به گزارش پردیسان آنلاین، ادیان و مذاهب مختلف همواره در جوامع بشری در کنار یکدیگر زیسته‌اند، اما سطح تعامل و همزیستی آن‌ها بسته به شرایط فرهنگی، تاریخی و اجتماعی هر جامعه متفاوت بوده است. در ایران، با توجه به پیشینه تمدنی کهن و پذیرش اسلام به‌عنوان دین رسمی، همزیستی میان مسلمانان و پیروان دیگر ادیان الهی از جمله مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان، به شکلی منسجم و بر پایه احترام متقابل شکل گرفته است.
در این راستا انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی و اجتماعی قرن بیستم، نه‌تنها ساختار سیاسی و فرهنگی ایران را دگرگون کرد، بلکه تأثیرات عمیقی بر روابط بین ادیان و همزیستی مذهبی در این کشور گذاشت و با شعارهای بر پایه عدالت اجتماعی، استقلال و بازگشت به هویت اسلامی، زمینه‌ساز تغییرات گسترده در نحوه تعامل پیروان ادیان مختلف در ایران شد.
با وقوع انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی، قوانین و سیاست‌های جدیدی در حوزه مذهب و روابط بین ادیان وضع شد و بر این اساس از یک سو، انقلاب اسلامی بر وحدت و همبستگی میان مسلمانان تأکید کرد و از سوی دیگر، جایگاه و حقوق اقلیت‌های مذهبی در قانون اساسی جدید مورد توجه قرار گرفت.
حمایت قانونی جمهوری اسلامی ایران از اقلیّت‌ها
جمهوری اسلامی ایران با توجه به قانون اساسی و دیگر مقررات قانونی، موفقیت‌هایی در زمینه حقوق اقلیت‌ها به‌ویژه در بُعد مذهبی و قومی داشته است. در این راستا، می‌توان به مواد قانونی خاص که حقوق این اقلیت‌ها را تضمین می‌کنند، اشاره کرد.
– ماده ۱۳ قانون اساسی: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت اقلیت‌های مذهبی را به رسمیت شناخته است. طبق ماده ۱۳، یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان به عنوان اقلیت‌های مذهبی رسمی در ایران شناخته شده‌اند. این قانون به این اقلیت‌ها این حق را می‌دهد که نمایندگان خود را در مجلس شورای اسلامی انتخاب کنند. این اقدام و این ماده قانونی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مشارکت سیاسی اقلیت‌ها در کشور است که در قالب قانون اساسی تضمین شده است.
– ماده ۱۴ قانون اساسی: این ماده از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول انسانی و موازین شرعی، حقوق اقلیت‌ها را محترم می‌شمارد و تأکید می‌کند که اقلیت‌های مذهبی باید به‌طور برابر با سایر شهروندان رفتار شوند. این ماده یک زمینه قانونی برای حمایت از حقوق انسانی اقلیت‌ها فراهم می‌کند و به دولت تکلیف می‌کند که با اقلیت‌ها برخورد عادلانه‌ای داشته باشد.
– ماده ۶۴ قانون اساسی: این ماده به اقلیت‌های مذهبی اجازه می‌دهد تا نمایندگان خود را به مجلس بفرستند و در فرایند تصمیم‌گیری‌های سیاسی و قانونی کشور مشارکت کنند. حضور این نمایندگان در مجلس نشان‌دهنده احقاق حقوق اقلیت‌های مذهبی در ارکان حکومتی است.
– قانون حمایت از حقوق اقلیت‌ها: علاوه‌بر قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران برخی قوانین دیگر نیز برای حمایت از اقلیت‌ها تصویب کرده است. از جمله این قوانین، می‌توان به قوانین مربوط به اشتغال و آموزش اقلیت‌ها اشاره کرد. این قوانین در برخی موارد، شامل ارائه تسهیلات اقتصادی و فرهنگی به اقلیت‌ها می‌شود و سعی دارد شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی میان اقلیت‌ها و اکثریت جامعه را کاهش دهد.
بر این اساس محمد حسین ریاحی، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین اظهار کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعامل‌ها در قالب چارچوب‌های قانونی و اجتماعی جدید، جنبه‌ای پررنگ‌تر یافت؛ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حقوق پیروان ادیان الهی را به رسمیت شناخت و مشارکت آن‌ها در جامعه را تضمین کرد. در طول این سال‌ها، تعامل میان مسلمانان و پیروان دیگر ادیان در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و حتی نظامی، به‌ویژه در دوران دفاع مقدس، نشان‌دهنده عمق این همزیستی بوده است.
وی افزود: تفکرات و اندیشه‌ها باید بتوانند در کنار هم مطرح شوند و هر فردی امکان بیان اعتقادات خود را در جامعه داشته باشد.
پژوهشگر و استاد دانشگاه با اشاره به جایگاه ادیان الهی در این موضوع گفت: ادیان الهی بر احترام به عقاید یکدیگر تأکید دارند. در ایران، همواره شاهد تفاهم میان مسلمانان و پیروان دیگر ادیان الهی بوده‌ایم. به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، این تفاهم تقویت شده است.
ریاحی با اشاره به وضعیت همزیستی ادیان در شهر اصفهان گفت: ایرانیان از دیرباز روابط نزدیکی با اهل کتاب داشته‌اند. احترام به پیامبران الهی، یکی از اصولی است که در جامعه اسلامی رعایت می‌شود. به همین دلیل، مسلمانان همواره در کنار یهودیان و مسیحیان زندگی کرده‌اند. نمونه‌هایی از این همزیستی را می‌توان در محله‌ها و مناطق مسیحی‌نشین مانند جلفای اصفهان مشاهده کرد.
وی در ادامه تصریح کرد: ما صهیونیسم را از یهودیت جدا می‌دانیم. آرمان‌های پیامبرانی همچون موسی، سلیمان و داوود، ارتباطی با نژادپرستی ندارد. جریان‌های افراطی در هر دین، ساخته دست استعمار هستند و نمی‌توان آن‌ها را به تمام پیروان یک دین نسبت داد.
استاد دانشگاه و پژوهشگر با اشاره به نقش پیروان ادیان مختلف در دفاع مقدس گفت: در دوران جنگ تحمیلی، بسیاری از ارامنه و دیگر پیروان ادیان الهی در کنار مسلمانان از کشور دفاع کردند و شهدای زیادی تقدیم انقلاب کردند.
ریاحی در خصوص نقش دولت و نهادهای رسمی در ترویج همزیستی ادیان، به قانون اساسی اشاره کرد و گفت: مطابق قانون اساسی ایران، پیروان ادیان الهی جزئی از جامعه محسوب می‌شوند و حقوق آن‌ها رعایت می‌شود. عدالت اجتماعی ایجاب می‌کند که همه گروه‌های جامعه در توسعه و پیشرفت کشور مشارکت داشته باشند.»
وی در پایان تأکید کرد: فرهنگ اسلامی ما مبتنی بر احترام و مسالمت است و این رویکرد همواره باعث همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان در ایران شده است.
به گزارش پردیسان آنلاین، همزیستی ادیان در ایران، برخلاف برخی از تصورات نادرست، نه‌تنها تحت تأثیر انقلاب اسلامی دچار چالش نشده، بلکه در بسیاری از موارد تقویت شده است؛ پیروان ادیان مختلف در این کشور، همواره در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند و احترام متقابل به باورها و ارزش‌های یکدیگر را حفظ کرده‌اند. شواهد تاریخی و اجتماعی نشان می‌دهد که چه قبل و چه بعد از انقلاب، همزیستی میان مسلمانان، مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان در ایران بر پایه تفاهم و تعامل بنا شده است.
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های این همزیستی را می‌توان در دفاع مشترک از کشور در برابر تهدیدهای خارجی مشاهده کرد؛ در دوران دفاع مقدس، بسیاری از پیروان ادیان الهی، به‌ویژه ارامنه، با فداکاری و ازخودگذشتگی در کنار مسلمانان جنگیدند و شهدای زیادی را تقدیم کردند. این امر نشان‌دهنده تعلق خاطر و تعهد مشترک همه اقوام و ادیان به سرزمینشان است.
علاوه بر این، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز حقوق پیروان ادیان الهی را به رسمیت شناخته و امکان مشارکت آن‌ها در زندگی اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی را فراهم کرده است. وجود مدارس، اماکن مذهبی و نهادهای فرهنگی مستقل برای اقلیت‌های دینی، از دیگر نشانه‌های این همزیستی است که در شهرهای مختلف ایران، از جمله اصفهان، تهران و یزد، به وضوح دیده می‌شود.
با این حال، حفظ و تقویت این همزیستی نیازمند تلاش مستمر از سوی نهادهای فرهنگی، آموزشی و دولتی است. گسترش فرهنگ گفت‌وگو، احترام به تنوع دینی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های سیاسی از مسائل مذهبی، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به استحکام بیشتر این روابط کمک کند.
در نهایت آنچه مسلم است این است که همزیستی ادیان در ایران، به‌عنوان یک میراث فرهنگی و اجتماعی، همواره بخش جدایی‌ناپذیر از هویت ملی این سرزمین بوده است. این همزیستی، با تکیه بر آموزه‌های دینی، ارزش‌های انسانی و مشترکات فرهنگی، می‌تواند الگویی برای دیگر جوامع باشد و نشان دهد که پیروان ادیان مختلف می‌توانند در کنار هم، با احترام و تفاهم، زندگی کنند و به پیشرفت جامعه کمک کنند.
