به گزارش سرویس ترجمه پردیسان آنلاین، انتخاب شهردار در بسیاری از شهرهای جهان در نگاه نخست، فرایندی ساده و مشابه در همه شهرها به نظر می‌رسد، اما در واقع، این روند در سطح جهانی تنوع قابل‌توجهی دارد و تحت تأثیر ساختارهای سیاسی، سنت‌های محلی و میزان مشارکت شهروندان شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد. به‌طور کلی، دو شیوه اصلی مستقیم و غیرمستقیم برای انتخاب شهردار وجود دارد. در روش مستقیم، شهروندان به‌صورت عمومی و از طریق رأی‌گیری، فرد مورد نظر خود را برای تصدی شهرداری انتخاب می‌کنند. این شیوه در نظام‌های دموکراتیک با تأکید بر مشارکت مردمی رایج است. در روش غیرمستقیم، اعضای شورای شهر که منتخب مردم هستند یا سازمان‌های منتخب محلی، شهردار را از میان خود یا از بیرون انتخاب می‌کنند. این روش بیشتر در ساختارهای پارلمانی یا شورا-محور دیده می‌شود.
با وجود این تقسیم‌بندی کلی، بعضی شهرها روش‌هایی متفاوت، سنتی و نوآورانه برای انتخاب شهردار دارند، از رأی‌گیری در میدان شهر گرفته تا استفاده از سیستم‌های رأی‌گیری رتبه‌بندی‌شده و مشارکت مستقیم شرکت‌های خصوصی در فرایند انتخاب که از چهارچوب‌های معمول فراتر می‌روند. این روش‌ها نه‌تنها بازتابی از فرهنگ سیاسی و اجتماعی آن شهرها هستند، بلکه گاه به نمادهایی از مشارکت مردمی، شفافیت و خلاقیت در مدیریت شهری تبدیل شده‌اند. در ادامه شهرهایی با شیوه‌های منحصربه‌فرد انتخاب شهردار بررسی می‌شوند که هر یک با توجه به زمینه تاریخی، فرهنگی و سیاسی خود، الگویی ویژه برای انتخاب شهردار ارائه می‌دهند.
شهرداری به سبک قرون وسطی، اپنزل، سوئیس
در بعضی کانتون‌های (شهرها) سوئیس همچون اپنزل و گلاروس، انتخاب شهردار از طریق مراسم سنتی «لندس‌گماینده (Landsgemeinde)» انجام می‌شود. در این روش، شهروندان واجد شرایط هر سال در میدان‌های شهر جمع می‌شوند و با بالا بردن دست، به‌صورت علنی رأی می‌دهند.
در کانتون اپنزل در شمال شرقی سوئیس، انتخاب شهردار و بسیاری از تصمیمات مهم محلی از این طریق انجام می‌شود که یکی از آخرین نمونه‌های دموکراسی مستقیم در اروپاست و ریشه در قرون وسطی دارد. هر سال در ماه آوریل، شهروندان واجد شرایط در میدان اصلی شهر گرد هم می‌آیند تا درباره مسائل مختلف رأی دهند. رأی‌گیری به‌صورت علنی و با بالا بردن دست انجام می‌شود و مسئولان حاضر در جایگاه مرکزی، با نگاه دقیق، شمارش آرا را انجام می‌دهند.
این مراسم نه‌تنها یک فرایند سیاسی، بلکه یک رویداد فرهنگی و اجتماعی است. مردم با لباس‌های سنتی سوئیسی، پرچم‌های محلی و موسیقی زنده در میدان لندس‌گماینده حضور پیدا می‌کنند. کودکان، سالمندان، خانواده‌ها و حتی گردشگران در این مراسم شرکت می‌کنند و فضای میدان به یک جشن دموکراسی تبدیل می‌شود. بعضی سال‌ها، تصمیم‌گیری درباره شهردار با بحث‌های علنی همراه بوده و شهروندان در همان میدان، نظرات خود را درباره نامزدها بیان کرده‌اند.
یکی از نمونه‌های قابل‌توجه مربوط به مراسم لندس‌گماینده در کانتون اپنزل اینرهودن در سال ۲۰۱۷ است، زمانی که انتخاب شهردار با فضای بحث‌برانگیز و مشارکت علنی شهروندان همراه شد. سال ۲۰۱۷ دو نامزد برای تصدی شهرداری معرفی شده بودند که هر دو سابقه فعالیت در شوراهای محلی داشتند، اما دیدگاه‌های متفاوتی درباره توسعه گردشگری در منطقه داشتند. پیش از رأی‌گیری، برخی شهروندان به‌صورت علنی نظرات خود را درباره عملکرد گذشته نامزدها و اولویت‌های آینده شهر بیان کردند.
یکی از شهروندان مسن که سال‌ها در حوزه کشاورزی فعالیت داشت، با صدای بلند مخالفت خود را با طرح‌های توسعه شهری یکی از نامزدها اعلام کرد و خواستار حفظ بافت سنتی منطقه شد. در مقابل، جوانی از نسل جدید که در حوزه فناوری مشغول به کار بود، از نامزد دیگر حمایت کرد و بر ضرورت نوسازی زیرساخت‌ها تأکید داشت. این گفت‌وگوها که در فضای باز و در حضور صدها نفر انجام شد، بخشی از فرایند رأی‌گیری بود و به یک تجربه اجتماعی و سیاسی زنده تبدیل شد که نشان‌دهنده عمق مشارکت مردمی در تصمیم‌گیری‌های محلی بود.
چنین لحظاتی در اپنزل کم‌سابقه نیستند. در سال‌های مختلف، موضوعاتی همچون آموزش، محیط‌زیست و نحوه مدیریت جشن‌های محلی، به بحث‌های علنی در میدان رأی‌گیری کشیده شده‌اند. این ویژگی منحصربه‌فرد لندس‌گماینده موجب شده است انتخاب شهردار در اپنزل نه‌تنها یک تصمیم اداری، بلکه بازتابی از گفت‌وگوی اجتماعی و ارزش‌های مشترک جامعه باشد.
شهردار منتخب در اپنزل فردی از میان جامعه محلی است که سابقه مشارکت اجتماعی و اعتماد عمومی دارد. برخلاف بسیاری از شهرها، در اپنزل تبلیغات انتخاباتی گسترده وجود ندارد، بلکه شناخت شخصی، اعتبار اجتماعی و مشارکت در امور محلی معیار اصلی انتخاب است. این روش، با وجود سادگی ظاهری، نمادی از اعتماد، شفافیت و مشارکت واقعی شهروندان در اداره شهر است.
جالب است بدانیم که در سال ۱۹۹۱، اپنزل آخرین کانتون سوئیس بود که حق رأی زنان را در سطح محلی پذیرفت و از آن زمان، حضور زنان در مراسم لندس‌گماینده به‌طور چشم‌گیری افزایش پیدا کرده است. این تحول نشان می‌دهد که حتی سنت‌های دیرینه نیز می‌توانند با زمان همگام شوند و به بستری برای مشارکت گسترده‌تر تبدیل گردند.
رقابت تا آخرین رأی، رم، ایتالیا
انتخاب شهردار در رم، پایتخت تاریخی ایتالیا، از طریق رأی‌گیری مستقیم شهروندان انجام می‌شود، اما با یک تفاوت مهم: اگر هیچ‌یک از نامزدها در دور اول بیش از ۵۰ درصد آرا را کسب نکنند، دور دوم میان دو نفر برتر برگزار می‌شود. این سیستم دو مرحله‌ای که در بسیاری از شهرهای ایتالیا رایج است، تضمین می‌کند که شهردار منتخب از حمایت اکثریت واقعی برخوردار باشد و مشروعیت سیاسی بالاتری داشته باشد.
فرایند انتخاب شهردار در رم با رقابت‌های شدید، مناظره‌های تلویزیونی، کمپین‌های خیابانی و مشارکت گسترده رسانه‌ها همراه است. نامزدها از احزاب مختلف، برنامه‌های خود را درباره حمل‌ونقل، گردشگری، مدیریت زباله و حفاظت از میراث فرهنگی ارائه می‌دهند. در سال‌های اخیر، برخی نامزدها از پلتفرم‌های دیجیتال از جمله پخش زنده جلسات پرسش و پاسخ، نظرسنجی‌های آنلاین و کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی برای ارتباط مستقیم با رأی‌دهندگان استفاده کرده‌اند.
شهردار رم، برخلاف بسیاری از شهرهای دیگر، اختیارات اجرایی گسترده‌ای دارد و نقش او در سیاست ملی نیز پررنگ است. به‌ویژه در تعامل با دولت مرکزی و اتحادیه اروپا، شهردار رم می‌تواند در پروژه‌های کلان شهری، بودجه‌های فرهنگی و برنامه‌های زیربنایی نقش‌آفرینی کند. به همین دلیل، انتخابات شهرداری رم نه‌تنها رویدادی محلی، بلکه رویدادی ملی محسوب می‌شود که توجه رسانه‌ها و احزاب سیاسی را به خود جلب می‌کند.
در سال ۲۰۱۶، انتخاب «ویرجینیا راجی» به‌عنوان نخستین زن شهردار رم، نقطه عطفی در تاریخ سیاسی شهر بود. او با شعار مبارزه با فساد و شفاف‌سازی مدیریت شهری، توانست در دور دوم انتخابات پیروز شود و موجی از مشارکت زنان و جوانان را در سیاست شهری به راه اندازد. راجی در شرایطی وارد رقابت انتخاباتی شد که رم با بحران‌های جدی در حوزه مدیریت شهری، فساد اداری، بدهی‌های سنگین و نارضایتی عمومی از عملکرد شهرداری روبه‌رو بود. در دور نخست انتخابات، راجی با کسب حدود ۳۵ درصد آرا به مرحله دوم راه پیدا کرد و در دور نهایی با بیش از ۶۷ درصد رأی، رقیب خود از حزب دموکرات را شکست داد.
راجی در دوران شهرداری خود اقداماتی را در راستای وعده‌های انتخاباتی‌اش آغاز کرد؛ از جمله راه‌اندازی سامانه‌های شفاف‌سازی قراردادهای شهری، اصلاح فرایندهای اداری و تلاش برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی. هرچند با چالش‌های جدی از جمله مخالفت‌های سیاسی، مشکلات مالی و ساختارهای بوروکراتیک روبه‌رو شد، اما حضور او در رأس مدیریت شهری رم، به‌ویژه از منظر نمادین، تأثیر قابل‌توجهی داشت.
یکی از نتایج ملموس انتخاب راجی، افزایش مشارکت زنان در سیاست شهری رم بود. پس از انتخاب او، شمار نامزدهای زن در انتخابات شورای شهر افزایش پیدا کرد و بعضی سازمان‌های مدنی نیز کمپین‌هایی برای توانمندسازی زنان در عرصه مدیریت شهری راه‌اندازی کردند، همچنین جوانان بیشتری به فعالیت‌های داوطلبانه و نظارت بر عملکرد شهرداری جذب شدند و فضای گفت‌وگوی عمومی درباره شفافیت، عدالت شهری و مشارکت شهروندی گسترش پیدا کرد.
رأی‌گیری رتبه‌بندی‌شده، پورتلند، ایالات متحده
در شهر پورتلند ایالت اورگان آمریکا، انتخاب شهردار از طریق سیستم رأی‌گیری رتبه‌بندی‌شده انجام می‌شود. این روش در سال‌های اخیر به‌عنوان جایگزینی برای مدل سنتی رأی‌گیری مطرح شده و هدف آن کاهش قطبی‌سازی سیاسی و افزایش تنوع نامزدهاست. در این سیستم، رأی‌دهندگان به‌جای انتخاب یک نفر، نامزدها را به ترتیب اولویت رتبه‌بندی می‌کنند. اگر هیچ‌کس در دور اول اکثریت مطلق را کسب نکند، نامزد با کمترین رأی حذف و رأی‌های او به گزینه‌های بعدی منتقل می‌شود تا در نهایت یک نفر با بیشترین حمایت انتخاب شود.
این روش موجب می‌شود که رأی‌دهندگان بتوانند بدون ترس از «اتلاف رأی»، نامزدهای مورد علاقه خود را در اولویت قرار دهند. نامزدها نیز تشویق می‌شوند تا کمپین‌هایی مثبت و فراگیر برگزار کنند، چون ممکن است به‌عنوان گزینه دوم یا سوم در رأی دیگران مطرح باشند. در انتخابات شهرداری پورتلند، این سیستم موجب افزایش مشارکت رأی‌دهندگان، کاهش تنش‌های سیاسی و ظهور نامزدهایی با دیدگاه‌های متنوع شده است.
در انتخابات شهرداری پورتلند در سال ۲۰۲۰، یکی از نامزدها که با شعار «شهر برای همه» وارد رقابت شده بود، در دور نخست رأی‌گیری، جایگاه دوم را کسب کرد، اما به‌دلیل آن‌که بسیاری از رأی‌دهندگان او را به‌عنوان گزینه دوم یا سوم خود انتخاب کرده بودند، پس از حذف نامزدهای پایین‌تر و انتقال آرای ترجیحی، در مرحله نهایی با اختلاف قابل‌توجهی پیروز شد. این اتفاق نشان داد که سیستم رأی‌گیری رتبه‌بندی‌شده چگونه می‌تواند به نامزدهایی با حمایت گسترده اما پراکنده، فرصت پیروزی دهد و مسیر انتخاب رهبران شهری را از رقابت‌های دوقطبی و سنتی فراتر ببرد. این روش امکان مشارکت مؤثر گروه‌های اجتماعی متنوع را فراهم می‌کند و به نمایندگی بهتر خواسته‌های شهروندان منجر می‌شود.
پورتلند در سال‌های اخیر برنامه‌هایی برای آموزش رأی‌دهندگان درباره سیستم رتبه‌بندی برگزار کرده است؛ از جمله کارگاه‌های آموزشی، ویدئوهای توضیحی و شبیه‌سازی‌های رأی‌گیری در مدارس و دانشگاه‌ها. این اقدامات موجب افزایش آگاهی عمومی و اعتماد به فرایند انتخاباتی شده‌اند.
شهردار پورتلند علاوه بر مدیریت اجرایی شهر، نقش مهمی در سیاست‌های زیست‌محیطی، حمل‌ونقل پایدار و عدالت اجتماعی دارد. این شهر به‌عنوان یکی از پیشگامان توسعه شهری پایدار در آمریکا شناخته می‌شود و شهردار آن در پروژه‌هایی همچون گسترش مسیرهای دوچرخه‌سواری، حمایت از جوامع اقلیت و مقابله با تغییرات اقلیمی نقش فعالی دارد.
یکی از نمونه‌های روشن و قابل‌توجه از نقش فعال شهردار پورتلند در توسعه پایدار، پروژه‌ی «طرح اقدام اقلیمی ۲۰۲۰–۲۰۲۵» است که با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ارتقای عدالت زیست‌محیطی در سطح محله‌ها اجرا شد. این طرح که با حمایت مستقیم شهردار و شورای شهر به جریان افتاد، تمرکز ویژه‌ای بر جوامع آسیب‌پذیر، به‌ویژه اقلیت‌های نژادی و ساکنان مناطق کم‌درآمد داشت و تلاش کرد تا سیاست‌های اقلیمی را با عدالت اجتماعی تلفیق کند.
در چهارچوب این برنامه، شهرداری پورتلند اقدام به گسترش مسیرهای دوچرخه‌سواری ایمن در محله‌های جنوبی و شرقی شهر کرد که پیش‌تر از زیرساخت‌های حمل‌ونقل پایدار محروم بودند. این مسیرها امکان رفت‌وآمد بدون خودرو را برای ساکنان فراهم کردند و با نصب ایستگاه‌های تعمیر رایگان دوچرخه، تابلوهای آموزشی و نورپردازی ایمن، به ارتقای کیفیت زندگی در این محله‌ها کمک کردند.
در سال ۲۰۲۱، شهردار پورتلند از پروژه‌ی «درخت‌کاری عدالت‌محور» حمایت کرد که با هدف افزایش پوشش سبز در محله‌هایی با تراکم پایین درخت اجرا شد. طی این پروژه با مشارکت داوطلبان محلی و سازمان‌های غیرانتفاعی، بیش از ۵۰۰۰ درخت بومی در مناطق کم‌برخوردار کاشته شد و به کاهش دمای محلی، بهبود کیفیت هوا و ایجاد فضاهای عمومی سالم‌تر کمک کرد.
شهردار پورتلند همچنین از برنامه «ساختمان‌های بدون کربن تا ۲۰۴۰» حمایت کرده است که هدف آن نوسازی ساختمان‌های دولتی و تشویق بخش خصوصی به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، عایق‌کاری حرارتی و حذف سوخت‌های فسیلی است. این برنامه با ارائه مشوق‌های مالی، آموزش‌های تخصصی و همکاری با دانشگاه‌های محلی، به یکی از محورهای سیاست‌گذاری شهری تبدیل شده است.
این اقدامات نشان می‌دهند که شهردار منتخب پورتلند نه‌تنها در سطح اجرایی، بلکه در هدایت چشم‌انداز بلندمدت توسعه پایدار، نقش کلیدی ایفا می‌کند و تلاش دارد تا شهر را به الگویی برای تلفیق سیاست‌های زیست‌محیطی با عدالت اجتماعی تبدیل کند.
نقش تاریخی و آیینی شهرداران در شهرهای اروپایی؛ فراتر از مدیریت شهری
شهرداران در شهرهای مختلف اروپا علاوه بر مسئولیت‌های مدرن و اجرایی خود، در بخش قابل‌توجهی از تاریخ و فرهنگ شهرها نقشی آیینی و نمادین ایفا می‌کنند. این وظایف که اغلب ریشه در تاریخ قرون وسطی دارند، به شهرداران اجازه می‌دهد که پل بین سنت‌های تاریخی و زندگی شهری امروزی برقرار کنند.
یکی از این نمونه‌ها، نقش شهرداران در نواحی بریتانیا است که تخصص آن‌ها در زمان‌های گذشته به عنوان مسئولان قضایی و ریاست جلسات شوراها شناخته می‌شد. با گذشت زمان و تغییر در ساختار حکومتی و توزیع وظایف، بسیاری از این نقش‌های اجرایی کاهش یافت، اما اهمیت نمادین و آیینی شهرداران حفظ شد. در شهرهای اروپایی، شهرداران اغلب مسؤول برگزاری مراسم‌های سنتی، شرکت در جشن‌های محلی، رژه‌ها و مناسبت‌های رسمی هستند که منعکس‌کننده تاریخ و آداب آن منطقه‌اند.
حضور شهرداران در این رویدادها اغلب با پوشیدن لباس‌های سنتی و جلب توجه مردمان محلی همراه است که نشان‌دهنده احترام به میراث فرهنگی شهر است.این نگرش دوگانه، بدین معناست که شهرداران فقط به عنوان مدیران شهری بلکه به عنوان نگهبانان هویت و فرهنگ محلی نیز ایفای نقش می‌کنند. بدین ترتیب، همزمان با مدیریت امور روزمره شهر، آنان به تقویت حس تعلق و همبستگی در میان شهروندان کمک می‌کنند. این وضعیت منحصر به فرد، بخشی از پیچیدگی‌های وظایف شهرداران در شهرهای اروپایی و نمونه‌ای از نحوه ترکیب تاریخ، فرهنگ و سیاست در مدیریت شهری است.
این مسئولیت‌های آیینی، بخش مهم و تأثیرگذاری از جایگاه شهردار را تشکیل می‌دهند و با اندکی تفاوت در شهرهای مختلف اروپایی، جایگاهی نمادین که گاهی شگفت‌آور و غیرمنتظره دارد، برای شهردار ایجاد می‌کنند که فراتر از مفاهیم مدیریت مدرن است.
