به گزارش پردیسان آنلاین، رسالت نوشت: همزمان با ورود واکسن روسی «اسپوتنیک‌وی» به کشور و آغاز واکسیناسیون گروه‌های در معرض خطر، زمزمه‌هایی از خریدوفروش این محصول با مبالغ گزاف در بازار سیاه به گوش می‌رسد. موضوعی که سخنگوی سازمان غذا و دارو ضمن تأکید بر زنجیره سرد، نحوه حمل و نگهداری و انتقال واکسن‌های کووید […]
به گزارش پردیسان آنلاین، رسالت نوشت: همزمان با ورود واکسن روسی «اسپوتنیک‌وی» به کشور و آغاز واکسیناسیون گروه‌های در معرض خطر، زمزمه‌هایی از خریدوفروش این محصول با مبالغ گزاف در بازار سیاه به گوش می‌رسد. موضوعی که سخنگوی سازمان غذا و دارو ضمن تأکید بر زنجیره سرد، نحوه حمل و نگهداری و انتقال واکسن‌های کووید ۱۹ که یک فرآورده بیولوژیک است، هرگونه کالا با برچسب این واکسن در بازار سیاه یا فضای مجازی را تقلبی دانسته و گفته، مصرف آن منجر به مرگ می‌شود و از مردم خواسته، «چه در بازار داخل و چه در خارج از کشور غیر از زنجیره‌های اصلی توزیع، از مبادی غیررسمی دارو و واکسن تهیه نکنند.»
نشت واکسن کرونا به بازار آزاد شدنی است؟
باگذشت یک سال از ایستادگی و تسلیم‌ناپذیری در برابر ویروس چموش کرونا، کشورهای پیشتاز در صنعت داروسازی ازجمله ایران، موفق به کشف واکسن این ویروس شدند و آغاز واکسیناسیون، سبب شد با اطمینان بیشتری از آینده سخن گفته شود و این نویدبخش بازگشت به‌روزهای قبل از کروناست. چنانچه روزهای ابتدایی شروع همه‌گیری، جدال کشورها بر سر ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده بود، این روزها ماجرا شکل دیگری به خود گرفته و جنگ بر سر واکسن است و مصادیق آن را می‌توان در پیش‌خرید واکسن توسط کشورهای ثروتمند جهان به میزان چندین برابر نیاز خود دید و البته نگرانی در مورد دسترسی به واکسن از سوی برخی کشورها، سنسورهای سودجویان و دلالان را حساس کرده و آنان رابه این فکر انداخته که نان خود را در روغن واکسن کرونا چرب کنند و با استفاده از ناآگاهی برخی افراد، پولی به جیب بزنند و کلاغ را جای طوطی رنگ کرده و به ملت بفروشند. دلالانی که پیش از آنکه سخنی از کشف واکسن به میان باشد، فروش داروهایی نظیر رمدسیویر، تحت عنوان داروی شفابخش کرونا و به قیمت گزاف چند ۱۰ میلیونی در ناصرخسرو حسابی به دهانشان مزه کرده بود، حالا شاید عرصه را مناسب برای جولان خود ببینند و با فروش واکسن‌های تقلبی کرونا که در بسیاری از موارد محتویات درون آن چیزی جز آب مقطر نخواهد بود از زودباوری‌عده‌ای سوءاستفاده کنند. اما واقعیت آن است که طبق گفته‌های سید علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران «به‌طورکلی واکسن‌ها دو نوع زنجیره سرد دارند؛ یکی زنجیره سرد و دیگری زنجیره فوق سرد. درزمینه واکسن کرونا نیز این موضوع وجود دارد. واکسن‌های کرونایی که از ویروس ضعیف شده هستند، مانند واکسن چینی، روسی، آسترازنکا و واکسن ایرانی که در حال کار بر روی آن هستند، همه به زنجیره سرد نیاز دارند. از طرفی واکسن‌های آمریکایی عمدتاً مانند مدرنا و فایزر-بایون تک به زنجیره فوق سرد نیاز دارند، یعنی منهای ۷۰ درجه که یا باید در فریزهای خاص قرار گیرند و یا در مدت محدودی با کیسه‌های یخ خشک نگهداری شوند.» درنتیجه «در بازار غیررسمی اولاً احتمال دارد چیزی که به‌عنوان واکسن کرونا به افراد فروخته می‌شود، واقعاً واکسن نباشد و آب یا محلول‌های دیگری باشد و دوماً اگر هم واکسن واقعی باشد، در ناصرخسرو یا بازارهای غیررسمی دیگر امکان نگهداری این واکسن‌ها وجود ندارد و ازآنجایی‌که واکسن یک فرآورده بیولوژیک است، زود از بین می‌رود و تزریق آن فایده‌ای ندارد. درعین‌حال ممکن است فرد را دچار عارضه هم کند. زیرا واکسن علاوه بر این‌که حاوی ویروس غیرفعال و مواد ژنتیکی است، این مواد خیلی پایدار نیستند و اگر در شرایط مناسب نگهداری نشوند، این مواد می‌توانند تغییر ماهیت داده و منجر به آلرژی یا حساسیت‌های شدید در فرد شوند.» آب پاکی را هم جعفر صادق تبریزی، رئیس شبکه بهداشت وزارت بهداشت و عضو کمیته اجرایی واکسیناسیون کرونا روی دستمان می‌ریزد و می‌گوید: «نشت واکسن‌های کرونا در نظام شبکه بهداشت امکان‌پذیر نیست چراکه یک واکسن با یک شماره مشخص به یک فرد با کد ملی مشخص تزریق می‌شود.»
سخنگوی وزارت بهداشت نیز پیش از شروع واردات واکسن به کشور و در جریان شایعاتی مبنی بر خریدوفروش واکسن کرونای چینی و روسی در بازار ناصرخسرو در خصوص عوارض جبران‌ناپذیر تزریق واکسن‌های تقلبی هشدار داده بود.
بهمن صبور، نایب رئیس انجمن داروسازان تهران ایجاد بازار سیاه واکسن کرونا در صورت نبود نظارت کافی بر زنجیره توزیع آن را محتمل دانسته و راه‌کارهای نظارت را این‌گونه بیان می‌کند: « اگر میزان عرضه واکسن کرونا یا هر داروی دیگری با میزان تقاضای آن همخوانی نداشته باشد، امکان بروز تخلف در توزیع و ایجاد بازار سیاه دارو وجود خواهد داشت؛ برای جلوگیری از ایجاد بازار سیاه، باید واکسن تحویل مراکز بهداشتی شود و تزریق واکسن کرونا پس از ثبت مشخصات در سامانه تی‌تک صورت بگیرد. روی هر دارو کد UID وجود دارد. با استعلام کد روی واکسن می‌توان اصالت آن را سنجید و همچنین بر تمام مراحل توزیع دارو از زمان واردات تا رسیدن به دست مردم نظارت کرد.»
واکسن کرونا در بازار آزاد یا قابلیت استفاده ندارد یا تقلبی است
«سیامک افاضلی»، استراتژیست دارویی ضمن تأکید بر این‌که در حال حاضر واردات واکسن صرفاً در اختیار دولت بوده و به شکلی نیست که عمومی شده باشد و امکان نشت آن به بازار آزاد صفر است به «رسالت» می‌گوید: «در شرایط فعلی چنانچه فردی ادعا کند این واکسن رادارم دو حالت دارد: یا آن را از مسیر قاچاق وارد کرده که با توجه به شرایط نگهداری بسیار خاص این محصول، نمی‌توان آن را در دمای محیط نگهداری کرد، بنابراین قابلیت استفاده نخواهد داشت. دوم این‌که به‌صورت تقلبی شیشه‌ای را پرکرده‌اند که در آن صورت نیز یک داروی جعلی است. لذا در حال حاضر ما نمی‌توانیم چیزی به اسم واکسن قاچاق در بازار داشته باشیم و کاملابدیهی است اگر هم چیزی در بازار ارائه شود اولانشت از مجاری قانونی نیست و ثانیاتقلبی است.»
وی بابیان این‌که چنانچه واکسیناسیون به مرحله عمومی برسد بازار آزاد برایش بی‌معنا می‌شود، توضیح می‌دهد: «وقتی قرار است تمام جامعه واکسینه شوند و واکسن به مقدار کافی فراهم باشد چیزی به نام بازار آزاد بی‌معنا می‌شود زیرا زمانی که مردم بتوانند از مجاری قانونی و بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها واکسن را تهیه و استفاده کنند، مسلماهیچ توجیهی نخواهد داشت که بخواهند از بازار آزاد و به قیمت آن‌چنانی واکسنی بخرند که معلوم نیست چیست. باید همیشه خاطرمان باشد که بازار قاچاق در خلأ مسیرهای قانونی ایجاد می‌شود. زمانی می‌توانید بگویید ما واکسن قاچاق داریم که واکسن را از مجاری قانونی به‌صورت سالم نتوانید تهیه کنید. به‌عنوان‌مثال هیچ‌کس فکر تهیه ایبوپروفن ۲۰۰ میلی‌گرمی قاچاق نیست. چرا؟ زیرا در همه داروخانه‌ها به‌وفور در اختیار مردم است و از طریق مجاری قانونی که همان داروخانه‌ها هستند، عرضه می‌شود. بنابراین چنانچه وزارت بهداشت از طریق بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها با یک برنامه مشخص نسبت به واکسینه کردن همه مردم اقدام کند، بازاری به اسم قاچاق ایجاد نمی‌شود. از طرفی حواشی‌ای که پیرامون تأثیر یا سلامت این واکسن‌هاست چندان اجازه نمی‌دهد بازار قاچاق آن‌ها یک بازار جدی باشد. زیرا واکسن‌های موجود در دنیا، کاملاً امن نیستند و حتی خود جامعه پزشکی نیز در رابطه با استفاده کردن یا نکردن برخی از این محصولات، دچار شک و تردید است.»
افاضلی بهترین راهکار به‌منظور جلوگیری از ایجاد بازار قاچاق احتمالی را اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «شاید برخی‌ها بخواهند واکسن‌های خارجی را مصرف کنند و این ممکن است زمینه‌ای برای قاچاق ایجاد کند. بهترین کار این است که وزارت بهداشت در رابطه با سلامتی و تأثیر واکسن ایرانی اطلاع‌رسانی کند و به این مهم به‌طورجدی تر بپردازد. این‌که ما بگوییم چه کردیم و واکسن تولید داخل سالم است به‌تنهایی کفایت نمی‌کند. چنانچه واکسن ایرانی کیفیت لازم را داشته باشد می‌بایست اطلاع‌رسانی شود و اطلاعات مربوط به آن از حالت محرمانه خارج شود و جامعه پزشکی در جریان باشند و به مردم نیز منتقل کنند که واکسن داخلی که دارد تولید می‌شود ایمن و مؤثر است. چنانچه این کار انجام گیرد، قطعاً بازار برای واکسن قاچاق ایجاد نمی‌شود. اگر مسیرهای قانونی، حساب‌شده و اطلاع‌رسانی‌ها درست باشد و با مردم صداقت داشته باشیم یقیناهیچ ترسی در رابطه با بازار قاچاق ایجاد نخواهد شد.»
ساختارهایی بهتر از سامانه تی تک در اختیارداریم
وی ضمن اشاره به این‌که سامانه تی تک سامانه مطمئنی نیست، استفاده از ساختارهای موجود اطلاعاتی را مفیدتر دانسته و عنوان می‌دارد: «البته اقدامات مختلفی برای برطرف شدن باگ‌های این سامانه انجام‌شده است اما واقعیت امر این است که ما ساختارهای دیگری غیر از تی تک داریم که کاملاجاافتاده و خوب هستند. فکر می‌کنم شاید بهتر باشد به‌جای این‌که هم مردم را به دردسر بیندازیم و هم وظیفه‌ای را به ساختار، تی تک محول کنیم که معلوم نیست پاسخگویی‌اش به چه شکل خواهد بود، ساختارهای موجود مثل دفترچه‌های بیمه یا دیتا بیس هایی که در رابطه با آمارهای جمعیتی داریم و نسبتاً کامل هستند را مبنای واکسیناسیون کووید ۱۹ قرار دهیم.»
سامانه تی تک احتمال نشت دارو به بازار آزاد را به صفر می‌رساند
«سید علی فاطمی»، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران هم بابیان این‌که پیشنهاد ما به سازمان غذا و دارو برای واکسیناسیون مرحله عمومی، واردکردن داروخانه‌ها به این موضوع است، به «رسالت» می‌گوید: « مدتی است وزارت بهداشت داروهای کمیاب یعنی آن دسته از داروهایی که سهمیه‌ای هستند و نمی‌توان به تعداد کافی در اختیار همه داروخانه‌ها قرارداد را با ثبت در سامانه تی تک سازمان غذا و دارو در اختیار برخی داروخانه‌های منتخب قرار می‌دهد. این داروها اصطلاحاً کد UIDدارند و چنانچه احیاناً دارو به بازار آزاد نشت کند، می‌توان فهمید از کدام داروخانه یا از طریق کدام شرکت پخش به داروخانه داده‌شده است و همه مبادی زنجیره تأمین دارو را می‌توان به‌راحتی از این طریق شناسایی کرد. به این صورت تقریباً احتمال نشت این‌ها به بازار به صفر می‌رسد. پیشنهادی که ما به سازمان غذا و دارو در رابطه با واکسن کرونا دادیم همین بود که مانند همه جای دنیا، برای واکسیناسیون عمومی داروخانه‌ها درگیر این موضوع شوند و از طریق سامانه تی تک نظارت‌های جدی روی آن وجود داشته باشد. اکنون برخی داروها مثل هورمون رشد در سامانه تی تک ثبت می‌شوند. انسولین‌ها با توجه به این‌که کمبودشان وجود دارد در سامانه تی تک ثبت می‌شوند. سامانه سیب در اختیار معاونت بهداشتی وزارت‌بهداشت است نه در اختیار سازمان غذا و دارو و تا جایی که من اطلاع دارم عملابرای شناسه گذاری کالا و داروها به‌طور مشخص طراحی نشده است و در رابطه با مشخصات بیماران و پزشکان است. سامانه تی تک تخصصی برای دارو است و برای ره‌گیری فرآورده‌های سلامت به‌خصوص واکسن‌ها و داروها سامانه استانداردی است.»
۹۰ درصد واکسن‌های کرونا در بازار آزاد تقلبی است
فاطمی در رابطه باوجود واکسن قاچاق عنوان می‌کند: «وجود واکسن کرونا در بازار از دو حالت خارج نیست. اولابه‌احتمال بسیار زیاد این‌ها سرم و آب مقطرند و با برچسب جعلی تحت عنوان واکسن کووید ۱۹ در بازار عرضه می‌شوند و احتمال این‌که واکسن واقعی باشد بسیار ضعیف است. ثانیاً، چنانچه واقعی باشد طبیعتاً باید از معاونت‌های بهداشتی درز کرده باشد چراکه توزیع آن تنها در اختیار بیمارستان‌هاست، به‌علاوه شرایط نگهداری این واکسن‌ها به‌گونه‌ای است که چنانچه در بازار آزاد باشند عملاخاصیت خود را از دست می‌دهند. به‌عنوان‌مثال واکسنی مثل فایزر باید حتماً در دمای منهای ۷۰ درجه و در یخچال خشک نگهداری شود. دیگر واکسن‌های کرونا نیز هرچند در فریزرهای معمولی قابل نگهداری هستند اما در بازار ناصرخسروعملاشرایط فریزرهای منهای ۲۰ درجه وجود ندارد. این واکسن‌ها حتی اگرچند ساعت نیز بیرون این شرایط باشند خاصیت خود را از دست می‌دهند. بنابراین کسی نباید سراغ این واکسن‌ها را بگیرد چون به‌احتمال ۹۰ درصد تقلبی هستند و اگر هم احیاناً اصل باشند عملاً خاصیتشان را ازدست‌داده‌اند.» نایب رئیس انجمن داروسازان ایران در خصوص عوارض ناشی از مصرف واکسن‌های تقلبی تأکید می‌کند: «داروهای تقلبی به‌خصوص داروهای تزریقی عوارض زیادی می‌توانند برای مصرف‌کننده داشته باشند. این داروها باید کاملاً عاری از میکروب باشند و چنانچه در شرایط غیر استریل بسته‌بندی شوند، می‌توانند میکروب را وارد بدن فرد کنند. درنتیجه این اتفاق تب بسیار شدید به سراغ فرد می‌آید، عفونت تمام‌اندام‌های بدن او را درگیر می‌کند و درنهایت به مرگ وی منجر می‌شود. نه‌تنها شرایط استریل بلکه در فرآیند تولید، رعایت شرایط پایروژن ها یا موارد تب زا نیز بسیار حائز اهمیت است که معمولاً تولید زیر پله‌ای، این شرایط راعملا ندارد.»
در شرایط عدم امکان قاچاق باب واکسن تقلبی باز است
«محمدحسین یزدی» رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران بر این باور است که در بهترین حالت ایجاد اعتماد کاذب یکی از عوارض تزریق واکسن کرونای تقلبی است و در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید می‌کند: «در بهترین حالت اگر واکسن تقلبی هیچ عوارضی نداشته باشد، اعتماد کاذب ایجاد می‌کند و فرد ممکن است به خاطر این‌که واکسینه شده یک‌سری مسائل و پروتکل‌ها را رعایت نکند و مبتلا بشود و حتی جانش را از دست بدهد. به‌هرحال احتیاط شرط عقل است و افراد باید سراغ پروتکل‌های پیشگیرانه مطمئن بروند. این‌که شما واکسنی را از یک مبدأ غیر مشخص بگیرید و بعد اعتماد کنید، حتی اگر هیچ عارضه‌ای نداشته باشد، شما در برابر ویروس محافظت نشده‌اید.»وی بابیان دلایلی، قاچاق واکسن کرونا در شرایط فعلی را رد کرده و به «رسالت» می‌گوید: «قاچاق دارو به‌رغم وجود نظارت‌ها، با توجه به این‌که واردات از طریق مبادی مختلف و شرکت‌های بعضاً خصوصی انجام می‌شود، یک امر طبیعی به نظر می‌رسد. اما در رابطه با واکسن، واردات آن تقریباانحصاری بوده و در انحصار خود دولت است، از طرف دیگر چنانچه بگوییم کالای خارجی از مرزهای ما وارد می‌شود، باید گفت هیچ کشور مبدائی خصوصاً کشورهای اطراف ما که قاچاق عمدتاً از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد، حاضر نمی‌شود واکسنی که خود به آن نیاز دارد را در اختیار عده‌ای قرار دهد و آن را به‌صورت قاچاق به کشور دیگری ببرند. تنها یک باب باقی می‌ماند و آن کالای تقلبی است. عده‌ای ممکن است در این میان بخواهند سوءاستفاده کنند. کاری که در مورد داروی رمدسیویر انجام شد و خب ما متأسفانه با پدیده بازار سیاه تقلبی آن مواجه شدیم و نه بازار سیاه واقعی. اما واردات واکسن‌عملاامکان‌پذیر نیست چون شرکت‌های خصوصی عملاً واردکننده آن نیستند. تمام کارگزارهای واردکننده مربوط به خود دولت یا هلال‌احمر یا وزارت بهداشت هستند بنابراین نمی‌توانند از راه دیگری وارد شوند. منتها یک پدیده‌ای ممکن است اتفاق بیفتد و آن این‌که عده‌ای بیایند برچسب یک‌سری واکسن‌های تاریخ‌مصرف گذشته قبلی را عوض کنند و تحت عنوان واکسن کرونا وارد بازار سیاه کرده و به مردم بفروشند. برای پیشگیری از این قضیه نیز راهی جز اطلاع‌رسانی وجود ندارد. باید این اطلاع‌رسانی به مردم اتفاق بیفتد که واکسن کرونا تنها در مراکز بهداشتی دولتی توزیع و تزریق می‌شود و هرگونه واکسنی که در بازار آزاد می‌بینید تقلبی است. برای واکسیناسیون در سطح عمومی نیز باید مراکزی را به‌طور مشخص برای این کار در نظر بگیریم تا بتوانند به مردم سرویس درست بدهند و در آن‌ها بر اساس کد نامبری که به هر واکسن وارداتی داده‌شده، مشخص باشد این کد به کدام کد ملی تزریق‌شده است و در سامانه‌ای ثبت شود که کاملاشفاف و قابل‌پیگیری باشد. نه این‌که واکسن را در بازار آزاد به‌صورت وسیع توزیع کنیم. چنانچه کسانی بخواهند واکسن را از خارج قاچاق کنند، هیچ کشور مبدائی حاضر نمی‌شود به آن‌ها واکسن بدهد.» رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با اشاره به این‌که بازار سیاه هیچ‌گاه شرایط لازم برای نگهداری واکسن کرونا را ندارد عنوان می‌کند: «متأسفانه یکی از معضلات در مورد داروهای تقلبی و داروهایی که در بازار آزاد پیدا می‌شود این است که یا تاریخ‌مصرفشان گذشته یا چنانچه دارای تاریخ‌مصرف نیز باشند در انبارهای پنهانی و بدون رعایت شرایط خاص نگهداری دارو، بوده‌اند. در مورد واکسن با توجه به حساسیت‌هایی که به لحاظ دمایی وجود دارد، بازار آزاد و سیاه هیچ‌گاه نمی‌تواند شرایط لازم برای نگهداشتن آن را داشته باشد. واکسن کرونای تاریخ‌مصرف گذشته بعید است در این بازار باشد به جهت این‌که واکسن چیز جدیدی است اما ممکن است واکسن‌های دیگری که در بازارهای قبلی مانده و به‌جای واکسن کرونا و با تغییر برچسب عرضه شود. متأسفانه امسال واکسن آنفلوآنزا با سختی و به‌اندازه بخشی از نیاز کشور وارد شد اما از یکجایی به بعد دیگر این واکسن هیچ طرفداری نداشت و خودم شاهد بودم واکسن را روز اول در بازار سیاه باقیمت ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان پیشنهاد می‌دادند و این اواخر به ۳۰۰ هزار تومان نیز رسیده بود. درنتیجه ما اکنون یک تعداد واکسن آنفلوآنزا داریم که ممکن است اولاً کسی نزده باشد و این‌ها مانده باشد. عده‌ای ممکن است بخواهند با سوءاستفاده، برچسب واکسن آنفلوآنزا را عوض کنند و بگویند واکسن کروناست.»
یزدی، ایجاد بازار سیاه برای واکسن خارجی را با شروع واکسیناسیون عمومی و محوریت محصول داخلی دور از ذهن دانسته و توضیح می‌دهد:
«همان‌تعداد واکسن خارجی وارداتی، تزریق می‌شود و هیچ زمان اضافه نمی‌آید. از طرفی در اینجا عرصه رقابت وجود ندارد که ما بگوییم همیشه یک‌درصدی واکسن خارجی وارد کنیم تا تولیدکننده داخلی یک رقیب داشته باشد. چنانچه بعد از مطالعات بالینی، کیفیت واکسن تولیدکننده داخلی مناسب ارزیابی شود و از آن‌طرف میزان تولید انبوهش به‌اندازه نیاز کشور باشد دیگر نیازی به واردات نداریم که بخواهد بخشی از این واردات وارد بازار سیاه شود. یعنی ما می‌توانیم کاملاً جلو واردات را بگیریم چراکه تنها به دنبال پوشش کامل واکسیناسیون هستیم نه رقابت. طبق وعده بنیاد برکت قرار است در فاز اول تا ماهی ۲ میلیون و در ادامه تا ماهی ۸ میلیون دوز واکسن تولید شود و این ظرفیت کمی نیست و بعضاً اگر عملیاتی شود چه‌بسا ما را در بلندمدت به یک صادرکننده واکسن نیز تبدیل کند.»
نمی‌دانیم‌سامانه تی تک چه میزان عملیاتی باشد
یزدی سامانه تی تک را در بحث شفاف‌سازی کمک‌کننده دانسته، هرچند معتقد است مشخص نیست چه میزان عملیاتی باشد و به سرنوشت سامانه‌های مشابه خود دچار نشود: «این سامانه می‌تواند در بحث ردیابی واردات واکسن تا رسیدن به دست مصرف‌کننده شفاف‌سازی کند. در حقیقت هر واکسن با یک کد مشخص واردشده است که این سامانه می‌تواند آن را مانیتور کند که دقیقاً در کدام شهر و در کدام مرکز بهداشتی و به چه شخصی تزریق‌شده است. اما این‌که چقدر بتواند عملیاتی شود مشخص نیست. به‌عنوان‌مثال طرح شبنم که وزارت صمت برای کالاهای قاچاق داشت و مدتی کدهایی را روی محصولات می‌زدند در ادامه موفق نبود و حتی یک‌سری از برچسب‌هایش به‌صورت قاچاقی تولیدشده بود که یک تجربه منفی محسوب می‌شود. البته در مورد تی تک و واکسن کرونا یک مشخصه دیگری که به این قضیه کمک می‌کند این است که انحصار در واردات وجود دارد یعنی به این صورت نیست که شما به وزارت صمت بروید و بتوانید یک اعتبار اسنادی ایجاد کنید و اجازه ورود این را بگیرید. ورود کاملاانحصاری و در اختیار خود دولت است. بنابراین کنترل چیزی که در اختیار یک سازمان و نهاد مشخص است بسیار ساده‌تر از این است که شما بخواهید این را آزاد بگذارید و بعد بگویید حالا می‌خواهم نظارت کنم.»
Tuesday, 26 November , 2024