به گزارش پردیسان آنلاین از قم، اسم هویت که به میان می‌آید، سرتاسر ایران همچون نگینی می‌درخشد و بسیاری از شهرهای این مرز و بوم حرفی برای گفتن دارند، از خانه‌های زیبای شیرازی با حیاط چهارطرفه و پنجره‌های ارسی رنگارنگ گرفته تا بناهایی همچون خاک موزه چهل ستون، خانه مستشاری، خانه سپیدار و خانه زرنگار در قزوین، رنگ و نشانی از هویت دیرین این سرزمین هستند.
از خانه میرزا کوچک‌خان و عمارت کلاه فرنگی و میدان شهرداری در رشت گرفته تا مسجد جامع، پامنار و تیمچه در قم؛ همه و همه تابلوهای راهنمای نسل حال و آینده برای آگاهی از افتخارات مردمان گذشته هستند.
ایران عزیزتر از جان، آنقدر دیدنی‌های دوست داشتنی در گوشه گوشه خود دارد که ممکن است این نشانه‌های هویت بر اثر غفلت ما رنگ ببازد و رو به نابودی بگذارند.
در شهرهایی که هر گوشه‌شان ردّی از تاریخ مانده، مدیریت شهری هر روز بر لبه تیغ قدم می‌زند، تصمیم‌گیری در شهری که به زیور هویت آراسته است و رسومش به سده‌ها رسیده‌اند، آسان نیست.
قرار نیست در مناطق مرکزی این شهرها که حاصل چند هزار سال سکونت‌اند، ساختمان‌ها، خیابان‌ها و مال‌هایی احداث شود که هیچ نشانی از گذشته ندارد، از سوی دیگر شهر موجودی زنده است و در شهری زنده نمی‌توان همه تصمیم‌ها را تنها بر مبنای گذشته گرفت؛ روایت بافت‌های تاریخی در شهرهای کهن، این روزها داستان تلاشی برای ادامه زندگی در بافت‌هایی است که هنوز نفس می‌کشند، اما نفسشان تنگ شده است.
ایجاد توازن میان حفظ هویت و برآورده کردن نیاز امروز شهروندان از مهم‌ترین چالش‌های شهرهای تاریخی کشور است، چالشی که با سیاست‌گذاری صحیح می‌توان آن را به فرصت تبدیل کرد.
قزوین؛ حافظه‌ای که دوباره نفس می‌کشد
در قزوین، نگاه به بافت تاریخی دیگر شبیه یک «حافظه فراموش‌شده» نیست. سید محمد علمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری قزوین به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: بافت تاریخی قزوین، حافظه زنده شهر و هویت جمعی ساکنان است، این بافت مجموعه‌ای از بناها، فضاها و گذرهایی محسوب می‌شود که در طول زمان شکل گرفته و جلوه‌ای از زندگی، فرهنگ و معماری ایرانی را در خود حفظ کرده است.
وی می‌افزاید: حفظ میراث تنها به معنای تغییر نکردن نیست، بلکه باید زندگی مدرن دوباره به رگ‌های شهر تاریخی بازگردد؛ شهرداری قزوین با رهیافت ترکیبی در رویارویی با کلیت بافت تاریخی بر احیا و بازآفرینی و در برخورد با بناهای تاریخی بر حفاظت و بهسازی تمرکز دارد.
به گفته معاون شهرسازی و معماری شهرداری قزوین «یکی از چالش‌های جدی قزوین، هم‌پوشانی بافت تاریخی و بافت ناکارآمد شهری در محدوده‌ای ۳۷۹ هکتاری است که نیازمند مشارکت دستگاه‌های مختلف است.»
علمی از ضرورت انعطاف در ضوابط سختگیرانه، پرهیز از موازی‌کاری میان نهادها و تأمین منابع مالی پایدار سخن می‌گوید و عنوان می‌کند: شهرداری قزوین با تدوین بسته‌های تشویقی، تخفیف در پروانه‌های ساختمانی و تسهیل خدمات زیرساختی تلاش کرده است مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران را افزایش دهد.
وی اضافه می‌کند: در دو دهه اخیر شهرداری خود سرمایه‌گذار اصلی بافت بوده و با مرمت بناهایی همچون کاروانسرای سعدالسلطنه و خیابان عبید زاکانی، زمینه حضور بخش خصوصی را فراهم کرده است.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری قزوین معتقد است: با ایجاد کاربری‌های معاصر و گردشگری، روح تازه‌ای در کالبد بافت دمیده شده است و محدوده‌های تاریخی از رکود خارج شده‌اند؛ ضوابط بافت تاریخی باید بازنگری شود تا از انجماد بافت زنده شهری جلوگیری و مسیر احیا و توسعه متعادل فراهم شود.
قم؛ بازآفرینی در سایه حرم
محمد رمضانی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم بافت تاریخی این شهر را «قلب فرهنگی و هویتی قم» می‌داند و به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: در این محدوده، تاریخ، مذهب و زندگی اجتماعی در هم تنیده‌اند، نگاه ما به بافت تاریخی موزه‌ای نیست و می‌خواهیم کیفیت زندگی را بالا ببریم و در عین حال، حکمت و معماری گذشتگان را حفظ کنیم.
به گفته وی رویکرد شهرداری قم ترکیبی از حفاظت، نوسازی و بازآفرینی است «نه می‌توان کالبد موجود را بدون پاسخ به نیازهای امروز حفظ کرد، نه می‌توان بازسازی را بدون توجه به هویت تاریخی پیش برد، هدف ما بازآفرینی پایدار است؛ یعنی حفظ اصالت در کنار ارتقای کیفیت زندگی و ایمنی.»
رمضانی تأکید می‌کند: قم در سال‌های اخیر با اجرای پروژه‌هایی همچون پیاده‌راه‌های ارم و انقلاب، بهسازی بازارها، بازطراحی میدان شهید مطهری و آغاز ابرپروژه بسط شرقی حرم مطهر تلاش کرده است تا توازن میان توسعه و هویت برقرار شود.
وی خاطرنشان می‌کند: فرسودگی بناها، تعدد نهادهای تصمیم‌گیر و هزینه‌های بالای مرمت از مهم‌ترین چالش‌هاست، اما با بهبود زیرساخت‌ها و خدمات شهری، تمایل مردم به ماندگاری در بافت افزایش پیدا کرده است.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم تاکید می‌کند: طرح جامع بافت تاریخی قم در حال تدوین است و در قالب آن، بسته‌های تشویقی شامل کاهش عوارض، تسهیلات بانکی کم‌بهره و مشوق‌های ساخت‌وساز پیش‌بینی شده است؛ به باور رمضانی ایجاد کاربری‌های سازگار مانند صنایع‌دستی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و رستوران‌های سنتی می‌تواند محور توسعه اقتصادی بافت باشد.
وی اظهار می‌کند: اگر ساختار مدیریتی یکپارچه و تأمین مالی پایدار شکل نگیرد، هیچ برنامه‌ای به نتیجه نمی‌رسد؛ مطالبه ما تصویب دستورالعمل جامع حفاظت و بازآفرینی بافت‌های تاریخی است تا مسیر جذب سرمایه‌گذار و تأمین بودجه مشخص شود.
شیراز؛ از میراث تا تاب‌آوری
مهدی قلندری، معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز نیز شیراز را «یکی از کامل‌ترین نمونه‌های شهرسازی ایرانی-اسلامی» عنوان می‌کند و به خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: این شهر نسبت به بسیاری از کلان‌شهرهای تاریخی ایران از گزند طرح‌های مدرنیستی در امان مانده، امروز نگاه ما از میراث به ثروت تغییر کرده است و در پی تهیه سند شهر تاریخی شیراز با همکاری دانشگاه تهران هستیم.
وی تاکید می‌کند: تعدد متولیان در مدیریت بافت تاریخی یکی از چالش‌های اصلی است و نبود سازوکار هماهنگی میان نهادهای مرتبط، گاه منجر به تعارض در تصمیم‌گیری‌ها شده است.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز ادامه می‌دهد: دهه هشتاد شورایی برای هماهنگی در بافت تاریخی وجود داشت، اما پس از انحلال آن هماهنگی بین‌بخشی کاهش پیدا کرد و نیازمند ایجاد ساز و کار مشابهی هستیم.
قلندری با اشاره به لزوم حفظ جمعیت اصیل در بافت تاریخی می‌گوید: ساکنان زمانی در بافت می‌مانند که دو نیازشان تأمین شود؛ دسترسی سواره متناسب با شرایط بافت و دسترسی به خدمات روبنایی، در غیر این صورت تمایل به ترک بافت دارند.
وی عنوان می‌کند: شهرداری شیراز با ایجاد دفاتر تسهیلگری و اجرای طرح‌های احیا در محلات تاریخی همچون سنگ سیاه، درب شازده، و گذر سید ذوالفقار، تلاش دارد شاخص‌های کیفیت زیست را ارتقا دهد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری شیراز ادامه می‌دهد: پروژه‌هایی همچون بازآفرینی میدان‌های نقاره‌خانه، توپخانه و سراهای تاریخی گمرک و احمدی با هدف پیوند اقتصاد خلاق و گردشگری در بافت انجام شده‌اند.
قلندری تأکید می‌کند: ساختار مدیریتی یکپارچه و بازنگری در قوانین موجود، ضرورت امروز بافت‌های تاریخی است تا میراث گذشته به فرصت توسعه آینده تبدیل شود.
رشت؛ بازگشت به مقیاس انسانی
ایجاد توازن میان حفظ هویت و برآورده کردن نیاز امروز شهروندان از مهم‌ترین چالش‌های امروز شهرهای تاریخی کشور است، چالشی که با سیاست‌گذاری صحیح می‌توان آن را به فرصت تبدیل کرد، محمد پورناصرانی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری رشت در گفت‌وگو با خبرنگار پردیسان آنلاین می‌گوید: رویکرد نوسازی در بافت تاریخی دیگر کارایی ندارد و جای خود را به پروژه‌هایی با مقیاس انسانی داده است.
وی با اشاره به تجربه تخریب‌های گذشته عنوان می‌کند: در دهه‌های اخیر به‌جای تخریب و نوسازی، مسیر بازآفرینی شهری را در پیش گرفته‌ایم تا میدان شهرداری و محلات تاریخی شهر دوباره جان بگیرند.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری رشت با اشاره به چالش‌های متعدد پیش‌رو تاکید می‌کند: تعدد متولیان، کمبود اعتبارات دولتی، ضعف جذب سرمایه خصوصی، فرسودگی کالبدی و مهاجرت ساکنان اصلی از جمله مشکلات رشت است.
پورناصرانی اضافه می‌کند: یک پارادوکس جدی در اینجا وجود دارد؛ ساکنان اصلی می‌خواهند بمانند اما توان مالی ندارند، سرمایه‌داران توان نوسازی دارند اما هدفشان حداکثر سود است.
وی ادامه می‌دهد: شهرداری رشت با تهیه ضوابط تشویقی و تشکیل دفاتر تسهیلگری تلاش دارد تا تعادل میان حفظ جامعه محلی و توسعه اقتصادی را برقرار کند؛ ایجاد تعادل میان نیازهای امروز و اصالت تاریخی دشوار اما ممکن است و باید با مداخلات حداقلی و احترام‌آمیز عمل کنیم.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری رشت از راهکارهایی همچون استفاده از فناوری‌های بی حفاری برای زیرساخت‌ها، پیاده‌مداری در معابر، حذف پارکینگ از هسته مرکزی، انتقال آن به لبه‌های بافت، ایجاد مسیرهای گردشگری و پاتوق‌های محلی و توسعه کسب‌وکارهای خلاق فرهنگی سخن می‌گوید.
به گفته پورناصرانی بازآفرینی در رشت تنها مرمت کالبد نیست، بلکه بازگرداندن حیات اجتماعی و اقتصادی به بافت است.
به گزارش پردیسان آنلاین، روایت شهرهای تاریخی ایران از قزوین تا رشت، حکایت تلاشی مشترک برای پیوند میان گذشته و آینده است، بازآفرینی در این شهرها دیگر به معنای بازسازی نیست بلکه به معنای بازگرداندن زندگی، عدالت و اقتصاد محلی به دل تاریخ است.
اگر این مسیر با مشارکت مردم و نهادهای شهری ادامه پیدا کند، شاید در سال‌های آینده کوچه‌های قزوین و گذرهای رشت دوباره میزبان زندگی باشد و شیراز و قم در کنار توسعه، کیفیت زیستن را پاس بدارند.
