به گزارش پردیسان آنلاین از سیستان و بلوچستان، در حالی تابستان گرم ۱۴۰۴ به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود که در این فصل مصرف برق کشور، رکوردهای تازه‌ای را به ثبت رساند تا مسئله ناترازی انرژی به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دولت و مجلس تبدیل شود.
خاموشی‌های ناگهانی، فشار مضاعف بر شبکه‌های توزیع، هشدارهای مکرر درباره کمبود سوخت نیروگاه‌ها در زمستان و تداوم مصرف بی‌رویه انرژی در بخش خانگی و صنعتی، تنها بخشی از نشانه‌های نگران‌کننده ناترازی مزمن انرژی در کشور هستند؛ ناترازی که دیگر نمی‌توان آن را فقط یک «چالش فصلی» دانست، بلکه به تهدیدی برای امنیت اقتصادی و رفاه اجتماعی تبدیل شده است.
در سال‌های اخیر، آمارهای رسمی نشان می‌دهند که رشد مصرف انرژی در ایران چندین برابر متوسط جهانی است، در حالی که میزان بهره‌وری به‌ویژه در صنایع انرژی‌بر و زیرساخت‌های فرسوده توزیع، بسیار پایین‌تر از استانداردهای بین‌المللی است، از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در تولید برق به‌ویژه برق پاک و تجدیدپذیر به دلیل نبود جذابیت اقتصادی، ریسک‌های بالا و نبود نهاد تنظیم‌گر مستقل به‌شدت عقب‌مانده است.
مجموعه‌ای از مشکلات فنی، ساختاری، حقوقی و البته سیاسی موجب شده که اصلاحات در این حوزه یا روی کاغذ بماند یا با تأخیرهای بلندمدت روبه‌رو شود، در این میان، مجلس شورای اسلامی یکی از بازیگران کلیدی در حکمرانی انرژی است، چه در مقام قانون‌گذار، چه ناظر و چه حتی در نقش یک پیشران اصلاحات.
نهاد قانون‌گذاری کشور، در قالب تصویب طرح‌ها و برنامه‌های بالادستی همچون قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، یا تدوین احکام مرتبط با بهینه‌سازی انرژی در برنامه‌های پنج‌ساله، تلاش کرده است پاسخی به این بحران چندوجهی ارائه دهد. اما این تلاش‌ها چقدر موفق بوده‌اند؟ مانع‌های اصلی در برابر اصلاحات چیست؟ و در نهایت، مسیر پیش رو برای بازگشت تعادل به معادله انرژی ایران چگونه ترسیم می‌شود؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، گفت‌وگویی داشتیم با فرهاد شهرکی، نایب رئیس اول کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم زابل و زهک، کسی که با شناخت دقیق از سیاست‌گذاری انرژی و تجربه میدانی در مناطق کم‌برخوردار، نگاه جامعی به چالش‌ها و راهکارهای اصلاح دارد، در این گفت‌وگو از ریشه‌های ناترازی گرفته تا نقش بخش خصوصی از سرنوشت تجدیدپذیرها تا تجربه جهانی و آموزش نسل آینده، همه ابعاد موضوع بررسی شده است.
پردیسان آنلاین: به‌عنوان اولین سوال، ریشه ناترازی انرژی را در چه می‌دانید؟ مصرف یا مشکل در زیرساخت‌ها؟
شهرکی: واقعیت این است که هر دو عامل مؤثرند، در سمت تقاضا، یارانه‌های قیمتی و تعرفه‌های غیرهدفمند موجب شده است که شدت مصرف انرژی در بخش خانگی و برخی صنایع بالا باشد، نبود پاسخ‌گویی بار، تلفات بالا در شبکه و نبود مدیریت مصرف هم وضعیت را بدتر کرده است.
در سمت عرضه ما با سرمایه‌گذاری پایین در نیروگاه‌های جدید، فرسودگی شبکه‌های انتقال و توزیع، کمبود ذخیره‌سازی گاز و اتکای زیاد به گاز طبیعی روبه‌رو هستیم، وقتی این‌ها را در کنار خشکسالی و کاهش ظرفیت نیروگاه‌های آبی بگذاریم، می‌بینیم چرا ناترازی داریم و چرا پایدار مانده است.
پردیسان آنلاین: با این حجم هشدار، چرا اصلاحات کلیدی در بخش انرژی اجرایی نشده‌اند؟
شهرکی: مهم‌ترین مانع، ملاحظات اجتماعی و سیاسی است، دولت‌ها از تبعات اصلاح قیمت‌ها واهمه دارند، از سوی دیگر، حکمرانی انرژی چندپاره است و ما تنظیم‌گر مستقل مؤثر نداریم، تغییرات پی‌درپی آئین‌نامه‌ها، نبود داده‌های دقیق و محدودیت‌های بودجه‌ای و تحریمی هم مزید بر علت شده. قانون هست، اما یا اجرا نمی‌شود یا ناقص اجرا می‌شود.
پردیسان آنلاین: مجلس چه اقداماتی برای کاهش ناترازی انرژی انجام داده یا در حال انجام است؟
شهرکی: ما در سه محور ورود کرده‌ایم: ۱. تقنین: تصویب مواد قانونی مثل ماده‌های ۱، ۵، ۱۰ و ۱۱ در قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق و احکام برنامه هفتم. ۲. نظارت و بودجه: الزام وزارتخانه‌ها به ارائه برنامه عملیاتی و درج ردیف‌های هدفمند در بودجه. ۳. تنظیم‌گری: پیگیری ایجاد نهاد تنظیم‌گر مستقل انرژی و سازوکارهایی مثل بازار بهینه‌سازی و گواهی صرفه‌جویی برای جذب سرمایه.
پردیسان آنلاین: در حوزه انرژی‌های نو، چه برنامه‌هایی دنبال شده است؟
شهرکی: ما سعی کرده‌ایم قراردادهای تضمینی خرید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر را بانک‌پذیر کنیم، یعنی با پشتوانه حقوقی محکم و دوره بازگشت مشخص. همچنین، برگزاری مزایده‌های فناوری‌بی‌طرف، تسهیل تخصیص زمین دولتی، اتصال سریع به شبکه و اجرای سیاست‌هایی مثل نت‌بیلینگ و تعرفه زمان‌مند برای مشترکان را دنبال کرده‌ایم.
پردیسان آنلاین: پروژه‌های کوچک در مناطق کم‌برخوردار نیز مورد حمایت هستند. مجلس چگونه به حضور بخش خصوصی کمک کرده یا خواهد کرد؟
شهرکی: ما برای کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری، موارد زیر را دنبال کرده‌ایم: تضمین خرید و توثیق مطالبات، کاهش ریسک ارزی و ارائه تسهیلات از صندوق توسعه ملی، معافیت‌های مالیاتی و گمرکی، مدل‌های متنوع مشارکت مثل BOT و BOO، فروش مستقیم برق به صنایع بزرگ و حتی صادرات.
پردیسان آنلاین: اما همچنان موانع زیادی بر سر راه بخش خصوصی هست، درست است؟
شهرکی: کاملاً. ریسک تغییر تعرفه‌ها، تأخیر در پرداخت‌های دولتی، ابهام در هزینه و زمان اتصال به شبکه، دسترسی نداشتن به داده‌های مصرف، محدودیت واردات تجهیزات و فرایندهای طولانی دریافت مجوز از سازمان‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی، همه از موانع جدی هستند.
پردیسان آنلاین: چشم‌انداز ۵ سال آینده انرژی را چطور می‌بینید؟
شهرکی: دو سناریو وجود دارد:، سناریوی اصلاح‌محور، اگر تعرفه‌ها اصلاح شود، کنتورهای هوشمند نصب شود و ظرفیت جدید تولید (سیکل ترکیبی، خورشیدی، بادی، ذخیره‌ساز) راه بیفتد، ناترازی کاهش پیدا می‌کند و شبکه پایدار می‌شود.
سناریوی فعلی: اگر همین روند ادامه پیدا کند، ناترازی شدیدتر خواهد شد، هزینه‌ها افزایش پیدا می‌کند و خاموشی‌های فصلی بیشتر می‌شود. به‌نظرم پنجره اصلاحات ۱۴۰۴ تا ۱۴۰۶ سرنوشت‌ساز است.
پردیسان آنلاین: درباره برق ماینرهای غیرمجاز هم نظرات زیادی مطرح شده. دیدگاه شما چیست؟
شهرکی: برخلاف برخی ادعاها، ماینرهای غیرمجاز مصرف‌کننده اصلی نیستند، اما در بعضی مناطق به دلیل استفاده از برق یارانه‌ای و بدون مجوز، فشار زیادی به شبکه وارد کرده‌اند. ما جرم‌انگاری کرده‌ایم، تعرفه تفکیکی گذاشته‌ایم و شرکت‌های توزیع را مکلف به شناسایی و جمع‌آوری این موارد کرده‌ایم. توسعه کنتورهای هوشمند هم در همین راستاست.
پردیسان آنلاین: چه تجاربی از کشورهای دیگر در سیاست‌گذاری انرژی قابل استفاده است؟
شهرکی: ما از مزایده‌های رقابتی انرژی تجدیدپذیر، بازارهای پاسخ‌گویی بار و گواهی‌های صرفه‌جویی (مدل اروپا) الگو گرفته‌ایم، همچنین برنامه‌هایی مثل ذخیره‌سازی انرژی، استانداردهای بهره‌وری، و تعرفه‌های زمان‌مند در بسیاری کشورها نتایج خوبی داشته‌اند که در حال بومی‌سازی آن‌ها هستیم.
پردیسان آنلاین: نقش آموزش و فرهنگ‌سازی را چه‌طور می‌بینید؟
شهرکی: خیلی مهم است، باید نسل Z و آلفا را با مفاهیم انرژی آشنا کنیم، اپلیکیشن‌های مصرف‌نما، آموزش در مدارس، کمپین‌های هدفمند، برچسب انرژی و استانداردسازی تجهیزات هوشمند می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد، شفاف‌سازی قبوض و پاداش نقدی برای کاهش مصرف هم در دستور کار ماست.
