نیز با یکدیگر متفاوت بوده است.
دکترای شهرسازی ادامه می‌دهد: یکی از عناصر اصلی و مهم در ارتقای معنا و هویت شهری، محلات شهر هستند. طی سال‌های متمادی، محلات بخشی جدا نشدنی از محیط شهری بوده‌اند و بخش زیادی از بازشناسی و بازمعنایی هویت شهر بر عهده محله‌ها است.
رحمانی تصریح می‌کند: محلات می‌توانند احساس هویت و تعلق به محیط را در میان ساکنان گسترش دهند و این احساس، روح مشارکت را توسعه داده و سبب بهبود محیط زندگی می‌شود.
وی با تأکید بر لزوم بررسی ابعاد اجتماعی و فرهنگی محله‌ها می‌گوید: «برای شناخت جایگاه محلات در شهرهای تاریخی ایران، نمی‌توان تنها به فضای کالبدی توجه کرد؛ بلکه باید همزمان ابعاد اجتماعی و فرهنگی نیز تحلیل شوند و ارتباط تنگاتنگ میان این دو بعد در مفهوم هویت شهری شناخته شود.
دکترای شهرسازی می‌افزاید: در تحلیل هویت شهری، باید به زمان، مکان، قومیت، اعتقادات، آداب و رسوم، زبان مشترک، گویش‌ها و پوشش‌های محلی توجه ویژه داشت. هویت ریشه در تاریخ زندگی اجتماعی انسان‌ها دارد و دارای بعد زمانی و مکانی است. شناخت محلات، نقش مهمی در شناسایی هویت شهرها دارد.
رحمانی خاطرنشان می‌کند: با توجه به چندبعدی بودن ابعاد هویتی شهر و محلات شهری، اتخاذ یک رویکرد جامعه‌نگر و سیستمی که تمامی ابعاد را با هم در نظر بگیرد، اجتناب‌ناپذیر و ضروری است.
وی ادامه می‌دهد: ضرورت این رویکرد در شهر، با مشخص شدن عناصر و شاخص‌های سازنده شهری، جایگاه محلات در شهر و جامعه و نحوه ارتباط آن‌ها با ساکنان شناسایی می‌شود.
دکترای شهرسازی درباره راهکارهای تقویت کیفیت فضاهای شهری و هویت محله‌ها بیان می‌کند: می‌توان با تقویت و حفظ کارکردهای متناسب با تصویر ذهنی شهروندان از آن فضا، ساماندهی کاربری‌های مختلف تجاری و اداری، تنوع و تقویت فعالیت‌های جاذبه گردشگر و شهروندان در گروه‌های مختلف سنی و جلوگیری از ایجاد ساختمان‌های جدید الاحداث با مصالح ناهمگن با محله به ویژه در اطراف عناصر با ارزش، هویت محلات را تقویت کرد.
رحمانی خاطرنشان می‌کند: با مشارکت فعال شهروندان، استفاده از ظرفیت ساکنان در برنامه‌ریزی محلات و ایجاد فرصت برای حضور آن‌ها در مدیریت فضاهای شهری، می‌توان حس تعلق و مشارکت اجتماعی را گسترش داد.
وی تاکید می‌کند: محلات نه‌تنها فضاهای زیستی هستند، بلکه بسترهای اجتماعی و فرهنگی‌اند که شکل‌دهنده روح شهر و هویت جمعی آن محسوب می‌شوند؛ برنامه‌ریزی شهری هوشمند و مبتنی بر مشارکت شهروندان، همراه با حفاظت از کالبد و فرهنگ محله‌ها، می‌تواند محیط شهری پایدار و معنادار ایجاد کند که نیازهای نسل امروز و فردا را پاسخگو باشد.
به گزارش پردیسان آنلاین، هویت محله‌ای، قلب تپنده شهرهای ایران است و این هویت، حافظ خاطرات، سنت‌ها و ارزش‌های جمعی، عامل ایجاد حس تعلق و مشارکت اجتماعی و موتور محرکه پایداری فرهنگی و اجتماعی شهرهاست. در اصفهان، هر محله نه‌تنها یک محیط زیستی، بلکه یک بستر فرهنگی و اجتماعی زنده است که روایتگر تاریخ، فرهنگ و هویت شهر است و بدون آن، نمی‌توان تصویر واقعی و جامع از پویایی شهری داشت.
