به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، گسترش هوش مصنوعی در خدمات شهری طی دهه اخیر، چشم‌انداز تازه‌ای از مدیریت هوشمند، بهره‌وری بالا و زندگی شهری پایدار را ترسیم کرده است. این فناوری با فراهم‌سازی امکان تحلیل سریع داده‌های شهری، بهینه‌سازی مصرف انرژی، پیش‌بینی نیازهای حمل‌ونقل و ارتقای پاسخ‌گویی در شرایط اضطراری، توانسته است کیفیت خدمات عمومی را به‌طور چشم‌گیری افزایش دهد. استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین در مدیریت ترافیک، جمع‌آوری زباله و نظارت بر زیرساخت‌ها نیز موجب کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش رضایت شهروندان شده است. در بعضی شهرها، هوش مصنوعی در طراحی فضاهای عمومی، تخصیص منابع شهری و برنامه‌ریزی توسعه پایدار نیز نقش فعالی ایفا کرده و به تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و عادلانه‌تر کمک کرده است.
در کنار این مزایا، چالش‌های جدی در حوزه امنیت داده، حریم خصوصی و اخلاق الگوریتمی نیز پدید آمده‌اند که توجه سازمان‌های شهری، حقوق‌دانان و شهروندان را به خود جلب کرده‌اند. نگرانی‌هایی درباره نحوه جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و استفاده از داده‌های شخصی، احتمال تبعیض الگوریتمی در تخصیص خدمات و نبود شفافیت در فرایندهای تصمیم‌گیری ماشینی، از جمله مسائلی هستند که نیازمند بررسی دقیق و تدوین چهارچوب‌های حقوقی و اخلاقی روشن در سطح شهری و ملی هستند.
این چالش‌ها به‌ویژه زمانی پررنگ‌تر می‌شوند که فناوری‌های هوشمند بدون نظارت کافی یا مشارکت عمومی در زیرساخت‌های شهری به‌کار گرفته شوند. نمونه‌هایی از این تعارض میان نوآوری بر پایه فناوری و دغدغه‌های اجتماعی در پروژه‌های بزرگ شهری قابل مشاهده است. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های این تعارض، پروژه سایدواک تورنتو است. این طرح بلندپروازانه با هدف ساخت یک شهر هوشمند نمونه در منطقه بندری تورنتو آغاز شد، اما در نهایت به‌دلیل نگرانی‌های گسترده درباره مالکیت داده‌ها و حقوق شهروندی، متوقف شد.
پروژه سایدواک تورنتو (Sidewalk Toronto) در اکتبر سال ۲۰۱۷ توسط شرکت سایدواک لبز، زیرمجموعه شرکت آلفابت (شرکت مادر گوگل) و با همکاری سازمان «واترفرانت تورنتو (سازمان دولتی توسعه ناحیه ساحلی)» آغاز شد. هدف اصلی این طرح، بازآفرینی منطقه بندری کی‌ساید به‌عنوان یک شهر هوشمند پایدار، فراگیر و بر پایه فناوری بود. این پروژه در چشم‌انداز اولیه، قرار بود با استفاده از فناوری‌های نوین، زیرساخت‌های دیجیتال و طراحی شهری بر پایه داده، الگویی جهانی برای شهرهای آینده ارائه دهد. بر اساس برنامه‌ریزی‌های منتشرشده، این طرح می‌توانست تا سال ۲۰۴۰ بیش از ۴۴ هزار فرصت شغلی ایجاد کند، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا ۸۹ درصد کاهش دهد، واحدهای مسکونی با قیمت ۴۰ درصد پایین‌تر از نرخ بازار عرضه کند و حمل‌ونقل عمومی و پیاده‌محور را به‌طور چشم‌گیری ارتقا دهد. این اهداف در قالب سندی با عنوان طرح جامع نوآوری و توسعه منتشر شد که شامل سه جلد اصلی درباره توسعه شهری، نوآوری‌های بر پایه فناوری و همکاری‌های سازمانی بود.
بحران اعتماد عمومی و چالش‌های حقوقی
با وجود اهداف بلندپروازانه، پروژه سایدواک تورنتو به‌سرعت با موجی از انتقادات عمومی، نگرانی‌های حقوقی و اعتراضات مدنی روبه‌رو شد. یکی از نخستین چالش‌ها، نحوه جمع‌آوری داده‌ها از فضاهای عمومی بود. سایدواک لبز قصد داشت داده‌هایی از خیابان‌ها، پارک‌ها، فروشگاه‌ها، حیاط‌های ساختمان‌ها و حتی رفتارهای حرکتی شهروندان جمع‌آوری کند. این داده‌ها شامل اطلاعاتی درباره رفت‌وآمد، الگوهای مصرف، تعاملات اجتماعی و استفاده از فضاهای شهری بود. اگرچه شرکت ادعا می‌کرد داده‌ها به‌صورت ناشناس یا غیرقابل شناسایی جمع‌آوری می‌شوند، اما کارشناسان هشدار دادند که فرایند «ناشناس‌سازی» همیشه قابل اعتماد نیست و خطر بازشناسایی افراد وجود دارد. این نگرانی به‌ویژه زمانی جدی‌تر شد که مشخص شد برخی از داده‌ها می‌توانند با ترکیب اطلاعات جانبی، هویت افراد را آشکار کنند.
مسئله دیگر، نبود سازوکار شفاف برای رضایت شهروندان بود. طبق قوانین حریم خصوصی کانادا، جمع‌آوری داده‌های شخصی نیازمند رضایت صریح افراد است. سایدواک لبز پیشنهاد داد از نمادهای بصری همچون نصب تابلوهایی در محل جمع‌آوری داده‌ها برای اطلاع‌رسانی استفاده شود، اما منتقدان این روش را ناکافی دانستند و تأکید کردند که شهروندان باید به‌صورت فعال و آگاهانه در فرایند تصمیم‌گیری و طراحی سیستم‌های هوش مصنوعی مشارکت داشته باشند. بسیاری از ساکنان تورنتو احساس کردند که در این پروژه نه به‌عنوان ذی‌نفعان اصلی خدمات شهری، بلکه فقط به‌عنوان منابع داده دیده می‌شوند.
یکی از جنجالی‌ترین بخش‌های طرح، پیشنهاد ایجاد یک سازمان مستقل برای مدیریت داده‌ها بود که نه دولتی بود و نه به‌طور کامل خصوصی. این سازمان قرار بود داده‌های جمع‌آوری‌شده را در یک «استخر داده عمومی» نگهداری کند و امکان استفاده از آن را برای همه فراهم کند. در نگاه نخست، این ایده می‌توانست به نوآوری و شفافیت کمک کند، اما منتقدان هشدار دادند که چنین ساختاری می‌تواند به سوءاستفاده از داده‌ها، انحصار اطلاعات و تضعیف حاکمیت عمومی منجر شود. پرسش‌هایی درباره مالکیت داده‌ها، نحوه دسترسی، امنیت اطلاعات و مسئولیت حقوقی در صورت نقض حریم خصوصی، به‌سرعت به موضوعات داغ رسانه‌ای و سیاسی تبدیل شدند.
توقف پروژه و درس‌های جهانی برای شهرهای هوشمند
واکنش عمومی به پروژه نشان‌دهنده بحران اعتماد بود. در نظرسنجی که در ژوئیه ۲۰۱۹ توسط مؤسسه نظرسنجی «فوروم پل» انجام شد، تنها ۳۸ درصد از شهروندان تورنتو با این پروژه آشنایی داشتند، اما از میان آن‌ها، ۶۰ درصد به شرکت سایدواک لبز اعتماد نداشتند که داده‌هایشان را به‌درستی مدیریت کند. این بی‌اعتمادی عمومی، همراه با فشارهای سیاسی، نگرانی‌های حقوقی و افزایش قیمت زمین در منطقه کی‌ساید، در نهایت موجب شد شرکت در مه ۲۰۲۰ پروژه را به‌طور کامل متوقف کند. سایدواک لبز در بیانیه رسمی منتشرشده، اعلام کرد که شرایط اقتصادی و دست نیافتن به توافق با سازمان‌های دولتی، ادامه پروژه را غیرممکن کرده است.
پروژه سایدواک تورنتو با وجود توقف اجرایی، به‌عنوان یک نقطه عطف در بحث‌های جهانی درباره اخلاق هوش مصنوعی در خدمات شهری شناخته می‌شود. این تجربه نشان داد که نوآوری بر پایه فناوری، اگر بدون مشارکت واقعی شهروندان، شفافیت سازمانی و نظارت دموکراتیک اجرا شود، می‌تواند به بحران اعتماد، اعتراض اجتماعی و شکست سیاسی منجر شود. درس‌های کلیدی این تجربه شامل ضرورت شفافیت کامل در جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها، لزوم مشارکت واقعی مردم در طراحی الگوریتم‌ها و زیرساخت‌های دیجیتال، ایجاد سازمان‌های نظارتی مستقل با پاسخ‌گویی عمومی و توجه به عدالت دیجیتال و جلوگیری از تبعیض الگوریتمی است.
بازنگری در مسیر توسعه شهری
توقف رسمی پروژه سایدواک تورنتو در مه ۲۰۲۰ نقطه پایانی بر همکاری میان شرکت سایدواک لبز و سازمان دولتی سازمان واترفرانت تورنتو بود، اما به معنای پایان توسعه منطقه کی‌ساید تلقی نشد. در واقع، این توقف به‌عنوان فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های شهری، اصلاح رویکردهای بر پایه فناوری و تقویت اصول اخلاقی در طراحی شهر هوشمند مورد استفاده قرار گرفت. سازمان واترفرانت تورنتو که مسئول توسعه ناحیه ساحلی شهر است، تصمیم گرفت با حفظ اهداف اولیه پروژه، اما با حذف جنبه‌های بحث‌برانگیز آن، مسیر جدیدی را برای بازآفرینی کی‌ساید ترسیم کند.
سازمان واترفرانت تورنتو در سال ۲۰۲۲، فراخوانی عمومی برای انتخاب تیم توسعه‌دهنده جدید منتشر کرد. این فراخوان با تأکید بر شفافیت، پایداری، مقرون‌به‌صرفه بودن مسکن و مشارکت اجتماعی طراحی شد و در نهایت، کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های دریم آنلیمیتد و گریت گالف به‌عنوان توسعه‌دهندگان منتخب معرفی شدند. این دو شرکت کانادایی با سابقه‌ای در طراحی پروژه‌های شهری، متعهد شدند طرحی ارائه دهند که ضمن حفاظت از بافت اجتماعی تورنتو، از فناوری‌های هوشمند در چهارچوب‌های حقوقی و اخلاقی استفاده کند.
برنامه جدید توسعه کی‌ساید که در سال ۲۰۲۳ رونمایی شد، شامل ساخت پنج برج مسکونی، یک مرکز فرهنگی، فضاهای عمومی گسترده، مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و زیرساخت‌های سبز برای مدیریت انرژی و آب است. یکی از اهداف کلیدی این طرح، ساخت بیش از ۸۰۰ واحد مسکونی مقرون‌به‌صرفه است که دسترسی به مسکن را برای گروه‌های متوسط و کم‌درآمد تسهیل می‌کند. طراحی پروژه به‌گونه‌ای انجام شده که صددرصد انرژی مصرفی آن از منابع تجدیدپذیر تأمین شود و سیستم‌های مدیریت پسماند و تهویه طبیعی در آن به‌کار گرفته شوند.
استفاده از هوش مصنوعی و داده‌های شهری همچنان بخشی از طرح توسعه است، اما با تفاوت‌های اساسی نسبت به مدل سایدواک لبز؛ در نسخه جدید، جمع‌آوری داده‌ها تنها در حوزه‌های عملکردی همچون مصرف انرژی، ترافیک و نگهداری زیرساخت‌ها انجام می‌شود و هیچ‌گونه داده رفتاری یا شخصی از شهروندان بدون رضایت صریح جمع‌آوری نمی‌شود. تمام الگوریتم‌های مورد استفاده نیز باید در چهارچوب مقررات فدرال و استانی ثبت و قابل بررسی باشند. واترفرانت تورنتو اعلام کرده است هیچ سازمان خصوصی حق مالکیت انحصاری بر داده‌های شهری را نخواهد داشت و تمام داده‌ها تحت نظارت عمومی و با رعایت اصول حریم خصوصی مدیریت خواهد شد.
در کنار اصلاحات بر پایه فناوری، مشارکت شهروندان نیز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی پروژه جدید تعریف شده است. جلسات عمومی، نظرسنجی‌های محله‌ای و پلتفرم‌های دیجیتال برای دریافت بازخورد شهروندان به‌صورت منظم برگزار می‌شود. نمایندگان محله‌ای در جلسات طراحی و تصمیم‌گیری حضور دارند و حق اظهار نظر درباره طرح‌ها و تغییرات را دارند. این مدل مشارکتی، برخلاف تجربه پیشین، تلاش دارد اعتماد عمومی را بازسازی و توسعه شهری را با نیازهای واقعی جامعه هم‌راستا کند.
توقف پروژه سایدواک تورنتو نه‌تنها به شکست یک طرح بر پایه فناوری منجر نشد، بلکه زمینه‌ساز اصلاحات گسترده‌ای در سیاست‌گذاری شهری تورنتو شد. در حال حاضر، توسعه منطقه کی‌ساید با رویکردی متعادل‌تر، اخلاق‌مدارتر و مشارکت‌محور در حال پیشرفت است و به‌عنوان نمونه‌ای از بازنگری موفق در مسیر شهرسازی دیجیتال شناخته می‌شود. این تجربه نشان داد که فناوری، اگر در خدمت انسان و با رعایت اصول حقوقی و اجتماعی به‌کار گرفته شود، می‌تواند به خلق شهرهایی هوشمند، پایدار و عادلانه منجر شود. تجربه تورنتو نشان داد که حتی پیشرفته‌ترین پروژه‌های هوشمند نیز بدون رعایت اصول اخلاقی و حقوق شهروندی، ممکن است با شکست روبه‌رو شوند.
